Lazareva pećina

Lazareva pećina
Položaj
Mesto ; (planina)	Zlot, Bor ; (Kučaj)
Odlike
Geologija (tip)	kraška
Dužina	16.041 m; (uređeni deo) 800 m
Nadm. visina	291 m
Br. kanala, nivoa	dva, dva

Lazareva pećina (ili Zlotska pećina) je najduža pećina u Srbiji. Nalazi se u istočnoj podgorini Kučaja. Od Zlota je udaljena 3 km, od Brestovačke banje 14 km i od Bora 21 km. Ulaz u pećinu je na nadmorskoj visini od 291 m i nalazi se na levoj strani Lazareve reke. Lazareva pećina je izvorska i u neposrednoj blizini ulaza, u koritu Lazareve reke voda izbija na površinu u formi jakog kraškog vrela. U blizini se nalazi veliki broj speleoloških objekata koji su zajedno sa ovom pećinom poznati i pod nazivom Zlotske pećine. Od ovih pećina Lazareva je najpoznatija i turistički najranije uređena – turističko uređenje pećine otpočelo je 1953. godine, a turistička staza je duga 800 m.

Prvi opis pećine je dao Feliks Kanic, a prva ispitivanja Lazareve pećine je izvršio Feliks Hofman 1882. godine. Sedam godina posle Hofmana, speleološka istraživanja objavio je i Jovan Cvijić. Pećinu je izgradila podzemna reka koja i dalje prolazi kroz nju. Ukupna dužina ispitanih kanala Lazareve pećine je 16.041 m.^[1] Opravdana pretpostavka speleologa koji su vršili istraživanja je da je zapravo podzemni prostor mnogostruko veći. Procenjuje se da zapremina pećinskih prostorija iznosi više 52.000 m³. Ispitani pećinski sistem sastoji se od dva horizonta pećinskih kanala: stariji suvi - fosilni i mlađi rečni - aktivan.^[2]

Četiri najveće i najlepše dvorane su Prestona dvorana, Koncertna dvorana, Dvorana slepih miševa i Dvorana blokova.

Lazareva pećina proglašena je prirodnom retkošću i zaštićena kao spomenik prirode od 1949. godine. Zavod za zaštitu prirode Srbije proglasio je 2005. godine Lazarevu pećinu objektom geonasleđa Srbije. Lazareva pećina nalazi se na teritoriji spomenika prirode Lazarev kanjon.

Arheološko nalazište

U Lazarevoj pećini nalazi se i veoma značajan arheološki lokalitet. U njemu su otkrivena tri praistorijska kulturna horizonta, iz bakarnog, bronzanog i gvozdenog doba. Naselje s početka bakarnog doba, najstarije u pećini, pripada kulturama Krivodol–Salkuca–Bubanj i Kodžadermen–Gumelnica–Karanovo VI. Iz ovog doba pronađeni su ostaci keramičkih predmeta i koštanih alatki, kao i predmeti od bakra (igle, kopče, šila, dleta). Tokom bronzanog doba Lazareva pećina ima ulogu lovačke stanice, pre oko 4.500 godina, a u gvozdenom dobu postaje centar metalurgije u razdoblju od 4. do 5. veka p.n.e. Predmeti nađeni u pećini su zvanično i najstariji bakarni nalazi u Srbiji.

Živi svet pećine

Fosilna i danas izumrla fauna Lazareve pećine predstavljena je ostacima pećinskog medveda, pećinskog lava i pećinske hijene. Savremena fauna predstavljena je troglobiontskim i troglofilnim organizmima. Među troglobiontima, značajne i karakteristične su endemične vrste zglavkara: Speleocyclops plutonis, Serbosoma lazarevensis, Pseudosinella problematica, Onychiurus trojan, Arrhopalites zloti. Ovu pećinu naseljava i podvrsta trehina, Duvalius stankovitchi georgievitchi. Troglofilna fauna predstavljena je najvećim delom slepim miševima, kojih je ovde zabeleženo preko 20 vrsta, i pselafinom Bryaxis sculptifrons.^[3]