Bitka na Kalipolju (1876)
| Bitka na Kalipolju | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo Srpsko-turskih ratova | |||||||||
_08.jpg) Spomen groblje na Javoru. | |||||||||
| |||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||
 Kneževina Srbija |
 Osmansko carstvo | ||||||||
| Komandanti i vođe | |||||||||
|
Franjo Zah |
Muktar-paša | ||||||||
| Jačina | |||||||||
| oko 14.000 sa 16 topova | oko 8.000 sa 8 topova | ||||||||
| Žrtve i gubici | |||||||||
|
preko 700 mrtvih i ranjenih preko 170 ranjenih prijateljskom vatrom | manji od srpskih | ||||||||
Bitka na Kalipolju (vođena 6. jula 1876) bila je deo kratkotrajne srpske ofanzive na samom početku Prvog srpsko-turskog rata. Brojno nadmoćne srpske snage napale su turske utvrđene položaje na prilazu Sjenici, ali su potučene i odbačene na granicu, posle čega je čitava srpska Ibarska vojska ostala u defanzivi sve do kraja rata.[1]
Pozadina
[uredi | uredi izvor]Prema ratnim planovima Ratnog saveta Kneževine Srbije, Ibarska vojska koja je početkom jula 1876. skoncentrisana u Ivanjici i na planini Javoru (jačine 8 brigada - 31 bataljon - srpske narodne vojske, u svemu oko 24.000 boraca sa 60 topova) imala je zadatak da prvog dana rata pređe granicu i glavninom snaga napadne Sjenicu, levim krilom napadne Novi Pazar, a desnim krilom prodre prema Višegradu, kako bi stvorila vezu sa Crnom Gorom. Ovaj plan bio je suviše komplikovan i ambiciozan: srpske snage bile su rasturene na frontu širine preko 150 km, podeljene u više kolona koje se međusobno nisu mogle pomagati i bile su slabe svuda. Pri tome, samo polovinu srpskih snaga (4 brigade prve klase) činile su trupe prve klase, uniformisane i naoružane modernim puškama ostragušama (Pibodi i Grin), koje su smatrane sposobnim za ofanzivno ratovanje. Ostatak (4 brigade druge klase) smatran je rezervnim trupama, i bio je naoružan zastarelim puškama sprednjačama (ruskim i belgijskim). Prema njima, kod Sjenice i Nove Varoši stajalo je oko 15.000 Turaka pod komandom Muktar-paše, i oko 18.000 kod Novog Pazara, pod komandom Mehmed Ali-paše. Svi turski vojnici izuzev bašibozuka bili su naoružani modernim puškama ostragušama (Martini-Henri, Snajder i Vinčester), znatno boljim od srpskih, tako da su turske jedinice imale znatno veću vatrenu moć od srpskih.[1][2]
Bitka
[uredi | uredi izvor]Turska posada u Sjenici podigla je utvrđene položaje severno od grada, na liniji Kalipolje-Kladnica, koje je branilo 8 bataljona nizama sa 16 topova. Umesto da zaobiđe turska utvrđenja sa istoka (preko sela Vasiljevića, kao što je učinio Karađorđe 1809), general Franjo Zah odlučio se za frontalni napad, sa snagama Užičke i Rudničke brigade prve klase u prvoj liniji (9 pešadijskih bataljona, 3 eskadrona konjice, 3 čete pionira i 3 poljske baterije po 8 topova), dok je Šabačka brigada prve klase (5 bataljona) ostala u rezervi. Još dva bataljona Užičke brigade druge klase sa brigadnom baterijom bila su u rezervi na levom krilu, a dva bataljona Rudničke brigade druge klase ostala su kao posada na Javoru. Tako je Ibarska vojska pošla u napad sa jedva polovinom raspoloživih snaga (16 od ukupno 31 bataljona pešadije i 28 od ukupno 60 topova), pa i tada je polovina snaga ostala u rezervi, i nije učestvovala u prvom napadu.[2][3]
Srpske jedinice su 6. jula u 10 sati ujutro počele da prelaze granicu, bez Šabačke brigade koja još nije bila pristigla na polazne položaje na Javoru. Srpska prethodnica (9 bataljona) se spustila niz južne padine Javora u sjeničku ravnicu gde se razvila za borbu i oko 11:30 napala turska utvrđenja na Kalipolju. Skriveni iza grudobrana, Turci su mirno sačekali da se srpski streljački strojevi primaknu, a zatim ih obasuli brzom streljačkom i artiljerijskom (kartečnom) vatrom iz neposredne blizine. Srpska pešadija prve linije (3 bataljona Užičke brigade prve klase), kojoj je ovo bilo prvo vatreno krštenje, počela je da se koleba: neki vojnici su pojurili napred, neki su bez komande uzmicali nazad, a neki su padali na zemlju i molili se bogu. Kapetan Pera Borisavljević, komandant brigade, uspeo je da povrati red i uveo je u borbu preostala tri bataljona, ali tek nakon što su prva tri bataljona već malaksala i pretrpela teške gubitke. Oko 13 časova u borbu je uvedena i Rudnička brigada prve klase, sa 2 poljske baterije (16 topova). Oficiri su sa isukanim sabljama poveli svoje trupe na juriš, ali su veoma brzo (kao što se u modernom ratu moglo očekivati) oboreni turskim plotunima. U ovom jurišu izbačen je iz stroja veliki broj starešina, među kojima i tri komandanta bataljona. Uprkos tome, u drugom jurišu vojnici Užičke i Rudničke brigade uspeli su da dopru do turskih šančeva: Miloš Popović, zastavnik Moravskog bataljona Rudničke brigade, ubijen je dok je pokušavao da pobije zastavu na turski grudobran. U odlučujućem trenutku, Turcima je stigla pomoć sa dve strane, iz Sjenice i Vasiljevića, a Šabačka brigada prve klase, koja je upućena u pomoć Srbima, greškom je zasula vatrom srpske jedinice sa leđa: prijateljskom vatrom ranjeno je 170 srpskih ratnika. To je dovelo do sloma i stihijskog povlačenja srpske vojske: oko 17 časova srpske trupe povukle su se nazad na Javor, na Vasiljev vrh i Veliki i Mali Ograđenik.[2][3]
Posledice
[uredi | uredi izvor]Srpski gubici bili su teški: Užička brigada prve klase izgubila je 646 boraca (mrtvih i ranjenih), a gubici Rudničke brigade takođe su bili veliki: ranjen je i komandant brigade, potpukovnik Marko Katanić, a njegovu dužnost preuzeo je njegov zamenik, kapetan Radomir Putnik.[2][3]
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ a b Nikola Gažević, Vojna enciklopedija 9, Vojnoizdavački zavod, Beograd (1975), str. 117-119.
- ^ a b v g Dr Savo Skoko, VOJVODA RADOMIR PUTNIK, knjiga prva, BIGZ, Beograd (1985), str. 70-72
- ^ a b v Mita Petrović (1955), RATNE BELEŠKE SA JAVORA I TOPLICE 1876, 1877. i 1878, sveska prva: Događaji sa Javora 1876. Čačak: Narodni muzej. str. 27-55
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Opačić, Dr Petar; Skoko, Dr Savo (1981). Srpsko-turski ratovi 1876 - 1878. Beograd: Beogradski izdavačko-grafički zavod. str. 339.
- Opačić, Petar; Skoko, Savo; Vukčević, Slavko i Ratković-Kostić, Slavica (1998). Bitke i bojevi u Srpsko-turskom i Crnogorsko-turskom ratu 1876 - 1878. i Srpsko-bugarskom ratu 1885. [Znamenite bitke i bojevi srpske i crnogorske vojske: od Careva Laza 1712. do Dobropoljske bitke 1918.], Knj. 2. Novi Sad: Pravoslavna reč; Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 622. ISBN 86-335-0038-8.
- Babac, Dušan M. (2011). Srpska vojska u ratovima za nezavisnost 1876 - 1878. Beograd: Medija centar "Odbrana". str. 247. ISBN 978-86-335-0325-9.