Pređi na sadržaj

Temska

Koordinate: 43° 15′ 23″ S; 22° 32′ 24″ I / 43.2565° S; 22.54° I / 43.2565; 22.54
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Temska
Administrativni podaci
DržavaSrbija
Upravni okrugPirotski
GradPirot
Stanovništvo
 — 2011.Pad 719
Geografske karakteristike
Koordinate43° 15′ 23″ S; 22° 32′ 24″ I / 43.2565° S; 22.54° I / 43.2565; 22.54
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina501 m
Temska na karti Srbije
Temska
Temska
Temska na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj18355
Pozivni broj010
Registarska oznakaPI

Temska je naselje Grada Pirota u Pirotskom okrugu. Prema popisu iz 2011. ima 719 stanovnika (prema popisu iz 2002. bilo je 908 stanovnika). Selo se nalazi u podnožju Stare planine, a kroz njega protiče reka Temštica desna pritoka Nišave. U selu se nalazi osnovna škola, pošta, nekoliko prodavnica i kafića. U seoskom ataru se nalazi manastir Svetog Đorđa, tvrđava Temac i mala hidroelektrana Temac.

Ovde se nalaze Zapis Đorđevića obrok Sveti Petar (Temska), Zapis obrok 1818 (Temska), Zapis obrok 1825 (Temska), Zapis miro bagrem (Temska), Zapis miro Ćirića hrast (Temska), Zapis Mladenovića obrok 1799 Višnjica (Temska), Zapis Mladenovića obrok 1934 Višnjica (Temska), Zapis Mladenovića obrok 1938 Višnjica (Temska) i Zapis Mladenovića obrok Višnjica (Temska).

Istorija[uredi | uredi izvor]

MHE Temac u Temskoj

Početkom 15. veka Temska se pominje u biografiji Despota Stefana Lazarevića koju je napisao Konstantin Filozof, a 1606. godine i u spisku otomanskih vojnuka sa 6 vojnučkih baština i 6 praznik baština. U Starom defteru iz 1574. godine i u Novom defteru iz 1596. godine piše da „Temska spada pod Pirot i da joj je prihod od žitnih desetaka i ostalih danaka 500 akči".[1]

Po narodnom predanju, selo nije oduvek bilo na mestu na kome je danas. Bilo je malo niže niz reku, na mestu zvanom Višnjica. Dok su još bili u Višnjici, po narodnom predanju koje je zabeležio Tihomir Đorđević jednom prilikom, dok je kestendžija prodavao kestenje, vikao je: „Ajde, keštani. keštani!" A seljaci u strahu od potera, pljački i zuluma, razumeli da kestendžija viče: „Bešte, Temštani, Temštani!", pa nadadoše u beg i tako pomeriše selo naviše uz reku. I danas se na tom mestu nalaze mirosano drvo i obrok posvećen Svetom Nikoli. Izvestan broj Temštana koji je krenuo mnogo dalje iz Višnjice nastanio se blizu Beograda i pod istim imenom zasnovao naselje (to je danas beogradsko prigradsko naselje Višnjica).[2] Najprisutnije je predanje o „lavoobraznom čoveku". Njegova postojbina bio je grad Temac – Temsko, a to je bila teritorija Stefana Lazarevića (početak 15. veka). – „Beše čovek lavoobrazan, po imenu Novak, od stara svetla roda, pod vlašću despotovom. Ovaj se čovek odmetnu u planinu i zatrese srce Ismailćanima. Car Musulman piše Despotu Stefanu da pogubi tog čoveka. Stevan odgovori: Taj čovek živi u planini! Tada se Musulman diže s vojskom, dođe na Temsko i ote ga! Odatle posla čoveka Stefanu, pravdajući se da je morao samo proći kroz njegove zemlje, a „dosade“ nikakve neće učiniti." „E. to Temsko, nije li ova današnja Temska sa starim gradićem Temcem? A „lavoobrazni čovek", da li je naš Starina Novak, o kom se tako mnogo peva ili Novak Debeljak" — pita se Milan "B. Milićević u dnevniku „S Dunava na Pčinju".[3]

Grad Temsko je razoren i danas ima samo ostataka zidova tvrđave i sačuvano predanje o njenim braniocima. Predanje kaže kako su meštani pred navalom turske opsade potkovali konje naopako i u najvećoj tišini napustili tvrđavu. Tako su goniocima zavarali trag o pravcu kretanja, a one koji su prvi ušli u tvrđavu potpuno zbunili. Naime, pre izlaska iz tvrđave Srbi su montirali tupane i gajde tako da ih pokreće vetar i oni su „bubnjali i svirali". Protivnici su mislili da su Srbi još uvek u tvrđavi a oni su bili već daleko izmakli. To je verovatno bila poslednja borba oko tvrđave. U vreme tursko-austrijskih ratova. Pop Ljuben zapisao je 1692. godine: „Za kratke vlade austrijske Temski manastir opustošen je od Mađara. Izgleda da se narod povukao ispred Mađara u grad Temac gde je stradao od gladi i mađarskih napadaja".“[4][5]

Tokom Istočne krize (1875-1878) mesto je kao i sav Nišavski srez oslobodila je od Turaka srpska vojska. Zahvalni stanovnici Srbi su poslali pismo zahvalnosti knezu Milanu iz Temske 20. februara/4. marta 1878. godine. Na skupu je sročeno pismo koje je potpisao 121 domaćin.[6]

Godine 1880. mesto Temska nalazilo se u nekadašnjem Visočkom srezu. Tu je popisano 167 kuća sa 1035 stanovnika, od kojih je samo šest bilo pismeno. Mesto ima 235 poreskih glava.[7]

Do 1880. godine škola u Temskoj je radila u konacima obližnjeg manastira Temska. U njoj je te godine 40 đaka završilo školovanje.[8] Postojala je 1896. godine srpska narodna četvororazredna škola sa 72 učenika, od kojih je prvaka bilo 21, drugog razreda - 25, u trećem i četvrtom razredu po 13.[9]

Šuma je dosta sečena u 19. veku, zbog hajdučije i ekonomskih razloga. Mnogo seljaka je moralo ići u pečalbu. Kada su Italijani gradili kameni most na Temštici, seljani su se naučili kamenorezačkom zanatu.[10]

Godine 1963. zahvaljujući nekontrolisanom obešumljavanju i ogoljavanju, u zimu, posle obilnih padavina, velike mase zemljišta Stare planine počele su da se urušavaju u reku Visočicu. Meštani tome nisu pridavali značaj, jer se to dešavalo i ranije posle padavina, pa su smatrali da će i tada proći bez veće štete. Međutim, desetak dana posle toga, potekla je bujica razdrobljene i raskvašene zemlje usled klizanja ogromnih razmera. Najveće pomeranje tla desilo se 25. februara. Stvorena je brana visoka preko 50 metara, koja je sprečila prirodan tok reke Visočice, a ogromne količine vode potopile su nekadašnje selo Zavoj koje je bilo prvo na udaru. Stanovnici su se razbežali u brda i pojate, gde je ko stigao. Jezero se vrlo brzo punilo i pretila je opasnost da dođe do probijanja prepreke i da ogromna količina vode ugrozi sva naselja smeštena nizvodno, uključujući čak i Niš. U selu Temska, koje je bilo sledeće na udaru, po naredbi, ali i iz objektivnog straha, došlo je do iseljavanja stanovnika u više delove sela. Vrlo brzim angažovanjem struke i vojske, iskopan je tunel za kontrolisano ispuštanje stvorene akumulacije. Kako je selo Zavoj bilo potopljeno i uništeno, nastala je ideja da se na tom mestu, novonastalo jezero iskoristi za proizvodnju električne energije.

Postojao je strah za snabdevanje vodom sela Temska za koje se znalo da će biti teško ugroženo. Temštani su stali u odbranu reke, a odmah uz njih su stali i stanovnici sela Staničenje, Ragodeš, Rudinje, Kumanovo, Oreovica, Sopot, Cerova, kao i svih ostalih sela u slivu Temštice. Uprkos otporu meštana, akumulacija je ipak izgrađena i od brane danas, koritom reke Visočice, teče svega 10% srednjeg višegodišnjeg protoka, takozvanog biološkog minimuma, a po sastavu i temperaturi nekvalitetne vode.

Sledeći predlog je bio da se pored već preusmerenog toka reke Visočice, prevede u akumulaciju i Toplodolska reka koja čini preostali deo toka Temštice. Želja tadašnje vlasti bila je da uzme što veću količinu vode i usmeri je na hidrocentralu i ka gradu Pirotu, čime bi se sva naselja nizvodno od akumulacije ostavila bez vode. Od tada do danas, stanovnici Temske i okolnih sela su vodili borbu da spreče prevođenje Toplodolske reke. Odbornici Opštine su potpisali 2004. godine Deklaraciju o zaštiti Toplodolske reke.[11]

Društvo studenata bilogije i ekologije „Josif Pančić“ uz podršku meštana Temske, a uz naknadno pridruživanje Društva mladih istraživača „Branislav Bukurov“ i Društva studenata geografije „Sava Petrov“ osnivaju naučno-istraživački kamp „Temska“ 2007. godine.

Obročni krst u Temskoj
Vodenica
Kupalište

U selu je rođen književnik Slobodan Džunić.

Demografija[uredi | uredi izvor]

U naselju Temska živi 794 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 51,0 godina (49,5 kod muškaraca i 52,5 kod žena). U naselju ima 333 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,70.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka
Demografija[12]
Godina Stanovnika
1948. 2.244
1953. 2.224
1961. 2.029
1971. 1.736
1981. 1.435
1991. 1.162 1.160
2002. 908 913
Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍[13]
Srbi
  
 904 99,55%
Romi
  
 2 0,22%
Bugari
  
 1 0,11%
Jugosloveni
  
 1 0,11%
nepoznato
  
 0 0,0%


Stanovništvo prema polu i starosti[14]
m
ž
? 0
  
  
 0
80+ 15
  
  
 31
75—79 31
  
  
 48
70—74 59
  
  
 45
65—69 40
  
  
 63
60—64 37
  
  
 46
55—59 27
  
  
 17
50—54 34
  
  
 28
45—49 30
  
  
 23
40—44 26
  
  
 21
35—39 31
  
  
 19
30—34 21
  
  
 19
25—29 18
  
  
 13
20—24 20
  
  
 16
15—19 18
  
  
 27
10—14 17
  
  
 20
5—9 19
  
  
 13
0—4 8
  
  
 8
Prosek : 49,5 52,5
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 427 447 480 485 439 386 333
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 88 116 41 30 22 29 5 1 0 1 2,70
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 407 83 268 49 7 0
Ženski 416 49 268 90 6 3
UKUPNO 823 132 536 139 13 3
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 169 54 0 0 62
Ženski 128 47 0 0 63
UKUPNO 297 101 0 0 125
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 7 11 6 1 15
Ženski 1 1 3 0 1
UKUPNO 8 12 9 1 16
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 0 0 5 1 6
Ženski 0 0 0 3 3
UKUPNO 0 0 5 4 9
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 1 0 0 0
Ženski 5 0 0 1
UKUPNO 6 0 0 1

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Hram Svete Petke u Temskoj
    Hram Svete Petke u Temskoj

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Dr Jovan Ćirić, Naselja Gornjeg Ponišanlja, Pirotski zbornik br. 8-9. Pirot, 1979.
  2. ^ Dr Ivko Jovanović. MikrotoPoššiji sliva Temštice u Toplodolske reke. Pirotski zbornik br. 22, Pirot. 1996. Od kazivača Ivana Stojanovića
  3. ^ Milan "B. Milićević. ('Dunavp ni Pčinju (lipići iz Dnevnika). Godišnjica Nikole Čupića. Beograd 1882. knj. 11 – Od Pirota preko Midžura do Vidliča.
  4. ^ Kosta N. Kostić. Istorija Pirota. Pirot. 1973.
  5. ^ Milica Petković, Ostaci materijalne kulture u slivu Temštice u narodnom predanju, Pirotski zbornik 1998, br 23-24. str. 57
  6. ^ "Srbija 1878. godine", zbornik dokumenata, Beograd 1978.
  7. ^ "Otadžbina", Beograd 1880. godine
  8. ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1880. godine
  9. ^ "Otadžbina", Beograd 1896. godine
  10. ^ "Politika", 2. apr. 1936
  11. ^ „Deklaracija o odbrani Toplodolske reke ⋆ Savez za zaštitu prirode Srbije”. Savez za zaštitu prirode Srbije (na jeziku: bošnjački). Pristupljeno 31. 8. 2020. 
  12. ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  13. ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9. 
  14. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Temska na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Темска&oldid=27739200”