Patrijarh srpski

Patrijarh srpski
Patrijarh srpski
	Grb Srpske pravoslavne crkve
	Zastava patrijarha srpskog
	Na funkciji; Patrijarh srpski Porfirije; od 18. februara 2021.
Oslovljavanje	Njegova svetost arhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski
Tip	vrhovni poglavar crkve
Skraćenica	Njegova svetost
Rezidencija	Kralja Petra br. 5, Beograd, Srbija
Sedište	Arhiepiskopija beogradsko-karlovačka
Dužina mandata	doživotni
Funkcija	Patrijarh srpski
Prethodnik	Patrijarh srpski Irinej; (2010—2020)
Osnovano	1346.
Osnivač	Joanikije II
Plata	169.740 srpskih dinara mesečno 2022. godine
Veb-sajt	www.spc.rs

Sveti Sava, prvi arhiepiskop autokefalne Srpske pravoslavne crkve

Patrijarh srpski (puna titula „arhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski”) vrhovni je poglavar Srpske pravoslavne crkve.

Predsjednik je Svetog arhijerejskog sabora, Svetog arhijerejskog sinoda i Patrijaršijskog upravnog odbora. Patrijarh ima sva prava i dužnosti eparhijskog arhijereja u svojoj Arhiepiskopiji beogradsko-karlovačkoj i njom upravlja uz pomoć svojih vikarnih episkopa.

Od 18. februara 2021. patrijarh srpski je Porfirije (46. po redu).

Titule

Titula prvog patrijarha samostalne srpske crkve Joanikija II nije sasvim sigurna. U predgovoru Dušanovog zakonika naziva se on „preosvećenim patrijarhom kir Joanikijem”, dakle bez prave i potpune titule. U pismu pape Inokentija IV koje je bilo upućeno patrijarhu Joanikiju iz Avinjona, krajem 1354, piše: patrijarhu Srbije (Joanichio Patriarchae serviae). Prva titula je moguće, glasila: "patrijarh Srbima — srpski (Srbljem). Širenjem srpske crkve na grčke oblasti i titula je proširena i Joanikije je nazvan patrijarhom „Srbljem i Grkom”.^[2]

Nakon ujedinjenja oblasnih srpskih crkava 1920 bilo je nekoliko zvaničnih verzija titule srpskog patrijarha.

Prva je bila Srpski Patrijarh Pravoslavne Crkve Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.^[3] Usledila je: Dimitrije, Božjom voljom prvi srpski Patrijarh obnovljene Srpske Patrijaršije, Arhiepiskop Pećski i Karlovački i Mitropolit Beogradski.^[4] Arhiepiskop Beogradski, Patrijarh Srpski, Dimitrije.^[5] Dimitrije, Prvi Patrijarh Srpski, Arhiepiskop Pećski i Mitropolit Beogradsko-Karlovački.^[6] Od 1922. do danas je ovakva titula: Arhiepiskop Pećski, Mitropolit Beogradsko-Karlovački i Patrijarh Srpski^[7] Razlika je samo što je vremenom izostavljeno slovo s kod pećski, pa je u današnjoj tituli pećki, kako je bilo i 1940. godine.^[8]

Izbor

Izbor patrijarha srpskog se vrši na zasjedanju Svetog arhijerejskog sabora, proširenom i aktivnim vikarnim episkopima, i to najdalje u roku od tri mjeseca od dana kada se patrijarški presto uprazni. Bira se između aktivnih eparhijskih arhijereja koji upravljaju eparhijom najmanje pet godina.

Patrijarh srpski se bira kada je prisutno najmanje dvije trećine članova, pod predsjedništvom najstarijeg arhijereja po posvećenju i to žrijebom između trojice kandidata izabranih tajnim glasanjem i apsolutnom većinom. Odsutni arhijereji mogu ovlastiti druge eparhijske arhijereje da umesto njih glasaju, s tim da jedan arhijerej može biti opunomoćen samo jednim glasom.^[9]

Ranije je patrijarha srpskog birao Izborni sabor Srpske pravoslavne crkve kojeg su pored arhijereja sačinjavala i pojedina sveštena i svetovna lica.

Djelokrug

Patrijarh, kao vrhovni poglavar Srpske pravoslavne crkve, sem prava koja mu daju kanoni i crkveni propisi, ima još i ova:^[10]

predstavlja Srpsku pravoslavnu crkvu pred ostalim autokefalnim crkvama;
predstavlja Srpsku pravoslavnu crkvu na crkvenim, državnim i narodnim svečanostima;
održava jedinstvo u jerarhiji Srpske pravoslavne crkve;
posvećuje po crkvenim propisima, lično ili preko ovlašćenih arhijereja, lica izabrana za eparhijske i vikarne episkope;
osvećuje sveto miro za cijelu Srpsku pravoslavnu crkvu;
daje odsustvo eparhijskim arhijerejima izvan njihovih eparhija;
nosi, kao naročito crkveno odličje, bijelu panakamilavku s krstom i panagiju svih srpskih svetitelja, darovanu od strane države prvom srpskom patrijarhu obnovljene Srpske patrijaršije, koja ostaje kao nasljeđe svih patrijaraha;
prvenstvuje pri bogosluženju, i oslovljava se sa „Svjatjejši” i „Svetosti”;
pominje se na arhijerejskim liturgijama od arhijereja u cijeloj Srpskoj pravoslavnoj crkvi;
daje crkvena odlikovanja i odličja, po uredbi koju propisuje Sveti arhijerejski sabor;
postavlja dekretom službenike po Ustavu;
upravlja crkvama i misijskim područjima u inostranstvu, gdje nema organizovane srpske pravoslavne eparhije.

O Srpskoj patrijaršiji

Sa osmanskim provalama nastaju teška vremena za Srpsku patrijaršiju. Usled turskih osvajanja, sa pomeranjem državnog težišta ka severu, pomeraju se i crkveni centri. U 15. veku se spominju Beogradska i smederevska mitropolija. Manastirski centri takođe se pomeraju na sever. Manastiri koje su gradili knez Lazar i njegovi naslednici nalaze se svi u Pomoravlju i Podunavlju. Iz ovog vremena sačuvano je malo istorijske građe na osnovu koje bi mogli pratiti podrobnije posledice turskih osvajanja na srpsku crkvu. Uočljivo je samo da su mnogi srednjovekovni srpski manastiri zapusteli ili im se čak gubi trag.

Nakon turskog osvajanja Beograda (1521) i pobede i bici na Mohaču (1526) dolazi do značajnih promena. U to vreme, pod vođstvom smederevskog mitropolita Pavla započinje borba za obnovu Srpske patrijaršije sa središtem u Peći. Tokom narednih godina, Pavle je postigao niz privremenih uspeha, postavši nakratko arhiepiskop pećki i patrijarh srpski. Iako je njegov pokret na kraju doživeo neuspeh (1541), težnja ka obnovi Srpske patrijaršije nije napuštena.

Prilika za obnovu se pojavila nešto kasnije, u vreme kada je znatan uticaj na turskom dvoru imao vezir (i potonji veliki vezir) Mehmed-paša Sokolović (1555—1579), koji je bio srpskog porekla. U takvim okolnostima Makarije, brat Mehmed-pašin, dobio je berat kojim ga je sultan potvrdio za prvog patrijarha obnovljene Srpske patrijaršije sa središtem u Peći (1557—1571; umro 1574). Obnovljena srpska crkva pod turskom vlašću dobila je ista prava i povlastice koje je turski sultan dao Vaseljenskoj patrijaršiji.

Razdoblje koje sledi obeleženo je borbama sa Turcima, bilo je tu i perioda kratkih primirja, koja su iskorišćena za obnovu i izgradnju porušenih hramova, ali bi zatim uvek usledila turska odmazda koja je bivala sve strašnija. Tako je 11.septembra 1766. godine sultan izdao berat kojim se: „… Od sada ukida i samo ime Pećke patrijaršije, s tim da se ni pod kojim uslovom ne dozvoljava njena obnova, pa čak ni podnošenje molbe u tom pogledu”. Bio je ovo pravi nasilni akt nad jednom autokefalnom crkvom. Do obnove patrijaršije dolazi tek 1920. godine posle stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Patrijarh Srpske pravoslavne crkve nosi titulu: arhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski.

Spisak srpskih patrijarha

	od	do	Patrijarh
1.	1346	1354	Joanikije II	arhiepiskop 1338—1346
2.	1354	1375	Sava IV
3.	1375	1379	Jefrem
4.	1379	1389	Spiridon
	1389	1390	Jefrem	ponovni izbor
5.	1390	1396	Danilo III
6.	1396	1406	Sava V
7.	1406	1407	Danilo IV
8.	1407	1419	Kirilo I
9.	1420	1435	Nikon
10.	1446	1446	Teofan
11.	1446	1453	Nikodim II
12.	1453	1463	Arsenije II
	1463	1526		Patrijaršija ukinuta
	1526	1541	Pavle I	pokušaj obnove
	1541	1557		Patrijaršija ukinuta
13.	1557	1571	Makarije
14.	1571	1575	Antonije
15.	1575	1586	Gerasim
16.	1587	1587	Savatije
17.			Nikanor I	iz pomenika
18.	1589	1591	Jerotej
19.	1591	1592	Filip
20.	1592	1614	Jovan
21.	1614	1647	Pajsije I
22.	1648	1655	Gavrilo I
23.	1655	1674	Maksim I
24.	1674	1690	Arsenije III
25.	1691	1710	Kalinik I
26.	1711	1712	Atanasije I
27.	1712	1725	Mojsije I
28.	1725	1737	Arsenije IV
29.	1739	1746	Joanikije III
30.	1747	1752	Atanasije II
31.	1752	1752	Gavrilo II
32.	1752	1758	Gavrilo III
33.	1758	1758	Vikentije I
34.	1758	1758	Pajsije II
35.	1758	1758	Gavrilo IV
36.	1758	1763	Kirilo II
37.	1763	1765	Vasilije I
38.	1765	1766	Kalinik II
	1766	1920		Patrijaršija ukinuta
39.	1920	1930	Dimitrije
40.	1930	1937	Varnava
41.	1938	1950	Gavrilo V
42.	1950	1958	Vikentije
43.	1958	1990	German
44.	1990	2009	Pavle
45.	2010	2020	Irinej
46.	2021		Porfirije

Vidi još

Napomene

^ Plata srpskog patrijarha financirana je iz sredstava SPC koja većinski nastaju iz budžeta Srbije.

Reference

^ Izvor: www.bujanovacke.co.rs | Koliko zarađuje Vladika Pahomije
^ „Glasnik” SPC, broj 7 od 1920
^ „Glasnik” SPC, broj 10 od 1920
^ „Glasnik” SPC, broj 11 od 1920
^ „Glasnik” SPC, broj 9 od 1921, str.131.
^ „Glasnik” SPC, broj 24 od 1921
^ „Glasnik” SPC, broj 19 od 1922
^ „Glasnik” SPC, broj 1. i 2. od 1940
^ Članovi 42. i 43. Ustava Srpske pravoslavne crkve („Glasnik” SPC, broj 6/05)
^ Član 55. Ustava Srpske pravoslavne crkve (1957)

Literatura

Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka. Beograd: Evro.
Slijepčević, Đoko M. (1962). Istorija Srpske pravoslavne crkve. knj. 1. Minhen: Iskra.
Slijepčević, Đoko M. (1966). Istorija Srpske pravoslavne crkve. knj. 2. Minhen: Iskra.
Slijepčević, Đoko M. (1986). Istorija Srpske pravoslavne crkve. knj. 3. Keln: Iskra.
Protojerej dr Radomir Popović: Kratak pregled srpske crkve kroz istoriju

[1] Plata srpskog patrijarha financirana je iz sredstava SPC koja većinski nastaju iz budžeta Srbije.

[2] Izvor: www.bujanovacke.co.rs | Koliko zarađuje Vladika Pahomije

[3] „Glasnik” SPC, broj 7 od 1920

[4] „Glasnik” SPC, broj 10 od 1920

[5] „Glasnik” SPC, broj 11 od 1920

[6] „Glasnik” SPC, broj 9 od 1921, str.131.

[7] „Glasnik” SPC, broj 24 od 1921

[8] „Glasnik” SPC, broj 19 od 1922

[9] „Glasnik” SPC, broj 1. i 2. od 1940

[10] Članovi 42. i 43. Ustava Srpske pravoslavne crkve („Glasnik” SPC, broj 6/05)

[11] Član 55. Ustava Srpske pravoslavne crkve (1957)

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]