Srpski narodni savez

Srpski narodni savez je neprofitna dobrotvorna organizacija srpske dijaspore u SAD, od 1901. godine.

Ciljevi pokreta su da ekonomski i finansijski pomogao svoje članove, maticu, učenike i studente u srednjim školama i na univerzitetima, Srpsku pravoslavnu crkvu i dečije crkvene kampove, Kolo srpskih sestara, sportske, kulturne i društvene manifestacije koje imaju za cilj očuvanje i negovanje srpske kulture, tradicije i nasleđa na američkom kontinentu.

Društvo iseljenika

U Pitsburgu Pensilvanija, gde je osnovan Srpski narodni savez, bazu su, u početku, činili mahom doseljenici koji su se u svojoj rodnoj zemlji bavili zemljoradnjom, stočarstvom i ribolovom, ne sluteći da će na novom kontinentu raditi u rudnicima i čeličanama.

Najveći deo srpskih iseljenika došao je krajem 19. veka iz srpskih delova Austrougarske, odnosno, Krajine (Like, Korduna i Banije), Crne Gore, i nešto manje iz Srbije. Dolazeći u Ameriku, srpski iseljenici poneli su svoje narodne pesme, sećanje na čojstvo i junaštvo svojih predaka i spremnost da rade i da se žrtvuju za ideale slobode.

Sava Hajdin, osnivač Srpskog narodnog saveza, u svojim sećanjima kaže da su prvi Srbi koji su došli u Ameriku iz tog dela Krajine bili Nikola Vujnović iz Gomirja 1886. godine, Milenko Maravić 1887. godine i Petar Vignjević 1888. godine. Posle njih, došli su: Nikola Maravić, Stevo Trbović, Adam Maravić, Mićo Stipanović, Rade Mamula i Lazo Mrvoš. Oni su došli iz Dubrave, Plaškog, Primišlja, Vojnića i drugih mesta. Hajdin je došao u Ameriku 1892. godine sa šesnaest godina. On i drugi pioniri koji su osnivali i gradili srpske organizacije i društva postavili su temelje organizacija koje danas predstavljaju osnovu srpstva u Americi.

Doktor Božidar Purić, konzul Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u San Francisku i Čikagu, u susretu sa jednim Hercegovcem ovako mu je opisao Ameriku: „Nikad ne videh u ovoj zemlji da je ko gladna nahranio i žedna napojio. Ako nemaš para, umrećeš kao pas na ulici.“

Srpski iseljenici, kada su se okupljali na svojim skupovima, uglavnom su pričali o zavičaju koji su ostavili i o životu u „Novoj zemlji“. Otrgnutost od zavičaja i doma učinila je da se kod njih počne stvarati potreba za organizovanjem društava koja bi ih podsećala na rodni kraj.

Četvrta konvencija Srpskog narodnog saveza 1905.

U početku srpski iseljenici nisu osnivali svoja društva zbog njihovog malog broja, te su se priključivali ruskim, hrvatskim i slovenačkim društvima. Kako je broj srpskih iseljenika rastao tako je rasla i njihova svest o potrebi osnivanja sopstvenih društava iz nacionalnih, ekonomskih i socijalnih razloga.

Iako je većina iseljenika bila nepismena, počeli su organizovati svoja udruženja i društva. Srpski klubovi, dobrotvorna i potporna društva bila su glavna mesta okupljanja srpskih iseljenika. Pošto većina njih nije govorila engleski jezik, društva su postala neka vrsta njihovog duhovnog doma.

U to vreme radnici nisu bili organizovani u sindikate, niti su imali zdravstveno osiguranje. Zbog velikih nesreća koje su se događale i teških uslova rada, radnicima i njihovim porodicama bila je potrebna zaštita i finansijska sigurnost. Iz potrebe da se radnici osiguraju i zaštite na radu počela su se osnivati bratska i dobrotvorna društva koja su nudila radnicima i njihovim porodicama sigurnost i finansijsku stabilnost.

Patriotizam

Godine 1901. Sava Hajdin je iz Pitsburga otputovao za Njujork kako bi dobio podršku od Nikole Tesle, za osnivanje jednog takvog društva. Uz Teslinu podršku, Hajdin je osnovao Srpski pravoslavni savez Srbobran i postao njegov prvi predsednik. Kada su osnovali Savez, natpis organizacije postavljen je na ćirilici. Posle nekoliko dana, neko je uništio natpis.

To je još više dalo volje osnivačima da istraju u organizovanju Srba u Americi. Društvo se uskoro razvilo u „snažno stablo koje širi svoje grane gde god ima Srba u Americi i Kanadi.“

U svojim sećanjima Hajdin je takođe istakao da je temelj Saveza američki demokratski ideal, a to znači raditi sa ljudima i za ljude. Za Hajdina Savez treba da bude centar srpstva i svetosavske tradicije u Americi. Ovim ciljevima Savez se rukovodi i danas u svom radu.

U nameri da ojača srpske organizacije i učini ih efikasnim, Mihajlo I. Pupin, srpsko-američki naučnik, radio je godinama na njihovom ujedinjavanju. Dana 21. septembra 1929. godine došlo je do ujedinjenja društava Sloga, Svesna Srbadija, Sloboda i Srpski pravoslavni savez Srbobran u današnji Srpski narodni savez sa 19.764 člana i novčanom rezervom od 780.188.23 američkih dolara. Na proslavi pedesetogodišnjice Srpskog narodnog saveza, 1951. godine, Savez je imao 183 društva za odrasle i 141 kolo podmlatka sa 16.213 odraslih članova i 6.484 članova podmlatka. Imovina je iznosila oko četiri miliona dolara. Danas Savez ima oko 12.500 članova i društvo je vredno oko 50 miliona američkih dolara.

Na konvenciji 1929. godine, Pupin je postao njen počasni predsednik, a Nikola Tesla 1935. godine. Kada je Tesla izabran za počasnog predsednika Srpskog narodnog saveza, on je u kratkom pismu odgovorio: „Bilo bi bolje da ste izabrali nekog vrednijega, ali kad tako hoćete moram primiti. Zahvaljujući i želeći vam najbolji uspeh.“

Srpski narodni savez dao je veliki humanitarni, vojni i finansijski doprinos matici u Prvom i Drugom svetskom ratu. U Prvom svetskom ratu, oko 20.000 srpskih dobrovoljaca koje je organizovao Mihajlo I. Pupin, u organizaciji Saveza, američko-kanadske eparhije Srpske pravoslavne crkve i Srpske narodne odbrane u Americi, došli su da pomognu svojoj otadžbini.

Prema dr Božidaru Puriću, 25% srpskog stanovništva u Americi otišlo je u dobrovoljce da brane otadžbinu: „Koji drugi narod to ima? Zahvaljujući njima, kosovsko sejanje i u dalekoj Americi dobi žetvu.“

U to vreme američki Srbi bili su jedini slobodni Srbi na svetu i zbog toga su stali uz svoj narod da se bore za njegovo oslobođenje od tuđina. Više od polovine srpskih dobrovoljaca se nije vratilo svojim porodicama koje su ostale u Americi. U toku Drugog svetskog rata, članovi Srpskog narodnog saveza kupili su bombarder i poklonili ga američkoj vojsci da se bori protiv nacista 1943. godine. Bombarder je nazvan „Američki Srbin“.

Najstarije srpske novine

Nakon osnivanja Saveza, članovi su ubrzo uvideli da ne mogu napredovati ako nemaju svoje glasilo koje će obaveštavati srpske iseljenike o njihovom radu, idejama i pozivati ih na jedinstvo i saradnju. U nameri da proširi svoj uticaj u Americi i Kanadi, Savez je počeo da izdaje glasilo Amerikanski Srbobran i to su ujedno i najstarije srpske novine koje izlaze u kontinuitetu od 1906. godine.

Amerikanski Srbobran izlazio je na početku samo na ćirilici. Od 1906. do 1916. godine novine su bile nedeljne, a od 1916. godine dnevne. Tridesetih godina 20. veka bila je dodata engleska sekcija kako bi se prva generacija iseljenika kojoj je engleski jezik bio maternji jezik više upoznala sa srpskom kulturom i tradicijom. Danas Amerikanski Srbobran ima srpsku i englesku sekciju i izlazi dva puta mesečno.

Glavnu ulogu ovih novina opisao je svešteniik Vojvodić u prvom izdanju od 18. januara 1906. godine, koje je uredio prvi urednik Milivoj Buzadžić:

„Naš će list upućivati svoje čitaoce i poučavati ih o srpskoj narodnosti i svetoj pravoslavnoj vjeri, utvrđivaće ih, da u ovom dalekom kraju ne zaborave na vjeru i narod iz koga su nikli i postali i za koji su naši stari svoju krv potocima prolijevali i nama te dvije naše najveće svetinje u amanet ostavili… Nastojaćemo da se ova blagotvorna ustanova [Srpski narodni savez] što više raširi, jer smo potpuno uvjereni da nam samo u zajednici leži spas, napredak i pomoć… Upućivati ćemo narod da se upozna sa zakonima i uredbama… na dobre i valjane ustanove, koje su si narodi ove zemlje ustrojili, i koje bi ustanove i mi trebali poprimiti da kao i oni danas sutra pođemo njihovim korakom napretka i nauke.“

Kako nekad tako i danas, Amerikanski Srbobran izveštava o naporima i uspesima američkih Srba, njihovim težnjama i viđenjima „Nove zemlje“, o radu Srpske pravoslavne crkve i crkvenih opština, o ekonomskoj i kulturno-prosvetnoj delatnosti vezanoj za rad srpskih škola, o pevačkim i sportskim društvima, izdavanju knjiga, o društvenom životu iseljenika, kao i o dešavanjima u otadžbini. Tokom oba svetska rata Amerikanski Srbobran bio je branilac slobode i istine srpskog naroda. Pisao je o strašnom stradanju srpskog naroda od ustaškog pokolja tokom Drugog svetskog rata.

Dr Kosta Elesin, bivši glavni urednik Amerikanskog Srbobrana, kaže: „Amerikanski Srbobran služi interesima slobode demokratske Amerike i srpstva kao celini… Amerikanski Srbobran će se i dalje boriti za ujedinjenje svih srpskih zemalja u duhu vremena u onoj formi i državnom obliku koji će biti od najveće koristi za srpski narod, i koji će odgovarati njegovim životnim interesima, i koji će zaštititi njegov nacionalni opstanak.“ Društvo „Jedinstvo“ na najbolji način u broju 99 opisuje stav američkih Srba o Amerikanskom Srbobranu: „Srbobran stoji na braniku poniženog i upropašćenog srpstva, i u isto vreme podiže i održava srpski duh i moral, koji nam je tako danas potreban.“

Poznati srpski pisci dali su svoj doprinos ovim novinama: Miloš Crnjanski, Ivo Andrić, Jovan Dučić, Desanka Maksimović, Vojislav Ilić, Milan Rakić, Čarls Simić, Vasko Popa… Objavljeni su interjvui sa poznatim srpskim naučnicima i pronalazačima Mihajlom Pupinom i Nikolom Teslom, kao i sa sportistima kao što je Novak Đoković.

Očuvanje srpske kulture

Danas je Srpski narodni savez neprofitno dobrotvorno društvo koje obezbeđuje životno osiguranje i štednju saglasno potrebama njegovih članova. Duga tradicija prodaje životnih osiguranja i štednje, kao i način rada i usluga i njegovi osiguranici, učinili su da Srpski narodni savez postane cenjeno dobrotvorno društvo u Americi. Za razliku od komercijalnih osiguravajućih društava, Savez je neprofitna organizacija koja svoj prihod ulaže u očuvanje srpske kulture i tradicije više od sto godina. Ulaganjem u Srpski narodni savez se ulaže u budućnost srpskih porodica i očuvanje srpskog etničkog identiteta u Americi. Glavna ideja je da Srbi u Americi imaju jednu krovnu organizaciju koja će štititi njihove interese i pomagati svoje članove.

Manifestacija „Tri srpska dana“, koju je pokrenuo Mihajlo I. Pupin kako bi sakupio sredstva za srpsku siročad u Srbiji tokom Prvog svetskog rata, tradicionalno se organizuje od 1917. godine u Pitsburgu. Godine 2016, kada je proslavljana stogodišnjica u Kenivud parku, ova manifestacija je od grada Pitsburga proglašena najstarijom etničkom manifestacijom.

Svake godine se organizuje i Festival srpskog filma na Univerzitetu u Pitsburgu, koji je proširen na Vašington i Boston 2019. godine. Savez je organizovao promociju filma „Teslin narod“ reditelja Željka Mirkovića u Pitsburgu i Vašingtonu. Ovaj film prikazuje na koji način su srpski iseljenici u proteklih 200 i više godina doprineli u izgradnji Amerike i sveta.