Smederevo

Smederevo
Kolaž slika Smedereva (u smeru kazaljke na satu, počevši odozgo levo: Okružni sud, Smederevska gimnazija, fontana na Trgu republike, spomenik žrtvama eksplozije municije u Smederevskoj tvrđavi, crkva Svetog Georgija, Opštinski dom, Smederevska tvrđava, panorama grada)
Zastava Grb
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Podunavski
Region	Južna i istočna Srbija
Grad	Smederevo
Stanovništvo
Stanovništvo	‍
— 2022.	59.261
— gustina	122,44 st./km2
Aglomeracija (2022.)	97.930
Geografske karakteristike
Koordinate	44° 39′ 50″ S; 20° 55′ 44″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	73 m
Površina	484 km2
Smederevo Smederevo na karti Srbije
Ostali podaci
Gradonačelnik	Jasmina Vojinović (SNS)
Poštanski broj	11300 11303 11304 11305 11330
Pozivni broj	+381 (0)26
Registarska oznaka	SD
Veb-sajt
smederevo.ls.gov.rs

Smederevo je gradsko naselje i sedište istoimene teritorijalne jedinice u Srbiji. Administrativni je centar Podunavskog upravnog okruga. Prema popisu iz 2022. bilo je 59.261 stanovnika, što ga čini drugim gradom po broju stanovnika u južnoj i istočnoj Srbiji. Šire područje grada Smedereva ima 97.930 stanovnika. Nalazi se na obalama Dunava, u severoistočnom delu Srbije.

Smederevo je sa izgradnjom Smederevske tvrđave 1430. postalo prestonica Srpske despotovine pošto je Beograd, dotadašnja prestonica, vraćen Ugarskoj 1427. godine. Smederevsku tvrđavu je osnovao tadašnji srpski despot Đurađ Branković. Smederevska tvrđava je tada predstavljala najveću ravničarsku tvrđavu u Evropi. Smederevo je danas veliki industrijski centar.

Nazivi

Grad je poznat po još nekim nazivima na drugim jezicima: lat. Smederevo, grč. Сфентером, nem. Semendria, rum. Semendria, mađ. Szendrő, tur. Semendire.

Smederevski amblem

Smederevo koristi amblem u dve nijanse plave boje, što odudara od heraldičkih principa. Takođe, lenta sa godinom 1430. smeštena je preko štita, što je neuobičajeno. Elementi amblema su: šest belih diskova raspoređenih 3+2+1, koji predstavljaju grožđe, Smederevska tvrđava na čijoj je kuli pojednostavljeno prikazan veliki natpis sa kule, tamnoplave i bele grede horizontalno postavljene (predstavljaju Dunav).

Geografski položaj

Glavni članak: Geografski položaj Smedereva

Smederevo se nalazi na 44° 40’ severna geografske širine i 20° 56’ istočne geografske dužine. Nalazi se u Centralnom delu Srbije, na drugoj po veličini evropskoj reci Dunavu. Od prestonice Beograda udaljen je svega 46 km.

Klima

Smederevo ima više stepsko kontinentalnu nego umereno kontinentalnu klimu. Srednja godišnja temperatura u gradu je 11,4 °C. Srednja januarska temperatura je tek nešto ispod nule (-0,6 °C), dok julska dostiže prosečnih 21,9 °C. Tokom prolećnih meseci (mart, april i maj) prosečna temperatura iznosi oko 14 °C. Tokom jeseni (septembar, oktobar i novembar) prosečna temperatura je 9,6 stepeni. U Smederevu padne oko 650 mm vodenog taloga godišnje. Najviše je padavina u maju (72 mm) i junu (86 mm) a najmanje u februaru (38 mm).

Istorija

Smederevska tvrđava

Svedočanstvo o plovidbi Dunavom pored Smedereva iz 1845. godine, Muzej u Smederevu

Prvi pomen Smedereva nailazimo godine 1019. u povelji vizantijskog cara Vasilija II kada je ovde uspostavljena jedna od episkopija novostvorene Ohridske arhiepiskopije. Sledeći pisani pomen o Smederevu nalazi se i u povelji kneza Lazara iz 1381. godine, u kojoj se spominje manastir Ravanica i sela i imanja koja poklanja „u Smederevu ljudini Bogosavu s općinom i s baštinom“. Naselje dobija na značaju tek u 14. veku sa povlačenjem srpske države na sever pred turskim naletima. 1427, nakon smrti svog prethodnika Stefana, despot Đurađ Branković je po prethodno utvrđenom dogovoru morao da ugarskom kralju vrati Beograd. Kao grad sa tradicijom prestonice Smederevo se izdvojilo odmah po izgradnji Smederevske tvrđave 1430. godine. Sve do 1459. godine grad je bio sedište Despotovine na čelu sa despotom Đurđem Brankovićem. Nakon toga grad potpada pod vlast Turaka. Iako je razoren u sukobu 1459, Turci uviđaju njegov izuzetno povoljan položaj na Dunavu i dograđuju utvrđenje sada za svoje potrebe. Tokom dugog perioda bio je sedište Smederevskog sandžaka, sve do dolaska Austrijanaca 1718. 1739. grad je opet pod Turcima. Međutim razvoj grada za vreme Austrougara nastavljen je otvaranjem prve osnovne škole 1806. godine, za vreme Prvog srpskog ustanka. U to vreme u gradu je osnovan Praviteljstvujušči sovjet, na čelu sa Dositejem Obradovićem i Smederevo je ponovo postalo prestonica.

Pod nemačkom okupacijom, 5. juna 1941 Smederevo je doživelo katastrofalnu eksploziju. Eksploziju je izazvala municija koju su okupatori prevozili željeznicom i skladištili u tvrđavi. Tom prilikom poginulo je preko 3.000 ljudi, a ceo grad je bio porušen i delom zatrpan zemljom.

Sa početka 20. veka grad je brojao 7.000 stanovnika, a danas prema poslednjem popisu iz 2003. godine ima 62.900 stanovnika u gradu i 116.000 u selima ubraja se u deset najvećih gradova u zemlji. Na širem području grada, računajući i sedam prigradskih naselja, Smederevo broji 77.808 stanovnika (po popisu iz 2002. godine. Karađorđev dud je spomenik prirode - botaničkog karaktera ali i znamenito mesto iz istorije Smedereva. Pod ovim stablom je 8. novembra 1805. godine vožd Karađorđe, vođa Prvog srpskog ustanka, u prisustvu srpskih starešina i ustanika primio ključeve Smederevske tvrđave od turskog zapovednika grada, dizdara Muharema Guše. Predaja ključeva je izvršena na svečan način, jer su Turci ostavili Srbima mnogo topova i municije, a Karađorđe im je dozvolio da izađu iz Smedereva sa vojnim častima i sitnim oružjem i da lađama odu niz Dunav u Vidin, u Bugarsku.

Značenje toponima

Smederevo oko 1860, fotografija Anastasa Jovanovića

Postoje mnoga mišljenja o značenju toponima Smederevo.

1. Italijanski istoričar Antonio Bonfini (1427.–1503) u svome delu Rerum Hungaricarum decades IV cum dimidia navodi da ime Smedereva potiče od Svetog Andreje (Inače, mađarski naziv za Smederevo koji se do danas zadržao u ovom jeziku je Szendrő).
2. U delu Ohridska arhiepiskopija u početku 11. veku Stojan Novaković je napisao: Poznato je poodavno da je Smederevo pokvareno EIS MONTE AUREO, jer je grad podignut na mestu nekadašnjeg rimskog grada Mons Aureus, što u prevodu znači „Zlatno brdo“. Ova rimska naseobina zabeležena je na Pojtingerovoj karti koja potiče iz 4. veka.
3. Postoji mišljenje da je toponim Smederevo složenica dve reči: smet i drevo zbog izrazito gustih hrastovih šuma na ovom području.
4. Toponim Smederevo po nekim izvorima vuče poreklo od srednjovekovnog muškog imena Smender
5. Mnogi autori smatraju da je poreklo ovog toponima iransko-hazarskog porekla. U prevodu sa iranskog Semender znači krajnja vrata. Upravo tako se zvao i hazarski grad koji se nalazio na jugozapadnoj obali Kaspijskog jezera. Krajem 10. veka Hazarsko carstvo nestaje i mnogi stanovnici Semendera, bežeći pred najezdom osvajača, uputili su se u naše krajeve, nazivajući svoja nova naselja imenima svojih ranijih prebivališta.

Kultura

U gradu se nalazi Karađorđev dud, Muzej u Smederevu, Centar za kulturu Smederevo, Radio Smederevo... Smederevo ima više spomenika kulture među kojima su Smederevska tvrđava, crkva Svetog Georgija u Smederevu, zgrada Okružnog suda u Smederevu, zgrada Opštinskog doma u Smederevu, crkva Uspenja Presvete Bogorodice na Starom smederevskom groblju i drugi. U centru grada je Narodna biblioteka Smederevo.

Administrativna organizacija

Glavni članak: Administrativna organizacija Smedereva

Nakon Drugog svetskog rata, Smederevo je dobilo značajnu ulogu kao administrativni centar. Pre toga Smederevo je sa svojom oblašću pripadalo Dunavskoj banovini (sedište Novi Sad). Tokom Drugog svetskog rata Smederevo je bilo sedište dela Dunavske banovine koji je bio okupiran isključivo od strane Nemačke vojske (Šumadija, Braničevo i Banat, koji je kasnije ustanovljen kao posebna autonomna regija pod vlašću banatskih Nemaca). Od 1945. godine novostvorena država FNRJ (Federativna Narodna Republika Jugoslavija) a potom i SFRJ (Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija) podeljena je na oblasti (krajeve) čiji su sastavni delovi bile opštine. Smederevo je posle 1945. godine postalo sedište Smederevske oblasti, koja je obuhvatala grad Smederevo (naselje Smederevo i njemu gravitirajuća pripadajuća naselja — današnja prigradska naselja) i još 7 opština.

Politika

Skupština grada Smedereva

Rezultati lokalnih izbora u Smederevu 2023. godine, u odnosu na prethodne.

Rezultati izbora za Skupštinu grada Smedereva

Izborne liste		% 2023	Mandati 2023	% 2020	Mandati 2020	% 2016	Mandati 2016	% 2012	Mandati 2012	% 2008	Mandati 2008	% 2004	Mandati 2004
SNS	Srpska napredna stranka	46,64	34	56,67	46	49,07	44	11,90	9	—	—	—	—
DS*	Demokratska stranka	11,78	8	bojkot	bojkot	9,09	8	15,80	12	17,82	14	20,32	16
UDS	Ujedinjena demokratska Srbija	10,35	7	6,13	4	—	—	—	—	—	—	—	—
SPS	Socijalistička partija Srbije	8,26	6	14,92	12	10,10	9	12,98	10	8,95	7	12,16	10
NDSS**	Nova demokratska stranka Srbije	4,65	3	5,38	4	5,37	4	5,39	4	13,41	10	15,11	12
Dveri	Srpski pokret Dveri	3,16	2	–	—	—	—	—	—	—	—	—	—
GG	Grupe građana — ukupno	15,16	10	—	—	8,02	5	33,83	26	16,67	12	13,60	9
SNP	Srpska narodna partija	—	—	6,02	4	2,6	0	—	—	—	—	—	—
NS	Nova Srbija	—	—	2,33	0	—	—	—	—	—	—	2,72	0
SRS	Srpska radikalna stranka	–	—	2,09	0	5,00	0	2,51	0	20,50	16	15,08	12
JRS	Jedinstvena ruska stranka	—	—	1,90	0	2,12	0	—	—	—	—	—	—
JS	Jedinstvena Srbija	—	—	—	—	3,78	0	—	—	1,32	0	—	—
SDS	Socijaldemokratska stranka	—	—	—	—	2,64	0	—	—	—	—	—	—
PSS — BK	Pokret snaga Srbije — Bogoljub Kraić	—	—	—	—	—	—	—	—	—	—	10,82	8
URS	Ujedinjeni regioni Srbije	—	—	—	—	—	—	6,51	5	1,98	0	2,77	0
SPO	Srpski pokret obnove	—	—	—	—	—	—	5,56	4	14,97	11	3,87	3
SDPS	Socijaldemokratska partija Srbije	—	—	—	—	—	—	2,55	0	—	—	—	—
LDP	Liberalno-demokratska partija	—	—	—	—	—	—	—	—	3,44	0	—	—
Ostali	Ostali	—	—	—	—	2,20	0	3,96	0	0,94	0	3,54	0
Ukupno		100,00	70	100,00	70	100,00	70	100,00	70	100,00	70	100,00	70
Izlaznost		55,18		45,15 %		50,53 %		51,15 %		55,97		31,41

• * Demokratska stranka je na lokalnim izborima 2023. godine nastupila na izbornoj listi Srbija protiv nasilja.

• ** Nova demokratska stranka Srbije (do 2022 Demokratska stranka Srbije) je na lokalnim izborima 2023. godine predvodila izbornu listu NADA.

Gradska vlast

Nako lokalnih izbora u Smederevu 2023. godine i dugih pregovora u opoziciji, vlast je ponovo formirala Srpska napredna stranka sa svojih 34 mandata, uz pomoć tradicionalnog koalicionog partnera Socijalističke partije Srbije i njihovih 6 mandata. Ovoga puta u gradskoj vlasti učestvovaće i grupa građana „Bog–porodica–Smederevo–doktor Goran Kuljanin” sa tri mandata.

Za gradonačelnicu Smedereva je izabrana Jasmina Vojinović (SNS).

Administrativna struktura

• Smederevo:
  • gradske mesne zajednice:
    • MZ Donji Grad
    • MZ Slavija
    • MZ Zlatno Brdo
    • MZ Ladna Voda
    • MZ Sveti Sava
    • MZ Plavinac
    • MZ Karađorđev Dud
    • MZ Papazovac
    • MZ Carina
    • MZ Leštar
    • MZ 25. maj
• prigradska naselja:
  • Vranovo
  • Vučak
  • Lipe
  • Petrijevo
  • Radinac
  • Seone
  • Udovice
  • Šalinac
  • Ralja
  • Mihajlovac
  • Mala Krsna
  • Skobalj
  • Osipaonica
  • Lugavčina
  • Kolari
  • Landol

Demografija

Glavni članak: Demografija Smedereva

Demografija Godina Stanovnika 1948. 14.206 1953. 18.328 1961. 27.182 1971. 40.192 1981. 55.369 1991. 63.884 62.227 2002. 62.805 65.443 2011. 64.175 2022. 59.261

Broj stanovnika u Smederevu i prigradskim naseljima u periodu od 1948. do 2011. godine.

Godina	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.	2006.	2011.
Broj stanovnika	24.761	29.663	39.793	54.257	69.814	76.984	77.808	83.7681	77.808

Broj stanovnika u gradu Smederevo u periodu od 1948. do 2011. godine.

Godina	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.	2006.	2011.
Broj stanovnika	59.545	66.132	77.682	90.650	107.366	110.768	109.809	117.1341	108.209

¹ Zajedno sa izbeglim stanovništvom sa Kosova i Metohije

Izvor: Republički zavod za statistiku Srbije, popis 2011, knjiga popisa 9 (Uporedni pregled broja stanovnika od 1948. do 2011. godine — podaci po naseljima i opštinama)

Važne godine i datumi

• 1430 — Izgrađen Mali grad Smederevske tvrđave
• 1456 — Na Badnji dan 24. decembra umro je despot Đurađ Branković
• 1459 — Smederevo potpada pod vlast Turaka
• 1805 — U Prvom srpskom ustanku Smederevo oslobođeno od Turaka pod vođstvom Karađorđa Petrovića. Iste godine osnovan i Praviteljstvujušči sovjet
• 1806 — Otvorena prva gradska osnovna škola u Srbiji sa učiteljem Jovanom Rančićem
• 1854 — Izgrađena crkva Svetog Georgija
• 1866 — Osnovana bolnica
• 1867 — 12. aprila Turci zauvek napuštaju Smederevo i predaju ključeve grada Ljubomiru Uzun Mirkoviću
• 1871 — Počela sa radom Gimnazija
• 1875 — Pokrenut je prvi dnevni list Narodna volja
• 1886 — Iz Smedereva krenuo prvi voz na relaciji Smederevo–Velika Plana
• 1899 — Osnovano pozorište
• 1913 — Sa radom otpočelo Srpsko akcionarsko rudarsko topioničarsko industrijsko društvo (SARTID), preteča sadašnje Železare u Smederevu
• 1914 — Pad Smedereva u ruke Austrougara u Prvom svetskom ratu. Grad je žestoko bombardovan topovima zvanim debela Berta, koji su grad jako oštetili.
• 1915 - Nemci dejstvuju po gradu kalibrima do 420 mm.
• 1918 — 17. oktobra Smederevo je oslobođeno
• 1941 — 5. juna u 14 sati i 14 minuta Smederevo je doživelo katastrofalnu eksploziju kakvu nikad do tad nije doživelo. Eksploziju je izazvala municija koju su u tvrđavi skladištili okupatori. Tom prilikom poginulo je preko 3.000 ljudi, a ceo grad je bio porušen i delom zatrpan zemljom (vidi: Eksplozija u Smederevskoj tvrđavi 1941.)
• 1944 — U Drugom svetskom ratu, 16. oktobra Smederevo je oslobođeno
• Dan opštine Smederevo — 5. oktobar
• Komemoracija žrtvama eksplozije 1941. — 5. jun

Obrazovanje

Osnovne škole u Smederevu:

Glavni članak: Osnovne škole u Smederevu

• O. Š. „Branislav Nušić“
• O. Š. „Branko Radičević“
• O. Š. „Dimitrije Davidović“
• O. Š. „Dositej Obradović“
• O. Š. „Jovan Jovanović Zmaj“
• O. Š. „Dr Jovan Cvijić“
• O. Š. „Sveti Sava“

Srednje škole u Smederevu:

Glavni članak: Srednje škole u Smederevu

• Gimnazija
• Ekonomsko-trgovinska škola
• Železnička industrijska škola
• Muzička škola „Kosta Manojlović“
• Tekstilno-tehnološka i poljoprivredna škola „Despot Đurađ“
• Tehnička škola

Poznate ličnosti

Đurađ Branković Dragan Pantić Smederevac, pevač Nela Bijanić, pevačica Irina Kantakuzin Lazar Branković Stefan Branković Vuk Grgurević Janoš Hunjadi Stanko Arambašić Karađorđe Petrović Dositej Obradović Dimitrije Davidović, novinar Ilija Milosavljević Kolarac, zadužbinar Antonije Protić Branislav Nušić, književnik Dimitrije Ljotić, političar Živorad Lazić Radivoje Lola Đukić, reditelj Slobodan Boda Ninković, glumac Zlata Petković, glumica Jovica Tišma, književnik i novinar Aleksandra Janković, pevačica Dejan Tončić, glumac Boža Nikolić, glumac Jelena Mrđa, glumica Marica Vraneš, glumica Zorica Brunclik, pevačica Jovica Petković, harmonikaš i šef orkestra RTV Sarajevo Snežana Janković, ambasador Risto Vasilevski, književnik i akademik Tanja Savić, pevačica Zoran Janković, gradonačelnik Ljubljane Mateja Kežman, fudbaler Pal Kiniži Zoran Đurović, teolog Milosav Slavko Pešić, književnik Mladen Atanasijević, filolog Ljubiša Simić, bokser David Bižić, operski pevač Aleksandar Mitrović, fudbaler Marko Živković, fudbaler Kosta Nedeljković, fudbaler Saša Edi Đorđević, književnik i rok muzičar, zaposlen u Ministarstvu unutrašnjih poslova Ljiljana Šarac, pisac

Učesnici Olimpijskih igara iz Smedereva

• Milorad Arsenijević (1906—1987) — fudbal, Kraljevina Jugoslavija, LOI Amsterdam 1928.
• Svetomir Belić (1942) — boks, SFRJ, LOI Minhen 1972.
• Emilija Erčić - Ema (1962) - rukomet, SFRJ, LOI Los Anđeles 1984, zlatna medalja
• Ljubiša Simić (1963) — boks, SFRJ, LOI Los Anđeles 1984. i LOI Seul 1988.
• Boban Ranković (1979) - veslanje, Jugoslavija, LOI Sidnej, Australija 2000.
• Goran Nedeljković (1982) — veslanje, Srbija i Crna Gora, LOI Atina, Grčka 2004.

Partnerski gradovi

Glavni članak: Spisak pobratimljenih gradova u Srbiji

Smederevo je pobratimljeno sa sledećim gradovima:

• Pale, BiH — grad pobratim
• Volos, Grčka — grad pobratim
• Tangšan, Kina – grad pobratim (jun 2018)
• Herceg Novi, Crna Gora — grad pobratim

Ostale forme saradnje i gradskog prijateljstva slične bratimljenju:

• Maribor, Slovenija — Sporazum o prijateljstvu i saradnji (16. decembar 2016)

Galerija

• 
  Smederevo posle turskog osvajanja
• 
  Crkva Svetog Georgija u Smederevu
• 
  Crkva Uspenja Presvete Bogorodice na Starom smederevskom groblju
• 
  Trg republike u Smederevu
• 
  Zgrada Opštinskog doma u Smederevu
• 
  Zgrada Gimnazije u Smederevu
• 
  Galerija savremene umetnosti u Smederevu
• 
  Centar za kulturu Smederevo
• 
  Narodna biblioteka Smederevo
• 
  Trg Karađorđev dud
  (Karađorđev dud)
• 
  Vinski grad
• 
  Spomenik palim borcima u Prvom svetskom ratu

Panorama Smedereva

Vidi još

• Naseljena mesta u Srbiji
• Smederevska tvrđava
• Smederevska jesen
• Smederevska pesnička jesen
• Smederevka — grožđe i vino
• Aerodrom Smederevo
• Spomen-park Tri heroja (ili Narodnih heroja)
• TC Danubius
• Referendum o izgradnji rafinerije u Smederevu 2010.

Spoljašnje veze

• Zvanični veb-sajt
• Poseti Smederevo visitsmederevo.com
• SD kafe sdcafe.rs
• Semendria — Internet vodič kroz Smederevo Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. jun 2013) semendria.com
• Smederevo - turistička reportaža na sajtu YouTube
• Smederevo - privredni i izvoznički centar, "Politika", 31. oktobar 1937