Pređi na sadržaj

Saradnja četnika sa Nedićevom vladom

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Saradnja četnika sa Nedićevom vladom predstavlja jedan vid kolaboracije četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu. Osnovni cilj saradnje Mihailovićevih četnika sa kvislinškom Nedićevom vladom bilo je ujedinjenje "nacionalnih snaga" radi zajedničke "borbe protiv komunizma", odnosno protiv partizana.

Saradnja Mihailovića sa Nedićevom vladom se prvenstveno odvijala kroz "legalizaciju" četničkih odreda. Procesom legalizacije mnogi četnici su službeno postali naoružana vojna sila uključena u sistem okupacije.

Dana 17. januara 1942. godine, prema nemačkim podacima, 72 oficira i 7.963 četnička borca su bili pod komandom srpske žandarmerije. Legalizovani četnici su tada bili većinom Pećančevi, a oko 2000-3000 njih su bili Mihailovićevi četnici.[1] Na vrhuncu snage, sredinom maja 1942. godine, dva četnička pomoćna korpusa su brojila 13.400 oficira, podoficira i vojnika.[1]

Saradnja sa Aćimovićevom upravom 1941.[uredi | uredi izvor]

Pukovnik Dragoljub Mihailović

Predsednik Saveta komesara, prve kvislinške vlade u okupiranoj Srbiji, Milan Aćimović, tokom okupacije najviše se eksponirao u saradnji sa pokretom pod komandom Dragoljuba Mihailovića, još od prvih meseci okupacije. Na osnovu jednog potonjeg dokumenta, odnosno Aćimovićeve izjave, može se naslutiti da je Aćimović doprineo da nemački okupator ne izvrši planirane aktivnosti uperene protiv Mihailovića u junu 1941.[2]

Prvi kontakt pokreta pod rukovodstvom pukovnika Dragoljuba Mihailovića uspostavljen je krajem maja 1941. posredstvom rezervnog potporučnika Vladimira Lenca, vođe omladinske organizacije Jugoslovenskog narodnog pokreta Zbor Dimitrija Ljotića na Zagrebačkom sveučilištu, koji se povlačio iz Bosne sa Mihailovićevom grupom, nakon Aprilskog rata, da bi se potom zajedno sa Mihailovićem stacionirao na Ravnoj gori. Prema tvrdnjama koje je 1949. objavio Ljotićev saradnik Boško Kostić, potporučnik Lenac je dobio zadatak od pukovnika Mihailovića da uspostavi vezu sa Dimitrijem Ljotićem i da da zatraži materijalnu pomoć za Mihailovićevu organizaciju. Ljotić je Lencu predložio da novac potraži od desetak imućnijih Beograđana, od kojih je prikupljena znatna suma novca. Lenac se više nije vraćao na Ravnu goru. Prema Kostićevom svedočenju, oko 10. juna 1941. u Beograd je dolazio i Mihailovićev izaslanik poručnik Slavko Pipan, sa sličnim zadatkom kao i Lenac. Pipan se takođe sastao sa Ljotićem i, prema Kostićevom svedočenju, "i Pipanu je data veća suma novca da ponese Draži". Slavko Pipan je posetio Beograd ponovo u drugoj polovini jula 1941. I ovog puta je usledio sastanak sa Ljotićem, na kom su bili prisutni Lenac, Kostić i Ratko Parežanin (koji je o ovom sastanku svedočio 1971). Ljotić je sugerisao Kostiću i Parežaninu da putuju na Ravnu goru kako bi se uspostavio tešnji kontakt sa Mihailovićem. Međutim, do ovog putovanja nije došlo zbog vesti da su ravnogorski četnici započeli saradnju sa partizanskim pokretom.[3]

Takođe, prema tvrdnjama pukovnika Jovana Trišića, vršioca dužnosti komandanta kvislinške žandarmerije od 24. juna 1941, on je uspostavio kontakt sa saradnicima Draže Mihailovića još 28. maja 1941. Kontakt između pukovnika Trišića i Mihailovića nastavljen je i kasnije tokom leta 1941, posredstvom jednog Trišićevog kurira. Ovi podaci publikovani su 1960.[4]

Pukovnik Mihailović je tokom leta 1941. imao kontakt sa kvislinškim režimom Milana Aćimovića.[3] Aćimovićeva uprava nije dugo potrajala, i ukinuta je 29. avgusta 1941. kada je uspostavljena Vlada narodnog spasa generala Milana Nedića.

Saradnja sa Nedićevom vladom 1941.[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Ustanak u Srbiji 1941.
General Milan Nedić

Nakon izbijanja ustanka u Srbiji, početkom jula 1941, ustanici su počeli oslobađati sve veći broj naseljenih mesta. Četnici pod komandom pukovnika Mihailovića uzimaju učešća u ustanku tek krajem avgusta 1941. Međutim, istovremeno sa uzimanjem učešća u borbi protiv okupatora Mihailović je već početkom septembra 1941. uputio delegaciju na sastanak sa generalom Nedićem radi dogovora o zajedničkoj borbi protiv partizana. Delegaciju su činili potpukovnik Dragoslav Pavlović i potpukovnik Živojin Đurić i major Aleksandar Mišić, dok im se u Beogradu pridružio major Radoslav Đurić.[5]

Nedić je nakon sklapanja sporazuma odmah izdao novčanu pomoć, koju je delegacija ponela sa sobom. Nedić je potom odmah otišao kod komandanta Srbije, generala Hajnriha Dankelmana, s molbom da odobri legalizaciju Mihailovićevih četnika, što je Dankelman odmah prihvatio. Nedić je potom odredio generalštabnog majora Marka Olujevića za vezu između njega i Draže Mihailovića. Nedić je uskoro obavešten da je Mihailović u celini prihvatio postignuti sporazum.[6]

Partizani su na osnovu zaplenjenih dokumenata uvideli da Mihailović igra dvostruku igru, učestvujući u partizanskom ustanku i istovremeno radeći na njegovom gušenju.

Partizani razotkrivaju Mihailovića[uredi | uredi izvor]

Posle završetka razgovora i postizanja sporazuma sa generalom Nedićem, Mihailovićeva delegacija se iz Beograda vratila na Ravnu goru 6. septembra 1941. U međuvremenu na Ravnu goru je pošao i major Marko Olujević s poručnikom Slavkom Pipanom, obaveštajnim oficirom Draže Mihailovića. Njih dvojicu su, na putu za Ravnu goru, uhvatili partizani u Belanovici, 8. septembra 1941. Kod majora Olujevića, koji je ujedno bio i pomoćnik komandanta kvislinške žandarmerije, nađen je plan komande žandarmerije od 7. septembra 1941. za napad žandarma sa četnicima Draže Mihailovića sa linije Zvornik-Krupanj-Valjevo-Mionica. Posle saslušanja major Olujević je streljan 10. septembra, dok je poručnik Pipan uspeo da pobegne.[7]

Nemci razotkrivaju Mihailovića[uredi | uredi izvor]

Ubrzo, koncem septembra ili početkom oktobra, Nedića je pozvao Dankelman veoma ljut i pokazao mu sporazum sklopljen između Draže i Tita. Dankelman je govorio kako ih je pukovnik Mihailović obmanuo da mu daju slobodu kretanja.

Četnici, Srpska državna straža i I puk Srpskog dobrovoljačkog korpusa.

Uskoro su podaci o učešću četničkih odreda u borbama protiv Nemaca postali očigledni, što je demotivisalo predstavnike nemačkog okupatora i kvislinške uprave da idu u pravcu saradnje sa Mihailovićem. Nemački okupator više nije imao poverenja u Mihailovića, naročito nakon što je saveznička propaganda počela da predstavlja Mihailovića kao navodnog vođu otpora u Jugoslaviji.

Deo nemačkih obaveštajnih struktura je smatrao da treba prihvatiti Mihailovićevu ponudu za saradnju sa Nemcima. Tehnički poslovi oko pregovora Draže Mihailovića sa Nemcima povereni su pukovniku Branislavu Pantiću i kapetanu Nenadu Mitroviću. Oni su 28. oktobra 1941. krenuli za Beograd, gde su se susreli sa nemačkim kapetanom Jozefom Matlom, oficirom vojno-obaveštajne službe Abver.

Milan Nedić je smatrao da mu je pregovorima između Mihailovićevih predstavnika i predstavnika nemačkog okupatora ugrožen politički kredibilitet. Prethodno je Nedić odbio nastavak pregovora i zaustavio materijalnu i vojnu pomoć Mihailovićevom pokretu, što zbog opreza prema Nemcima, osluškujući kakav je njihov stav o saradnji sa četnicima, što zbog bojazni da Mihailovićeva legalizacija kod okupatora može ugroziti njegovu političku poziciju.

Dana 11. novembra Mihailović se sastao sa Nemcima u selu Divci, ali su oni odbili njegove usluge i zatražili razoružanje četnika. Mihailović je odbio da položi oružje, ali je nastavio borbu protiv partizanskog pokreta, što je bilo od nesumnjive koristi nemačkom okupatoru. Našavši se u još težoj situaciji nakon pada partizanske Užičke republike i prelaska glavnine partizanskih snaga u Bosnu i Sandžak, čemu je znatno doprinela Mihailovićeva spremnost da napada partizane u momentu kad oni pokušavaju da suzbiju nemačku ofanzivu, Mihailoviću se ponovo nametnula nužnost saradnje sa kvislinškim strukturama, naročito u kontekstu nemačke spremnosti da ga gone kao odmetnika.

Partizansko-četnički sukobi i slabljenje snaga otpora pogodovali su nemačkom okupatoru da neometano pripremi završnu ofanzivu na slobodnu teritoriju Užičke republike.

U napadu na slobodnu teritoriju učestvovale su Ljotićeve, Pećančeve i Nedićeve jedinice pod komandom pukovnika Koste Mušickog i neke bivše jedinice Dragoljuba Mihailovića, koje su na taj način ušle u sastav Nedićevih snaga i formalno se legalizovale kod Nemaca, ali su i dalje bile pod komandom Mihailovića.[8]

Nastavak saradnje sa kvislinškim strukturama, decembar 1941.[uredi | uredi izvor]

Uprkos odbacivanju od strane Nemaca, četnici su nastavili saradnju sa Nedićevom vladom. Vredi istaći da Nemci nisu uznemiravali Mihailovićeve četnike nakon njegovog odbijanja da prihvati kapitulaciju na sastanku u Divcima, 11. novembra 1941, dok su četnici izbegavali borbe sa nemačkim okupatorom još pre ovog datuma. Bilo je očigledno da je nemačka ofanziva na Užice zaobišla četničku Vrhovnu komandu i glavninu četničkih snaga na Ravnoj gori. Mihailović je imao informacije iz kvislinških izvora da će nemačke snage nakon okončanja borbi protiv partizana nastojati da eliminišu snage pod njegovom komandom. Stoga je Mihailović je napravio plan da veći deo svojih četnika uključi u Nedićeve oružane odrede, da ih legalizuje kod Nemaca, da na taj način očuva svoje ljudstvo i da ga i dalje koristi u borbi protiv partizanskih odreda Srbije. U vezi s tim, Mihailović je na Ravnoj gori, 30. novembra 1941, održao sastanak četničkih komandanata sa teritorije obližnjih okruga. Nemci su već tada bili zauzeli Čačak i Užice, a glavnina partizanskih snaga povukla se u Sandžak.[9]

Zapisnik sa ovog sastanka nije sačuvan, ali o njemu svedoči izveštaj koji je Draži Mihailoviću decembra 1942. poslao poručnik Predrag Raković, komandanta legalizovanog Ljubićkog četničkog odreda, kao i zapisnik sa sudskog saslušanja četničkog majora Miloša Glišića, načelnik štaba Požeškog četničkog odreda.[10] Britanski oficir za vezu Bil Hadson je stigao je na Ravnu goru noću između 7. i 8. decembra dok su Nemci vršili ofanzivu na Mihailovićevu komandu. On je zaključio da su se četnici izvukli prelaskom u Nedićeve odrede.

Srpski dobrovoljački korpus sa četnicima Draže Mihailovića, decembar 1941. godine.

Na osnovu odluke četničke Vrhovne komande na Ravnoj gori, četnički odredi pod komandom Draže Mihailovića u čačanskom kraju legalizovali su svoje delovanje u okviru kvislinških formacija početkom decembra 1941. i na taj način su se statusno izjednačili sa tzv. vladinim četnicima, odnosno četnicima vojvode Koste Pećanca. Prethodno, tokom novembra 1941, legalizovan je Jelički četnički odred Miloja Mojsilovića, koji je prethodno priznavao komandu Draže Mihailovića. O legalizaciji Mihailovićevih četnika u čačanskom kraju nedvosmisleno svedoči izveštaj poručnika Predraga Rakovića, komandanta Ljubićkog četničkog odreda, Draži Mihailoviću iz decembra 1942.[11] Raković navodi da je "posle održane sednice na Ravnoj gori 30. novembra 1941. i prema dobivenim instrukcijama" noću između 30-31. novembra krenuo ka Gornjoj Gorevnici gde se njegov odred od 200 boraca susreo sa 5. dobrovoljačkim odredom, formacijom Srpskog dobrovoljačkog korpusa, pod komandom potpukovnika Marisava Petrovića. Istog dana Raković je zamoljen, kako navodi, da sa Ljubićkim četničkim odredom "pođe u pretres terena G. Gorevnice i čišćenje od komunista", pri čemu su četnici snabdeveni municijom od SDK. Uveče je Raković sa Petrovićem otišao u Čačak gde se susreo sa komandantom SDK, pukovnikom Kostom Mušickim, koji je bio zapovednik kvislinških snaga u čišćenju zapadne Srbije od preostalih partizanskih snaga. Skladno dogovorima viših instanci, Prvi valjevski četnički odred, čiji je komandant Neško Nedić, izdao je 13. decembra 1941. naređenje za saradnju sa kvislinškim vlastima u borbi protiv partizana.

Neposredno nakon odlaska glavnine četničkih snaga sa Ravne gore, pri čemu se većina četničkih odreda legalizovala kod Nemaca integrišući se u kvislinške snage, usledio je napad nemačkih snaga na četničku Vrhovnu komandu na Ravnoj gori. Prema nemačkim izvorima Milan Aćimović, ministar unutrašnjih poslova kvislinške vlade i pukovnik Kosta Mušicki, zapovednik kvislinške operativne grupe na području Šumadije i zapadne Srbije, pokušali su da obaveste Mihailovića o nemačkim namerama. "Taj kontakt doveo je Nedića u veoma težak položaj, ali je on uspeo da ubedi Nemce kako za to nije znao i da je Aćimoviću izričito zabranio da ima bilo šta sa 'Mihailovićevim pitanjem'. Ipak, pukovnik Mušicki je uhapšen i ispitivan, ali je Nedić uspeo tokom 1942. da ga oslobodi."[12]

Nemački napad na Mihailovićev štab i delove njegovih snaga koje nisu legalizovane, u rejonu Ravne gore i u nekim okolnim selima, započeo je 6. decembra 1941. i trajao je dva dana. Mihailović je uspeo da izbegne hvatanje u Struganiku i da se skloni, nakon čega se nekoliko meseci skrivao u različitim delovima zapadne Srbije. Major kvislinške žandarmerije Milan Kalabić, zapovednik dela kvislinških snaga u zapadnoj Srbiji, otac Mihailovićevog bliskog saradnika Nikole Kalabića, pomagao je Mihailoviću obaveštavajući ga o nemačkim poterama.[13]

Saradnja sa Nedićevom vladom krajem 1941. i tokom 1942.[uredi | uredi izvor]

Legalizacija četničkih odreda[uredi | uredi izvor]

Početkom 1942. godine Mihailović je gonjen od strane Nemaca prešao u Sandžak. pa u Crnu Goru, u zonu pod italijanskom okupacijom. Do početka 1942. godine ravnogorski pokret istopio se u redovima Nedićeve milicije i konačno se ponovo pojavio, umanjen, u Crnoj Gori.[14] U Srbiji su kod kvislinške uprave ostali legalizovani mnogi četnički komandanti:

Četnički odredi postali su integralan deo nemačke okupacione uprave. Nemački popis glavnih vladinih legalnih odreda od 15. maja 1942, pod rednim brojevima 1 do 18 navodi Ljotićeve odrede, od 19 do 39 su Mihailovićevi, a od 40 do 100 Pećančevi. Mihailović je uspostavio veze sa Nedićevim komandantima Milanom Kalabićem, Radovanom Stojanovićem i drugima, radi borbe protiv partizana u Srbiji u toku zime 1941/42. i proleća 1942. godine.

Dejstva legalizovanih odreda[uredi | uredi izvor]

Iako legalizovani kod Vermahta, ovi odredi su i dalje od Mihailovića primali naređenja, a od Nemaca oružje, hranu i odeću. Oni su, zajedno sa Nemcima, učestvovali u operacijama protiv preostalih partizanskih odreda u Srbiji, te hvatali i ubijali pripadnike pokreta otpora. Uspostavljeni sistem dvostrukog opštenja omogućavao je, na jednoj strani, nemačku nominalnu komandu, a na drugoj povinovanje Mihailovićevim tajnim instrukcijama. Uključivanjem Mihailovićevih četnika u Srpsku državnu stražu narastalo je i nemačko nepoverenje u pouzdanost jedinica koje su naoružavali. Nedić je dobijao nove snage za borbu protiv pripadnika Narodnooslobodilačkog pokreta, a Mihailoviće je spasavao odrede od uništavanja u jeku zime, progona i nemačkih represalija. Udruženim snagama mogli su zavesti četničku strahovladu i iskorenjivanje zaostalih grupa partizana, pojedinaca i njihovih simpatizera i jataka.[16]

Tokom decembra 1941. i početkom 1942. zabeleženi su brojni primeri zločina i represalija u zapadnoj Srbiji, naročito u čačanskom, požeškom i užičkom kraju koje su združeno sprovodili legalizovani Mihailovićevi četnici, četnici Koste Pećanca, Srpski dobrovoljački korpus i kvislinška žandarmerija (Srpska državna straža). Krajem 1941. i početkom 1942. su kulminirali četnički zločini nad partizanima i njihovim simpatizerima. Okružno načelstvo u Kragujevcu je 14. februara 1942. izvestilo da se u odredima Nedićeve vlade nalazi "poglavito ono ljudstvo koje je bilo ili naklonjeno pukovniku Mihailoviću, ili je aktivno učestvovalo u njegovim odredima." Dalje se ističe da Dražini ljudi imaju ličnu mržnju protiv komunista i da "stupaju u borbu protiv komunista sa naročitom strašću".[17]

U proleće i leto 1942, kada su znatne nemačke snage bile angažovane u Bosni u borbama protiv NOVJ, brojno stanje legalizovanih četnika u Srbiji je kontinuirano raslo. U junu 1942. broj legalizovanih četnika u Srbiji iznosio je 11.300. Nemci su sa nepoverenjem posmatrali činjenicu da kvislinške formacije neprestano narastaju popunjavanjem iz četničkih redova. Nosili su se mišlju da znatno smanje brojno stanje legalizovanih četnika, međutim Nemci nisu imali dovoljno sopstvenih snaga u Srbiji kojima bi zamenili četnike koji su im činili značajnu uslugu u progonu pripadnika, grupa i odreda NOVJ u Srbiji.

Zahlađenje odnosa i prekid saradnje[uredi | uredi izvor]

Nemački okupator je sredinom 1942. postepeno započeo proces razoružavanja legalizovanih četnika. Istovremeno, i četnički vođa Draža Mihailović uviđa da legalizacija ima i svojih loših strana. 2. septembra 1942. Draža Mihailović poziva svoje legalizovane četnike sa područja Valjeva da se vrate u šume.

Major Zaharije Ostojić u referatu od 4. septembra naglašava da je zbog legalizacije "borbeni duh opao, disciplina takođe. Plate su donele kocku i pijančenja, starešinama su se osladili Nedićevi činovi", a nisu bili retki ni "prijateljstva ni lumperaj sa okupatorom."[18]

Obzirom da nije više bilo potrebe za gušenjem ustanka, okupator je proces razoružavanja legalizovanih četnika u znatnoj meri okončao do kraja 1942. kada je praktično rasformirana formacija pod komandom Koste Pećanca, a legalizovani ravnogorski četnici su se jednim delom ponovo našli u ilegalnom statusu, tj. u šumi, a manjim delom su inkorporirani u Srpsku državnu stražu. Ovo je doprinelo ponovnom jačanju organizacije Draže Mihailovića.

Dana 7. novembra 1942. godine Draža Mihailović je raspisom svima u Srbiji izdao naređenje za građansku neposlušnost.

Vredi napomenuti da Nemci 1942. nisu mnogo toga učinili na pacifikaciji Mihailovićevih četnika koji nisu bili legalizovani. Legalizacija većeg dela Mihailovićevih snaga 1942. omogućila je ovom korpusu da izbegne uništenje koje je bilo vrlo izvesno krajem 1941. i da nastavi borbu protiv partizana koje su četnici Draže Mihailovića smatrali najznačajnijim neprijateljem, nadajući se da se partizanski pokret neće više reorganizovati i oporaviti.[19]

Saradnja četnika iz istočne Bosne sa Nedićem i Nemcima[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Borbe za Istočnu Bosnu 1942.

Major Jezdimir Dangić spadao je u red četničkih komandanata koji se nisu u potpunosti podvrgli komandi pukovnika Draže Mihailovića, iako su bili pod njegovim rukovodstvom. Mada je komandno bio podređen Draži Mihailoviću, Dangić je paralelno blisko sarađivao i sa Milanom Nedićem. Dangićeva saradnja sa kvislinškom upravom u Srbiji datira još iz vremena Saveta komesara Milana Aćimovića. Zapravo, Dangić je još sredinom maja 1941. pristupio kvislinškoj Srpskoj žandarmeriji. Međutim, 16. avgusta 1941. Dangić je prešao u istočnu Bosnu gde je na osnovu uputstava Draže Mihailovića uspeo da stavi pod svoju komandu i reorganizuje sve pročetničke grupe. Uspostavljanjem kvislinške vlade Milana Nedića, 29. avgusta 1941, Dangić započinje blisku saradnju sa Nedićem. U međuvremenu, Dangićevi su četnici počeli da trpe poraze u sukobima sa partizanima, a nametnuta im je i borba sa ustašama. Usled bojazni od uništenja, Dangić intenzivira saradnju sa Nedićem od koga dobija preporuku za sastanak sa Nemcima u Beogradu. Draža Mihailović je znao za Dangićevu nameru da se sastane sa Nemcima, što je odobrio.[20]

General Paul Bader, vojnoupravni komandant Srbije, razgovarao je u Beogradu sa Milanom Nedićem, 19. januara 1942. Glavna tema razgovora ticala se mogućnosti saradnje sa četnicima Jezdimira Dangića. Bader iznosi da je Nedić na sastanku iskazao vrlo povoljno mišljenje o ovoj mogućnosti i Dangiću kao savezniku.[21]

Dangić je stigao u Beograd 31. januara 1942. sa nemačkim pukovnikom Erihom Kevišem, načelnikom Operativnog štaba nemačkog oponomućenog komandanta u Srbiji, i Perom Đukanovićem, članom četničke Privremene uprave u istočnoj Bosni. Dangić je bio spreman priznati nemačku vojnu upravu u istočnoj Bosni, i boriti se protiv partizana. Za uzvrat je tražio da ustaške i domobranske jedinice napuste taj prostor. Prilikom prvog razgovora, Nedić i Dangić su zaključili da se mir u istočnoj Bosni može uspostaviti samo saradnjom četnika sa Vermahtom.

Nemački general Bader, opunomoćeni zapovednik Srbije, bio je spreman prepustiti Dangiću osiguranje graničnih kotareva NDH na prostoru koji omeđuju reke Sava, Drina i Bosna, ali je za bilo kakvu promenu statusa istočne Bosne bila neophodna saglasnost NDH.

2. februara 1942. nemački general Bader je pozvao predstavnike NDH, ministra Vjekoslava Vrančića i domobranskog pukovnika Fedora Dragojlova u Beograd, na pregovore sa Dangićevim izaslanicima. Dangić je bio spreman da prizna nemačku komandu, a uslovno i suverenost NDH. Predstavnici NDH su odbili bilo kakvu mogućnost prepuštanja vlasti četnicima u istočnoj Bosni i pregovori su okončani bez rezultata.

O pregovorima Jezdimira Dangića sa predstavnicima nemačkog okupatora i kvislinške vlade bila je obaveštena i četnička Vrhovna komanda, odnosno Draža Mihailović, zahvaljujući izveštaju poručnika Slobodana Vranića, koji je bio obavešten od strane učesnika o sastanku u kvislinškom Ministarstvu unutrašnjih poslova 1. februara 1942, na kojima je predlagano inkorporiranje istočne Bosne kvislinškoj tvorevini u Srbiji. Nakon što se predstavnici NDH nisu složili sa menjanjem granica, Dangić i predstavnici Nedićeve vlade su se složili da će se "ovo pitanje za izvesno vreme, a najdalje za mesec dana ponovo staviti na dnevni red". U Vranićevom izveštaju se ističe da "okupator pomaže našu borbu", aludirajući na borbu četnika u istočnoj Bosni protiv snaga NOP-a, i dodaje se da je odlučeno da bosanski četnici, uz posredstvo Nedićeve vlade, "iz Srbije dobiju pomoć u ljudstvu i materijalu".

Dangićevi kontakti sa nemačkom obaveštajnom službom nisu prekinuti posle prvih pregovora u Beogradu koji nisu dali rezultate zbog protivljenja NDH, iako četnici pod njegovom komandom i dalje nisu istupali protiv nemačke oružane sile. Dangić je i nakon toga nastavio da održava kontakte i saradnju sa kvislinškim formacijama u Srbiji i okružnim načelnicima u severozapadnoj Srbiji. Dangić je tokom februara i marta nekoliko puta lično dolazio u Beograd i sastajao se sa Milanom Nedićem. Nemci su se počeli pribojavati, zbog njihovog neispunjenja Dangićevih bezbednosnih očekivanja, da će italijanska Vrhovna komanda na Dangićev poziv odlučiti da italijanska vojska zauzme istočnu Bosnu. Kako bi preduhitrili ovakvu mogućnost, Nemci su u noći 11-12. aprila 1942. uhapsili Dangića u Rogatici i prebacili ga u Beograd, a potom sproveli u zarobljeništvo.[22]

Saradnja sa Nedićevom vladom 1943.[uredi | uredi izvor]

General Mihailović je 2. marta 1943. godine, u jeku četvrte neprijateljske ofanzive, naredio svim svojim komandantima u Srbiji uništenje komunista uz pomoć Nedićeve policije.

General Milan Nedić je generala Mihailovića smatrao velikim rivalom, stoga mu je odgovaralo što se štab Draže Mihailovića godinu dana, od juna 1942. do maja 1943, nalazio van teritorije Srbije, u okolini Kolašina. Iako Nediću nije odgovaralo da se organizacija Draže Mihailovića intenzivno širi po Srbiji od kraja 1942, nije ništa činio kako bi se angažovao u hvatanju Mihailovića i njegovog štaba nakon Mihailovićevog povratka u Srbiju.

Prema tvrdnjama Boška Kostića, sekretara Dimitrija Ljotića, Ljotić je u drugoj polovini 1943. pokušao da ugovori sastanak sa Mihailovićem, ali je to Mihailović odbio računajući na negativnu reakciju emigrantske vlade.

Dana 18. novembra 1943. britanski potpukovnik Koup (Cope) izveštava pretpostavljene da je od Mihailovićevog majora Đurića obavešten o saradnji četnika sa Nedićevom vladom. Potpukovnik Koup izveštava da većina ljudi pod Đurićevom komandom neće tolerisati ovu saradnju, neće se boriti protiv partizana u savezu sa Nedićem, i da je Đurić, uprkos suprotnim Mihailovićevim naređenjima, već kontaktirao lokalne partizane.[3]

Saradnja sa Nedićevom vladom 1944.[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Bitka za Srbiju 1944.

U vreme nešto intenzivnijih sukoba između četnika Draže Mihailovića i snaga nemačkog okupatora u pojedinim delovima Šumadije, naročito u Kragujevačkom i Mladenovačkom okrugu, od sredine februara do kraja maja 1944, dolazi do jednog naizgled paradoksalnog sastanka. Naime, u prvoj polovini marta 1944. u selu Vranići pokraj Čačka došlo je do sastanka između generala Miroslava Trifunovića, istaknutog člana Vrhovne komande JVuO, i predstavnika nemačkog okupatora Šterkera, na kome se razgovaralo o mogućnosti sporazuma između okupatora i četnika Draže Mihailovića u pogledu borbene saradnje protiv NOVJ, što bi podrazumevalo i naoružavanje četnika. Sastanku je prisustvovao i Milan Aćimović, bivši ministar unutrašnjih poslova u kvislinškoj vladi Milana Nedića.[23]

Da je ova saradnja stražara i „ilegalnih četnika DM“ postala pravilo, a ne izuzetak, kao i da se više pred Nemcima nije ni pokušavala sakriti, vrlo jasno svedoči zvanični izveštaj Odeljenja za državnu zaštitu „o događajima u Srbiji od 11. do 17. februara“: „...Bilo je sukoba SDS kao i u okrugu zaječarskom u kojima su odredi Srpske vlade gotovo redovno pomagani od ilegalnih četnika DM, poražavali komuniste na svakom koraku. Ova jedinstvena akcija udruženih nacionalnih snaga dala je za poslednja dva meseca veoma zadovoljavajuće rezultate, tako da je u tome vremenu palo više komunističkih vođa poznatih još iz prvih dana njihove aktivnosti u Srbiji...“[24]

Krajem aprila 1944. u selu Trbušanima pokraj Čačka ponovo je došlo do sastanka četnika Draže Mihailovića sa Milanom Aćimovićem i nemačkim predstavnikom Šterkerom. Izaslanici Draže Mihailovića na ovom sastanku su, sem generala Trifunovića, bili dr Živko Topalović i kapetan Predrag Raković. Na sastanku su četnički predstavnici podneli zahteve o potrebi u oružju i municiji.[25]

Početkom maja 1944. Dimitrije Ljotić, šef fašističke organizacije Zbor, pokrenuo je inicijativu za saradnju sa snagama Draže Mihailovića. Ljotić i njegov sekretar Boško Kostić susreli su se 17. maja 1944. u selu Brđani kod Gornjeg Milanovca sa generalom Miroslavom Trifunovićem. Razgovori su trajali tri dana.[26][27]

Sporazum Nedića i Mihailovića[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Durmitorska operacija

Draža Mihailović i Milan Nedić sastali su se 12-13. avgusta 1944. u selu Ražana pokraj Kosjerića. Na sastanku su prisustvovali četnički komandanti: pukovnik Luka Baletić, potpukovnik Mirko Lalatović, major Dragoslav Račić, major Nikola Kalabić, a od Nedićevih saradnika: Dragi Jovanović, šef kvislinške policije i upravnik grada Beograda, kao i general Miodrag Damjanović, šef Nedićevog kabineta.

Sastanak je ugovorio, kako je priznao pred istražnim organima 1946, Dragi Jovanović. On se prethodno u Aranđelovcu sastao sa četničkim komandantima Račićem, Kalabićem i Neškom Nedićem. Na sastanku je dogovoreno da se radi na susretu Nedića i Mihailovića u cilju objedinjavanja antikomunističkih snaga. Jovanović se potom vratio u Beograd gde je dobio Nedićevu saglasnost za organizovanje sastanka sa Mihailovićem.[28]

Nasuprot našem nacionalnom frontu postoji samo jedan – drugi front a to je komunistički. Sve naše oružane snage sa nacionalnim četnicima moraju se ujediniti. To je vrhovni zakon Otadžbine, jer to hoće ceo Srpski narod. U tom cilju sutra mora doći ne do podvojenih formacija, nego do jedne Srpske vojske koja će biti u jednoj ruci i raditi za spas Srpstva. U sutrašnjici nama se nameću dva zadatka: 1. održanje mira, reda i bratske sloge po svaku cenu. Ta ideja mora da nas sve vodi do pobede, a pobeda znači slobodu, ujedinjenje Srpstva i povratak Kralja Petra II. Drugi zadatak jeste da otarabimo srpske zemlje. To moramo izvršiti još u ovom vremenu dok bude u Evropi neredovno stanje, a ne da čekamo da se to izvrši za zelenim stolom... Rešenje ovoga rata mora pasti. Dajem krajnji rok a to je najviše tri meseca... I do sada među nama nacionalistima postojao je prećutan sporazum, a sada mora doći do formalnog sporazuma, jer smo mi svi sinovi jedne zemlje. Gde još postoje neke oštrice izglađujte ih. Ako ne budemo danas, a naročito sutra, jedna duša i jedno telo znajte, mi ćemo propasti“.[29][30]

Neposredno uoči sastanka između Nedića i Mihailovića, u Topoli se 11. avgusta 1944. odigrao sastanak između predstavnika nemačke komande Jugoistoka i predstavnika Draže Mihailovića, na kome je major JVuO Dragoslav Račić uverio nemačke predstavnike u spremnost na saradnju Mihailovićevog pokreta sa nemačkim okupatorom.

Na sastanku je specijalni nemački izaslanik za Balkan Herman Nojbaher ocenio da obećanja Draže Mihailovića u pogledu lojalnog držanja treba uzeti ozbiljno, pošto je dokazao "da je toliki antikomunista, da je uprkos engleskim ponudama dao prednost prosjačenju kod okupatora pred slogom s crvenom stranom". Ovi pregovori završili su formulisanjem inicijative za formiranje srpske armije od 50.000 ljudi za borbu protiv komunizma kojom bi rukovodio Mihailović, a koju bi opremila nacistička Nemačka. U izveštaju sa sastanka naglašava se da treba pozdraviti "predlog za formiranje srpskog jedinstvenog fronta". Milan Nedić se 18. avgusta 1944. na zajedničkoj sednici kvislinške vlade sa nemačkim glavnim komandantom za Jugoistok, garantovao je da će se pokret pod komandom generala Mihailovića suzdržati od "neprijateljskih dejstava protiv Nemaca". Uprkos zalaganju nemačke komande Balkana, nemački vrhovni vođa Adolf Hitler je 22. avgusta 1944. odbacio Mihailovićevu inicijativu, ocenjujući da će to oružje "jednom kasnijom prilikom biti upravljeno protiv Nemaca." On je odobrio samo taktičku saradnju sa četnicima.

Na osnovu sporazuma sa Nedićem, Mihailoviću je isporučena veća količinu oružja, municije i opreme, iz nemačkih magacina.

U narednom periodu, Dragi Jovanović je nastavio da održava kontakt sa Ravnogorskom organizacijom. Prema ličnom priznanju, vrlo brzo je ugovorio i svoj sastanak sa generalom Mihailovićem. Jovanović navodi da se taj sastanak odigrao 28. avgusta, u selu Pranjanima. Tom prilikom, navodno je informisao komandanta Ravnogorskog pokreta o pripremama Nemaca za povlačenje i preneo mu informacije o oskudnim vojnim jedinicama, sa kojima je okupator u tom trenutku raspolagao.[31]

Početkom septembra na sastancima između predstavnika kvislinške vlade i kvislinških vojnih formacija: SDS i SDK, sa predstavnicima JVuO, najpre u Beogradu 2. septembra 1944, potom u Pranjanima pokraj Čačka, u naredna dva dana, doneta je odluka o objedinjavanju svih domaćih antipartizanskih snaga i njihovom ulasku u sastav JVuO. Na sastanku u Pranjanima prisustvovao je Mihailović.[32]

6. septembra 1944. Srpska državna straža je stavljena pod komandu generala Dragoljuba Mihailovića. U dogovoru sa generalom Miroslavom Trifunovićem, Mihailovićevim komandantom Srbije, jedinice Srpske državne straže (SDS) i Srpske granične straže (SGS) 6. oktobra 1944. okupile su se u Jagodini. Tu je od tih jedinica formiran Srpski udarni korpus (SUK) sa tri divizije. Za komandanta korpusa imenovan je divizijski general Stevan Steva Radovanović, za njegovog pomoćnika brigadni general Borivoje Jonić (komandant SDS) a za načelnika štaba major Danilo Dača Stojanović. SUK je tada brojao oko 6.800 ljudi. Srpski udarni korpus se u sastavu Mihailovićeve vojske borio sa jedinicama NOVJ. Ove formacije od 6. septembra 1944. nalaze se pod komandom štaba komandanta Srbije, generala Trifunovića. Zajedno sa nemačkom vojskom i četnicima iz Srbije tokom novembra 1944. učestvuje u proboju Grupe armija E kroz Sandžak i istočnu Bosnu.

Posle ovog sporazuma, 8. septembra 1944. godine, komandant Srbije JVUO general Miroslav Trifunović izdao je naređenje da se „ništa ne uzima od Srpske državne straže“ jer „ovi delovi oružane sile imaju se smatrati kao naše jedinice. Svako vrbovanje, odvođenje i primanje pripadnika Državne i Granične straže ima se potpuno obustaviti.“

Ipak, jedinice SDK nisu se povukle iz Srbije u pravcu Bosne, kako su to učinile objedinjene jedinice JVuO i SDS, već u pravcu Slovenije, preko teritorije Srema i Slavonije odnosno preko teritorije pod kontrolom NDH. Jedinice JVuO i SDS napustile su teritoriju Srbije 15-20. oktobra 1944. Nemci su izvršili evakuaciju jedinica SDK kako bi ih spasili od uništenja u sukobu sa Crvenom armijom i NOVJ. Dimitrije Ljotić je 4. oktobra 1944. uputio delegaciju od 33 pripadnika SDK i fašističkog pokreta Zbor u Crnu Goru, kako bi ubedili Pavla Đurišića, komandanta crnogorskih četnika da se evakuišu u pravcu Slovenije, gde su planirali da se povuku i Ljotićeve jedinice.

Pripadnici SDS su iz Jagodine, preko Kruševca, 14. oktobra 1944. pristigli u Kraljevo gde su se sastali sa četnicima i integrisali pod Mihailovićevu komandu. Pravac povlačenja SDS i glavnine JVuO išao je od Kraljeva preko Raške, Novog Pazara, Sjenice, Prijepolja i Pljevalja ka Bosni, uz učestale sukobe sa NOVJ i evidentne gubitke.[33]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Tomasevich 1975, str. 127.
  2. ^ Borković 1979a, str. 209–210.
  3. ^ a b v Milovanović 1983.
  4. ^ Borković 1979a, str. 211.
  5. ^ Latas & Dželebdžić 1979, str. 77.
  6. ^ Jovanović 1998, str. 83.
  7. ^ Marjanović 1983, str. 317.
  8. ^ Radivoje Papić, Užička republika 1941. Vodič kroz izložbu, Narodni muzej Užice, 2017, str. 136.
  9. ^ Borković 1979a, str. 265–267.
  10. ^ Borković 1979a, str. 267.
  11. ^ Izveštaj Rakovića Mihailoviću od decembra 1942, - Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom XIV (četnički dokumenti), knjiga 1, Vojnoizdavački zavod, Beograd Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. mart 2012), Pristupljeno 24. 4. 2013.
  12. ^ Nikolić & Dimitrijević 2011, str. 174.
  13. ^ Nikolić & Dimitrijević 2011, str. 180.
  14. ^ Deakin.
  15. ^ Branko Petranović, Srbija u Drugom svetskom ratu, 1939-1945, Beograd, 1992., str. 271.
  16. ^ Petranović 1992, str. 271.
  17. ^ Nikolić 1999, str. 213–214.
  18. ^ Nikolić 1999, str. 222.
  19. ^ Borković 1979a, str. 272–273.
  20. ^ Borković 1979a, str. 274–276.
  21. ^ Borković 1979a, str. 279.
  22. ^ Borković 1979a, str. 283–284.
  23. ^ Borković 1979b, str. 325.
  24. ^ VA, NdA, 1–1/2–9, Pregled opšte situacije u zemlji po okruzima od 11. do 17. februara 1944.
  25. ^ Borković 1979b, str. 327.
  26. ^ Nikolić & Dimitrijević 2011, str. 380.
  27. ^ Borković 1979b, str. 327–328.
  28. ^ Latas & Dželebdžić 1979, str. 311–312.
  29. ^ VA, ČA, 121–4–21, Konferencija kod pretsednika srpske vlade.
  30. ^ Nebojša Stambolija, Srpska državna straža 1942-1944. Doktorska disertacija, Filozofski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2019, str. 238–239.
  31. ^ Radosav R. Tucović, Policijski represivni aparat nacističke Nemačke i njegovi domaći instrumenti: Analiza delatnosti Dragomira Jovanovića i Augusta Majsnera u okupiranoj Srbiji (1941–1944), Doktorska disertacija, Filozofski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2021, str. 292.
  32. ^ Nikolić & Dimitrijević 2011, str. 396–397.
  33. ^ Borković 1979b, str. 355–359.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Сарадња_четника_са_Недићевом_владом&oldid=27841844”