Pređi na sadržaj

NATO

Uredi veze
Ova stranica je zaključana od daljih izmena anonimnih korisnika i novajlija zbog upitnog doprinosa istih.
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Organizacija Sjevernoatlantskog sporazuma
North Atlantic Treaty Organization  (engleski)
Organisation du traité de l'Atlantique nord  (francuski)
Logo
Zastava
Države članice
SkraćenicaNATO
OTAN
Datum osnivanja4. april 1949.; prije 75 godina (1949-04-04)
Tipvojni savez
SjedišteBrisel, Belgija
Članovi
Službeni jezici
Generalni sekretarMark Rute
Predsjedavajući vojnog komitetaRob Bauer
Veb-sajtnato.int

Organizacija Sjevernoatlantskog sporazuma (engl. North Atlantic Treaty Organization (NATO), fr. Organisation du traité de l'Atlantique nord (OTAN)), poznata po svom akronimu NATO (od engl. skraćenice), poznata i kao Sjevernoatlantski savez (engl. North Atlantic Alliance), međuvladin je vojni savez 32 sjevernoameričke i evropske zemalje, zasnovan na Sjevernoatlantskom sporazumu koji je potpisan 4. aprila 1949. godine.[3][4] Organizacija predstavlja sistem kolektivne odbrane pri čemu članovi organizacije pristaju na međusobnu odbranu od napada bilo kojeg spoljnog elementa. Sjedište NATO-a se nalazi u Harenu u Briselu, dok se Vrhovno zapovjedništvo Savezničkih snaga nalazi u Monsu u Belgiji.

Od svog osnivanja, prijemom novih članica brojnost se sa prvobitnih 12 povećala na 32 članice. Švedska se 7. marta 2024. pridružila NATO-u kao poslednja članica. NATO trenutno priznaje Bosnu i Hercegovinu, Gruziju i Ukrajinu kao potencijalne članice.[5] Pored članica organizacije u radu učestvuje 21 zemlja članica Partnerstva za mir, sa još 15 zemalja uključenih u institucionalni sistem dijaloga. Zajednički vojni troškovi svih država članica NATO-a čine oko 70% svjetskih troškova.[6] Troškovi za odbranu članica treba da iznose 2% bruto domaćeg proizvoda do 2024. godine.[7][8]

Istorija

Glavni članak: Istorija NATO-a

Francuska i Ujedinjeno Kraljevstvo su 4. marta 1947. godine potpisale Denkerkski sporazum kao Sporazum o savezu i uzajamnom pomoći prilikom mogućeg njemačkog ili sovjetskog napada u periodu nakon Drugog svjetskog rata. Ovaj savez je 1948. godine proširen na zemlje Beneluksa, u obliku Zapadne unije, a takođe nosi naziv i Organizacije Briselskog sporazuma, osnovana Briselskim sporazumom.[9] Razgovori o novom vojnom savezu koji bi mogao uključivati i Sjevernu Ameriku, doveli su do potpisivanja Sjevernoatlantskog sporazuma 4. aprila 1949. godine i uključivao je države članice Zapadne unije uz dodatak SAD, Kanade, Portugalije, Italije, Norveške, Danske i Islanda.[10]

Sjevernoatlantski sporazum je u velikoj mjeri bio neprimjenljiv, do Korejskog rata kada je inicirano uspostavljanje Organizacije Sjevernoatlantskog sporazuma koja bi primjenjivala sporazum, kroz integrisanu vojnu strukturu: to je uključivalo uspostavljanje Vrhovnog zapovjedništva Savezničkih snaga 1951. godine, koje je usvojilo vojnu strukturu i planove Zapadne unije.[11] Dužnost Generalnog sekretara NATO-a uspostavljena je 1952. kao civilni šef organizacije, počele su prve velike pomorske vojne vježbe NATO-a pod nazivom vježba Mejnbrejs, a savezu su pristupile Grčka i Turska.[12][13] Zapadna Njemačka je pristupila Savezu 1955. godine, što je dovelo do stvaranje sovjetskog Varšavskog pakta, a čime su oivičene suparničke strane Hladnog rata.

Sumnje oko odnosa snaga između evropskih zemalja i SAD su rasle i opadale, uz sumnje u sposobnost odbrane NATO-a od moguće sovjetske invazije — sumnje su dovele do razvoja nezavisnog francuskog sistema nuklearnog odbrane i povlačenjem Francuske iz vojne strukture NATO-a 1966.[14][15] Nova demokratska vlada Španije se pridružila Savezu 1982. godine.

Raspadom Varšavskog pakta u razdoblju 1989—1991. nestao je i glavni protivnik NATO-a, zbog čega je došlo do preispitivanja svrhe, prirode, zadataka i glavnog fokusa NATO-a na Evropu. Ova promjena je počela potpisivanjem Sporazuma o konvencionalnim oružanim snagama u Evropi između NATO-a i Sovjetskog Saveza u Parizu 1990. godine, kojim je predviđena posebna vojna saradnja širom kontinenta a koja je nastavljena do raspada Sovjetskog Saveza u decembru 1991. godine.[16] U to vrijeme, evropske zemlje su činile 34% vojnih troškova NATO-a, do 2012. godine, ovi troškovi su opali do 21%.[17] NATO je otpočeo i postepeno proširenje na nove autonomne zemlje srednje i istočne Evrope i proširio svoju djelatnost na političke i humanitarne situacije koje ranije nisu bile briga NATO-a.

Nakon pada Berlinskog zida 1989. godine u Njemačkoj, Savez je izvršio svoje prve vojne intervencije u Bosni i Hercegovini od 1992. do 1995. i kasnije u Jugoslaviji 1999. godine tokom raspada Jugoslavije.[18] Politički, Savez je tražio bolje odnose sa bivšim članica Varšavskog pakta, koje su se pridružile Savezu 1999. i 2004. godine. Članom 5. Sjevernoatlantskog sporazuma, od država članica se zahtjeva da pruže pomoć bilo kojoj drugoj državi članici koja je predmet oružanog napada, a koji je prvi i jedini put iskorišten nakon napada 11. septembra 2001. godine,[19] nakon čega su snage raspoređene u Avganistanu u sklopu Međunarodnih snaga za bezbjednosnu pomoć pod rukovodstvom NATO-a. Od tada je organizacija iskoristila niz dodatnih uloga, uključujući i slanje trenera u Irak, pomaganje u protivpiratskim operacijama,[20] a 2011. godine Savez je uspostavio zonu zabrane leta iznad Libije u skladu sa Rezolucijom Savjeta bezbjednosti OUN 1973. Manje moćan član 4, koji poziva samo na konsultacije između članica NATO-a, pozvan je pet puta nakon incidenata u Iračkom ratu, Sirijskom ratu i ruskom pripajanju Krima.

Prvo proširenje Saveza nakon Hladnog rata bilo je sa ponovnim ujedinjenjem Njemačke 3. oktobra 1990, kada je bivša Istočna Njemačka postala dio Savezne Republike Njemačke i Saveza. Kao dio restrukturiranja poslije Hladnog rata, vojna struktura NATO-a je smanjena i reorganizovana, sa novim snagama kao što je uspostavljanje Glavnog štaba Savezničkog zapovjedništva u Evropi za brzu reakciju. Raspadom Sovjetskog Saveza došlo je do promjene vojne ravnoteže u Evropi Sporazumom o adaptaciji Sporazuma o konvencionalnim oružanim snagama u Evropi, koji je potpisan 1999. godine. Politike francuskog predsjednika Nikole Sarkozija dovele su do velikih reformi francuskog vojnog položaja, koje su dovele do povratka punopravnog članstva Francuske u Savezu 4. aprila 2009. godine, što je značilo i povratak Francuske u Vojnu zapovjedničku strukturu NATO-a, uz zadržavanje nezavisnog nuklearnog sistema.[15][21][22]

Između 1994. i 1997. godine, postavljeni su širi forumi za regionalnu saradnju između NATO-a i njegovih susjeda, kao što je Partnerstvo za mir, inicijativa Sredozemnog dijaloga i Evroatlantski partnerski savjet. Stalni zajednički savjet Rusija—NATO je uspostavljen 1998. godine. Između 1999. i 2007. godine NATO je inkorporirao zemlje istočne i srednje Evrope, uključujući i nekoliko bivših komunističkih zemalja, među kojima su: Češka, Mađarska, Poljska, Bugarska, Estonija, Litvanije, Letonija, Rumunija, Slovačka, Slovenija, Albanija, Hrvatska i Crna Gora.

Ruska aneksija Krima 2014. godine izazvala je jaku osudu članica NATO-a i stvaranje novih „udarnih” snaga od 5.000 pripadnika sa bazama u Estoniji, Litvaniji, Letoniji, Poljskoj, Rumuniji i Bugarskoj.[23] Na Velškom samitu 2014. godine, rukovodioci država članica NATO-a formalno su otpočeli da sprovode politiku izdvajanja najmanje 2% svog BDP na odbranu do 2024. godine, što je ranije bila samo neformalna smjernica.[24]

Vojne operacije

Glavni članak: Spisak operacija NATO

Rane operacije

NATO nije vodio vojne operacije tokom Hladnog rata. Nakon završetka Hladnog rata, prve operacije, Anchor Guard 1990. i Ace Guard 1991. godine, bile su podstaknute iračkom invazijom na Kuvajt. Vazdušnodesantni avioni za rano upozorenje poslati su kako bi sproveli pokrivenost jugoistočne Turske, a kasnije su raspoređene i snage za brzu reakciju na tom području.[25]

Bosna i Hercegovina

Glavni članci: NATO bombardovanje Republike Srpske, IFOR i SFOR
Američki F-16 fajting falkon slijeće nakon bombardovanja položaja VRS

Rat u Bosni i Hercegovini je počeo 1992. godine, kao rezultat raspada Jugoslavije. Pogoršanje stanja dovelo je do usvajanja Rezolucije Savjeta bezbjednosti OUN 816 9. oktobra 1992, a kojom je uvedena zona zabrane leta iznad središnje Bosne i Hercegovine, a koju je NATO počeo sprovoditi 12. aprila 1993. kroz operaciju Spriječiti let. Od juna 1993. do oktobra 1996. godine, operacija Šarp gard dodala je pomorsko sprovođenje embarga na oružje i ekonomske sankcije protiv SR Jugoslavije. Dana 28. februara 1994. godine, NATO je izvršio svoju prvu ratnu akciju pucajući na četiri aviona Ratnog vazduhoplovstva i protivvazdušne odbrane Vojske Republike Srpske zbog kršenja zone zabrane leta.[26]

Zaštitne snage Organizacije ujedinjenih nacija (Unprofor) su 10. i 11. aprila 1994. godine zatražile vazdušne udare kako bi se zaštitilo sigurno područje Goražde, a što je dovelo do bombardovanja komande VRS u blizini Goražda od strane dva F-16 fajting falkona Američkog ratnog vazduhoplovstva.[27] Bombardovanje je rezultovalo uzimanjem 150 pripadnika OUN za otace 14. aprila.[28][29] Srpske snage su oborile britanski Si Harijer iznad Goražda 16. aprila.[30] Dvonedjeljna kampanja bombardovanja položaja VRS, operacija Namjerna sila, počela je u avgustu 1995. godine, nakon masakra u Srebrenici.[31]

Vazdušni napadi NATO-a 1995. godine doprinijeli su završetku rata, a što je rezultovalo potpisivanjem Dejtonskog mirovnog sporazuma 21. novembra 1995. godine.[31] U sklopu mirovnog sporazuma, NATO je rasporedio mirovne snage pod mandatom OUN pod nazivom IFOR, u sklopu operacije Zajednički poduhvat. Skoro 60.000 pripadnika NATO-a pridružilo se u ovoj mirovnoj misi snagama iz zemalja koje nisu članice Sjevernoatlantskog saveza. Ovaj mandat je prešao u manji format pod imenom SFOR, koji je na početku ima 32.000 pripadnika i trajao je od decembra 1996. do decembra 2004. godine, kada je operacija prešla na Snage Evropske unije (EUFOR) „Alteja”.[32] Prateći vodeće države članice, NATO je počeo da dodjeljuje medalju za službu, medalja NATO, zbog učešća u ovim operacijama.[33]

SR Jugoslavija

Glavni članci: NATO bombardovanje SRJ i KFOR
Njemački vojnici u sastavu KFOR-a patroliraju na jugu Kosmeta 1999. godine

Savjet bezbjednosti OUN je 23. septembra 1998. godine usvojio rezoluciju 1199 kojom je zahtjevano okončanje neprijateljstava i nadgledanje primirja između albanske i jugoslovenske strane na Kosovu i Metohiji. Pregovori koje je vodio posebni izaslanik SAD za Balkan Ričard Holbruk propali su 23. marta 1999. i on je to pitanje predao NATO-u,[34] koji je započeo bombardovanje 24. marta 1999. u trajanju od 78 dana.[35] Operacija Saveznička sila bila je usmjerena na vojne kapacitete tadašnje Savezne Republike Jugoslavije. Tokom krize, NATO je rasporedio jednu od svojih međunarodnih snaga za reakciju, Mobilne snage Savezničke komande Evrope, u Albaniju kao Albanske snage (engl. Albania Force, AFOR — Ejfor), kako bi isporučile humanitarnu pomoć izbjeglicama sa Kosmeta.[36]

Iako je kampanja kritikovana zbog brojnih civilnih žrtava bombardovanja, uključujući i bombardovanje ambasade NR Kine u Beogradu, Milošević je konačno prihvatio uslove međunarodnog mirovnog plana 3. juna 1999. godine, čime je rat na Kosmetu završen. Milošević je 11. juna prihvatio rezoluciju 1244 Savjeta bezbjednosti OUN, pod čijim mandatom je NATO pomogao uspostavljanje Kosovskih snaga (engl. Kosovo Force, KFOR — Kejfor). Približno oko milion izbjeglica je napustilo Kosmet, a dio mandata KFOR-a bio je da zaštita humanitarne misije, pored sprečavanja daljeg nasilja.[36][37] U periodu od avgusta do septembra 2001. godine, NATO je sproveo operaciju Bogata žetva, misiju sa ciljem razoružavanja albanskih paravojnih jedinica u Sjevernoj Makedoniji.[38] Prema podacima iz decembar 2018. godine, KFOR je u svom sastavu imao oko 3.642 vojnika iz 28 zemalja.[39]

SAD, UK i većina ostalih članica NATO usprotivile su se naporima da se od Savjeta bezbjednosti OUN traži odobrenje za vojne udare NATO-a, poput akcije protiv Jugoslavije 1999, dok su Francuska i manji broj članica tvrdile da je Savezu potrebno odobrenje Savjeta bezbjednosti.[40] Strana koju predvode SAD i UK tvrdi da bi se time potkopao autoritet Saveza i iznijeli su zapažanje po kome bi Rusija i Kina uložile pravo veta u SB OUN čime bi blokirale napade na Jugoslaviju, a isto bi mogle učiniti i u budućim sukobima u kojima bi bila potrebne akcije NATO-a, a čime se urušava cjelokupna potencijalnost i svrha organizacije. Priznavajući posthladnoratovsko vojno okruženje, NATO je usvojio Strateški koncept Saveza tokom Vašingtonskog samitu u aprilu 1999. godine, kojim je naglašena prevencija sukoba i rukovođenje krizama.[41]

Avganistan

Glavni članci: Rat u Avganistanu (2001—2014) i Međunarodne snage za bezbjednosnu pomoć
Napadi 11. septembra 2001. godine u SAD uzrokovali su da se NATO po prvi put u istoriji pozove na član o kolektivnoj odbrani

Napadi 11. septembra 2001. godine u SAD uzrokovali su da se NATO po prvi put u istoriji organizacije pozove na član 5. Sjevernoatlantskog sporazuma. U članu je navedeno da se napad na bilo kojeg člana organizacija smatra napadom na sve članove. Poziv na član 5. je potvrđeno 4. oktobra 2001. godine kada je NATO utvrdio da su napadi zaista podložni uslovima Sjevernoatlatnskog sporazuma.[42] Osam zvaničnih akcija koje je NATO preuzeo kao odgovor na napad, koje uključuju operaciju Orlova pomoć, operaciju Aktivni napor, pomorsku operaciju u Sredozemnom moru sa namjerom da spriječi kretanje terorista ili oružja za masovno uništenje, kao i povećanje sigurnosti kretanja brodova uopšte, koja je počela 4. oktobra 2001. godine.[43]

Savez je pokazao jedinstvo: 16. aprila 2003. kada je NATO pristao da preuzme zapovjedništvo nad Međunarodnim snagama za bezbjednosnu pomoć (MSBP), koje su uključivale snage iz 42 zemlje. Odluka je usvojena na zahtjev Njemačke i Holandije, dvije zemlje koje su predvodile MSBP u to vrijeme, i svih devetnaest ambasadora NATO je to odobrilo. Predaja zapovjedništva NATO-u održano je 11. avgusta i označila je po prvi put u istoriji NATO preuzeo misiju izvan sjevernoatlantskog područja.[44]

General MSBP Dejvid M. Rodrigez na italijanskoj predaji komande u Heratu

MSBP je prvobitno bio zadužen za obezbjeđivanje Kabula i okolnoh područja od Talibana, Al Kaide i frakcijskih ratnih vođa, kako bi se omogućilo osnivanje Prelazne administracije Avganistana na čelu sa Hamidom Karzajem. U oktobru 2003. godine, Savjet bezbjednosti OUN odobrio je širenje misije MSBP u Avganistanu[45] i MSBP se vremenom proširio u misiju u četiri glavne faze u zemlji.[46]

MSBP je 31. jula 2006. godine preuzeo vojne operacije na jugu Avganistana iz protivterorističke koalicija pod vođstvom SAD.[47] Zbog intenzivnih borbi na jugu, Francuska je 2011. godine eskadrili borbenih avioni Miraž 2000 dozvolila da se prebaci u to područje, u Kandahar, kako bi se ojačali napori Saveza.[48] Tokom Čikaškog samita 2012. godine, NATO je usvojio plan za okončanje rata u Avganistanu i uklanjanju snaga MSBP predvođenih NATO do kraja decembra 2014. godine,[49] i zamjenjena je mirovnom misijom Odlučna podrška.[50]

Trening misija u Iraku

Glavni članak: Trening misija NATO-a u Iraku

Avgusta 2004. godine, tokom rata u Iraku, NATO je oformio trening misiju u Iraku, misiju obuke za iračke snage bezbjednosti u saradnji sa Multinacionalnim snagama u Iraku predvođenim SAD.[51] Trening misija je osnovana na zahtjev Iračke prelazne vlade prema odredbama Rezolucije Savjeta bezbjednosti OUN 1546. Cilj trening misije bio je pomoć u razvoju struktura i institucija za obuku iračkih snaga bezbjednosti, kako bi Irak izgradio efikasne i održive kapacitete koji će se baviti potrebama države. Trening misija nije bila borbena misija, nego posebna misija pod političkom kontrolom Sjeveroatlanskog savjeta NATO. Operativni naglasak misije bio je na obuci i mentorstvu. Aktivnosti misije su bile koordinisane sa iračkim vlastima i zamjenika komandujućeg generala za savjetovanje i obuku, koji je ujedno bio i komandant Trening misije u Iraku. Misija je službeno zaključena 17. decembra 2011. godine.[52]

Turska se prva pozvala na član 4. tokom sastanka 2003. na početku rata u Iraku. Turska se takođe dva puta pozvala na ovaj član 2012. godine tokom građanskog rata u Siriji, nakon obaranja nenaoružanog turskog izviđačkog aviona F-4 i nakon što je sa teritorije Sirije pucano iz minobacača na teritoriju Turske[53] i ponovo 2015. godine kada se Islamska Država Iraka i Levanta pokazala kao prijetnja turskom teritorijalnom integritetu.[54]

Protivpiratske operacije u Adenskom zalivu

Glavni članak: Operacija Okeanski štit
USS Farragut (DDG-99) uništava piratski čamac u martu 2010. godine

Od 17. avgusta 2009. godine, NATO je rasporedio ratne brodove sa ciljem zaštite morskog saobraćaja u Adenskom zalivu i Indijskom okeanu od somalskih pirata, kao i radi jačanja mornarice i obalske straže država regije. Operaciju je odobrio Sjevernoatlantski savjet i njoj su prvenstveno učestvovali ratni brodovi SAD, ali su bila uključena plovila mnogih drugih država. Operacija Okeanski štit fokusirana je na zaštitu brodova koji su učestvovali u operaciji Saveznički zaštitnik, a koji su distribuirali pomoć kao dio misije Svjetskog programa za hranu u Somaliji. Ratni brodovi Rusije, Kine i Južne Koreje su takođe učestvovali u aktivnostima.[55][56][57] Ova operacije je nastojala odvratiti i prekinuti piratske napade, zaštiti brodove i podstaći povećanje opšteg nivoa sigurnosti u regiji.[58]

Libija

Glavni članak: NATO intervencija u Libiji

Tokom građanskog rata u Libiji, nasilje između protestanata i libijske vlade pod pukovnikom Muamerom el Gadafijem je eskaliralo i 17. marta 2011. godine dovelo je do usvajanja Rezolucije Savjeta bezbjednosti OUN 1973, koja je pozvala na primirje i odobrila vojnu akciju sa ciljem zaštite civila. Koalicija koju je obuhvatalo nekoliko članica NATO-a počela je sprovoditi zabranu letova iznad Libije nedugo poslije, počevši sa operacijom Harmatan Ratnog vazduhoplovstva Francuske 19. marta.

Dana 20. marta 2011. godine, članice NATO-a su se složile da će primijeniti embargo na uvoz oružja u Libiju kroz operaciju Ujedinjeni zaštitnik koristeći brodove iz stalne pomorske grupe 1 i stalne protivminske grupe 1,[59] kao i brodove i podmornice članica NATO-a.[60] Oni bi „nadgledali, izvještavali i po potrebi vršili presude brodovima za koje se sumnja da nose ilegalno oružje ili plaćenike”.[59]

Palmarija Vojske Libije koju su uništilo francusko vazduhoplovstvo kod Bengazija u martu 2011. godine

Dana 24. marta, NATO se složio da preuzme kontrolu nad zonom zabrane letova od prvobitne koalicije, dok je zapovjedništvo nad ciljanim kopnenim jedinicama ostalo na snagama koalicije.[61][62] NATO je otpočeo zvanično sprovođenje rezolucije OUN 27. marta 2011. uz pomoć Katara i Ujedinjenih Arapskih Emirata.[63] Do juna, izvještaji o podjelama unutar saveza su se pojavili, jer je samo 8 od 28 članica učestvovalo u borbenim operacijama,[64] što je dovelo do sukoba između ministar odbrane SAD Roberta Gejtesa i zemalja kao što su Poljska, Španija, Njemačka, Holandija i Turska, jer su one vjerovale da je organizacija prekoračila svoj mandat u sukobu.[65][66][67] U svoj završnom političkom govoru u Briselu 10. juna, Gejts je dodatno kritikovao savezničke zemlje u nagovještaju da bi njihove akcije mogle prouzrokovati propast NATO-a.[68] Ministarstvo spoljnih poslova Njemačke ukazalo je na „značajan [njemački] doprinos NATO-u i operacijama pod vođstvom NATO-a” i na činjenicu da je predsjednik Obama visoko cijenio ovaj angažman.[69]

Misija je produžena do septembra. Norveška je 10. juna najavila da će smanjiti doprinos i potpuno se povući do 1. avgusta.[70] Ranije te sedmice objavljeno je da danskim vazduhoplovima ponestaje bombi.[71][72] Naredne sedmice šef Ratne mornarice UK rekao je da operacije zemlje u sukobu nisu bile održive.[73] Do kraja misije u oktobru 2011, nakon smrti pukovnika Gadafija, avioni NATO-a imali su oko 9.500 udara po ciljevima pristalica Gadafija.[74][75][76] Izvještaj organizacije Hjuman rajts voč iz maja 2012. identifikovao je najmanje 72 civilne žrtve. Nakon neuspješnog državnog udara u oktobru 2013. predsjednik Vlade Libije Ali Zejdan zatražio je tehničke savjete i trenere od NATO-a kako bi pomogli u vezi s tekućim pitanjima bezbjednosti.[77]

Zemlje članice

Mapa učešća u NATO-u u Evropi Mapa partnerstva sa NATO-om na globalnom nivou
alt = Mapa Evrope za označenim zemljama u plavoj, tirkiznoj, narandžastoj i žutoj boji na osnovu njihovog učešća u NATO-u alt = Mapa svijeta za označenim zemljama u plavoj, tirkiznoj, narandžastoj, žutoj, ljubičastoj i zelenoj broji na osnovu njihovog učešća u NATO
  
 Članice NATO-a
  
 Akcioni plan za članstvo
  
 Partnerstvo za poboljšane mogućnosti
  
 Individualni akcioni plan partnerstva
  
 Partnerstvo za mir
  
 Sredozemni dijalog
  
 Istanbulska inicijativa za saradnju
  
 Globalni partneri

Članice

NATO organizuje regularne samite za vođe svojih država članica i partnerstava

NATO ima 31 državu članicu, koje se uglavnom nalaze u Evropi i Sjevernoj Americi. Neke od članica imaju teritorije na više kontinenata, ali one mogu biti pokrivene samo do Sjevernog povratnika, dokle se proteže „područje odgovornosti” NATO-a prema članu 6. Sjevernoatlantskog sporazuma. Tokom prvobitnih pregovora o sporazumu, Sjedinjene Države su insistirale da se kolonije kao što je Belgijski Kongo budu isključene iz sporazuma.[78][79] Francuski Alžir je bio pokriven do nezavisnosti Alžira 3. jula 1962. godine.[80] Dvanaest članica od ukupno trideset jedne su prvobitne članice koje su se pridružile 1948. godine, dok se ostalih devetnaest pridružilo u jednom od osam krugova proširenja.

Od sredine šezdesetih do sredine devedesetih godina 20. vijeka, Francuska je sprovodila vojnu strategiju nezavisnu od NATO-a u okviru politike koje se naziva „galo-miterandizam”. Francuska je ostala jedina članica NATO-a izvan nuklearne grupe za planiranje i za razliku od SAD i UK, nije potčinila svoje nuklearne podmornice savezu.[15][21] Nekoliko članica troši više od 2% svog BDP na odbranu,[81] dok izdvajanja SAD čine 3⁄4 odbrambenih troškova NATO-a.[82]

Proširenja

Glavni članak: Proširenje NATO-a
NATO je od ujedinjenja Nemačke i kraja Hladnog rata stekao 15 novih članica

Nove članice saveza dobrim dijelom su bile iz srednje i istočne Evrope, uključujući bivše članice Organizacije Varšavskog sporazuma. Pristupanje savezu određeno je pojedinačnim akcionom planovima za članstvo i potrebno je odobrenje svake trenutne članice saveza. NATO trenutno ima dvije države kandidatkinje koje se nalaze u postupku pridruživanja savezu — Bosna i Hercegovina i Švedska. Švedska je potpisala protokol o pristupanju u maju 2022. kako bi postala članica saveza, a protokol je u postupku ratifikacije među državama članicama. Pristupanje Švedske savezu blokiraju Mađarska i Turska. Kako bi nove i moguće članice na Balkanu podržale jedna drugu u postupku pridruženja, one su 2003. godine osnovale Jadransku povelju. Gruzija se imenuje kao država koja teži ka članstvu, a obećano joj je i „buduće članstvo” tokom Bukureškog samita 2008. godine, iako je američki predsjednik Obama 2014. godine rekao da ta zemlja nije „trenutno na putu” za članstvo.

Rusija se nastavlja protivi daljem proširenju saveza, smatrajući postupak neskladnim sa neformalnim dogovorom između sovjetskog vođe Mihaila Gorbačova i evropskih i američkih pregovarača kojim je omogućena mirno ujedinjenje Njemačke. Napori ka proširenju NATO-a čelnici Rusije vide kao nastavak pokušaja iz Hladnog rata da okruže i izoluju Rusiju, iako su ti napori kritikovani i na zapadu. Anketa Levada centra iz juna 2016. godine kaže da 68% Rusa misli da je raspoređivanje snaga NATO-a u baltičke države i Poljsku — bivše zemlje Istočnog bloka koje se graniče sa Rusijom — prijetnja za Rusiju. Kao suprotnost, 65% anketiranih Poljaka u izvještaju {#Pew Research}- centra iz 2017. godine prepoznalo je Rusiju kao „glavnu prijetnju”, sa prosjekom od 31% u svim članicama NATO-a, a 67% anketiranih Poljaka 2017. je iskazalo naklonost ka američkim vojnim snagama sa sjedištem u Poljskoj. Među zemljama istočne Evrope, izuzev članica Zajednice nezavisnih država, koje je anketirao Galup 2016. godine, sve osim Srbije i Crne Gore vidjele su NATO više kao zaštitni savez nego kao prijetnju.

Odnos Ukrajine prema NATO-u i Evropi bio je politički kontroverzan, a poboljšanje odnosa bio je jedan od ciljeva Evromajdana 2014. godine tokom kojeg je svrgnut proruski predsjednik Viktor Janukovič. U martu 2014. godine, predsjednik Vlade Arsenij Jacenjuk ponovio je stav vlade da Ukrajina ne traži članstvo u NATO-u. Ukrajinski predsjednik je nakon toga potpisao nacrt zakona prema kome se zemlji ukida nesvrstani status u cilju mogućeg članstva u NATO-u, ali je nagovijestio da će se održati referendum prije traženja članstva. Ukrajina je jedna od osam zemalja istočne Evrope sa pojedinačnim akcionom planom za članstvo. Akcioni plan je otpočeo 2012. godine i otvoren je za sve zemlje koje imaju političku volju i sposobnost da prodube svoj odnosa sa savezom.

U junu 2018. godine, Katar je izrazio želju za članstvom u NATO-u. Međutim, NATO je odbacio članstvo, navodeći da bi se samo dodatne evropske zemlje mogle pridružiti u skladu sa članom 10 Sjevernoatlantskog sporazuma. Katar i NATO su prethodno potpisali zajednički sporazum o bezbjednosti u januaru 2018. godine.

Partnerstva

  Države članice NATO
  Članice Partnerstva za mir
  Članice Mediteranskog dijaloga
  Članice Istanbulske inicijative za saradnju
  Kontakt države

Partnerstvo za mir

Glavni članak: Partnerstvo za mir

Evro-atlantski pakt Partnerstvo za mir se sastoji od 31 zemalja NATO i 17 zemalja koje se nalaze van Alijanse:

  • 3 zemlje koje su (iako vojno neutralne) predstavljale kapitalističko uređenje tokom Hladnog rata:
  • 12 bivših sovjetskih republika:
  • 2 bivše jugoslovenske republike

Savjet Rusija—NATO

NATO i Rusija su se 1997. godine obostrano obavezale „na međusobnu saradnju u cilju stvaranja stabilnog, bezbjednog i nepodijeljenog kontinenta na osnovama partnerstva i zajedničkog interesa”.

Maja 2002, ova saradnja je ojačana stvaranjem savjeta Rusija—NATO, koji je zbližio članice NATO-a i Rusiju.

Vidi još

Reference

  1. ^ „Final Communiqué”. www.nato.int. 17. 9. 1949. Arhivirano iz originala 6. 12. 2006. g. Pristupljeno 2. 3. 2024. „English and French shall be the official languages for the entire North Atlantic Treaty Organization.” 
  2. ^ NATO (4. 4. 1949). „The North Atlantic Treaty”. NATO (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 14. 9. 2011. g. Pristupljeno 2. 3. 2024. „This Treaty, of which the English and French texts are equally authentic” .
  3. ^ „What is NATO?”. NATO Headquarters, Brussels, Belgium. 26. 5. 2017. Pristupljeno 26. 5. 2017. 
  4. ^ Cook, Lorne (25. 5. 2017). „NATO: The World's Largest Military Alliance Explained”. MilitaryTimes.com. The Associated Press, US. Pristupljeno 26. 5. 2017. 
  5. ^ NATO. „Enlargement”. NATO (na jeziku: engleski). Pristupljeno 18. 3. 2018. 
  6. ^ „The SIPRI Military Expenditure Database”. Milexdata.sipri.org. Arhivirano iz originala 28. 3. 2010. g. Pristupljeno 22. 8. 2010. 
  7. ^ „The Wales Declaration on the Transatlantic Bond], NATO”. nato.int (na jeziku: engleski). 5. 9. 2014. Pristupljeno 21. 11. 2018. 
  8. ^ Erlanger, Steven (26. 3. 2014). „Europe Begins to Rethink Cuts to Military Spending”. nytimes.com. Pristupljeno 3. 4. 2014. „Last year, only a handful of NATO countries met the target, according to NATO figures, including the United States, at 4.1 percent, and Britain, at 2.4 percent.” 
  9. ^ „The origins of WEU: Western Union”. University of Luxembourg. decembar 2009. Pristupljeno 23. 7. 2018. 
  10. ^ „A short history of NATO”. NATO. Pristupljeno 26. 3. 2017. 
  11. ^ Ismay, Hastings (4. 9. 2001). „NATO the first five years 1949—1954”. NATO. Arhivirano iz originala 15. 3. 2017. g. Pristupljeno 10. 4. 2012. 
  12. ^ Baldwin, Hanson (28. 9. 1952). „Navies Meet the Test in Operation Mainbrace”. New York Times: E7. Pristupljeno 10. 4. 2012. 
  13. ^ „NATO: The Man with the Oilcan”. Time. 24. 3. 1952. Arhivirano iz originala 08. 01. 2012. g. Pristupljeno 17. 1. 2012. 
  14. ^ van der Eyden 2003, str. 104–106.
  15. ^ a b v Cody, Edward (12. 3. 2009). „After 43 Years, France to Rejoin NATO as Full Member”. The Washington Post. Pristupljeno 19. 12. 2011. 
  16. ^ Harding, Luke (14. 7. 2007). „Kremlin tears up arms pact with Nato”. The Observer. Pristupljeno 1. 5. 2012. 
  17. ^ „The future of NATO: Bad timing”. The Economist. 31. 3. 2012. Pristupljeno 3. 4. 2012. 
  18. ^ Jing Ke (2008). „Did the US Media Reflect the Reality of the Kosovo War in an Objective Manner? A Case Study of The Washington Post and The Washington Times” (PDF). University of Rhode Island. Pristupljeno 21. 11. 2018. „In 1999, NATO unprecedently involved itself in the Kosovo War by bombing the FRY (Federal Republic of Yugoslavia) without the UN approval.” 
  19. ^ „Invocation of Article 5 confirmed”. North Atlantic Treaty Organization. 3. 10. 2001. Pristupljeno 29. 1. 2013. 
  20. ^ „Counter-piracy operations”. North Atlantic Treaty Organization. Pristupljeno 27. 5. 2011. 
  21. ^ a b Stratton, Allegra (17. 6. 2008). „Sarkozy military plan unveiled”. The Guardian. UK. 
  22. ^ „Defence Planning Committee (DPC) (Archived)”. NATO. 11. 11. 2014. Pristupljeno 13. 8. 2016. 
  23. ^ „Statement by the North Atlantic Council following meeting under article 4 of the Washington Treaty”. NATO Newsroom. 4. 3. 2014. Pristupljeno 2. 4. 2014. 
  24. ^ Techau, Jan (2. 9. 2015). „The Politics of 2 Percent: NATO and the Security Vacuum in Europe”. Carnegie Europe. Pristupljeno 11. 7. 2018. „A month before [the alliance’s summit in Riga in 2006], Victoria Nuland, then the U.S. ambassador to NATO, called the 2 percent metric the “unofficial floor” on defense spending in NATO. But never had all governments of NATO’s 28 nations officially embraced it at the highest possible political level – a summit declaration.” 
  25. ^ „NATO’s Operations 1949 – Present” (PDF). NATO. 2009. Arhivirano iz originala (PDF) 01. 03. 2013. g. Pristupljeno 3. 3. 2013. 
  26. ^ Zenko 2010, str. 133–134.
  27. ^ Zenko 2010, str. 134.
  28. ^ NATO Handbook: Evolution of the Conflict, NATO, Arhivirano iz originala 7. 11. 2001. g. 
  29. ^ Rubin, Trudy (31. 5. 1995). „U.N. Must Stand Up To The Serbs”. The Philadelphia Inquirer. Pristupljeno 5. 9. 2013. 
  30. ^ Bethlehem & Weller 1997, str. liiv.
  31. ^ a b Zenko 2010, str. 137–138.
  32. ^ Clausson 2006, str. 94–97.
  33. ^ Tice, Jim (22. 2. 2009). „Thousands more now eligible for NATO Medal”. Army Times. Arhivirano iz originala 07. 09. 2012. g. Pristupljeno 11. 4. 2012. 
  34. ^ „Nato to strike Yugoslavia”. news.bbc.co.uk (na jeziku: engleski). BBC News. 24. 3. 1999. Pristupljeno 7. 12. 2018. 
  35. ^ Thorpe, Nick (24. 3. 2004). „UN Kosovo mission walks a tightrope”. news.bbc.co.uk (na jeziku: engleski). BBC News. Pristupljeno 7. 12. 2018. 
  36. ^ a b „Operation Allied Harbor / Sustain Hope / Shining Hope”. www.globalsecurity.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 7. 12. 2018. 
  37. ^ „Kosovo Report Card” (PDF). Crisis Group (na jeziku: engleski). 28. 8. 2000. Arhivirano iz originala (PDF) 09. 12. 2018. g. Pristupljeno 7. 12. 2018. 
  38. ^ Helm, Toby (26. 9. 2001). „Macedonia mission a success, says Nato”. telegraph.co.uk (na jeziku: engleski). The Telegraph. Pristupljeno 7. 12. 2018. 
  39. ^ „Key Facts and Figures – Kosovo Force (KFOR)” (PDF). nato.int (na jeziku: engleski). decembar 2018. Pristupljeno 7. 12. 2018. 
  40. ^ „NATO reaffirms power to take action without U.N. approval – April 24, 1999”. cnn.com (na jeziku: engleski). CNN. 24. 4. 1999. Pristupljeno 7. 12. 2018. 
  41. ^ „The Alliance's Strategic Concept”. nato.int (na jeziku: engleski). 24. 3. 1999. Pristupljeno 7. 12. 2018. 
  42. ^ „NATO Update: Invocation of Article 5 confirmed – 2 October 2001”. www.nato.int (na jeziku: engleski). 2. 10. 2001. Pristupljeno 27. 12. 2018. 
  43. ^ „NATO's Operations 1949–Present” (PDF). NATO (na jeziku: engleski). 22. 1. 2010. Arhivirano iz originala (PDF) 01. 03. 2013. g. Pristupljeno 4. 9. 2013. 
  44. ^ Auerswald, David P.; Saideman, Stephen M. (2014). NATO in Afghanistan: Fighting Together, Fighting Alone (na jeziku: engleski). Princeton University Press. ISBN 978-0-691-15938-6. Pristupljeno 27. 12. 2018. 
  45. ^ „UNSC Resolution 1510, October 13, 2003” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 09. 10. 2010. g. Pristupljeno 5. 7. 2010. 
  46. ^ „ISAF Chronology”. Nato.int. Arhivirano iz originala 13. 11. 2010. g. Pristupljeno 5. 7. 2010. 
  47. ^ Morales, Alex (5. 10. 2006). „NATO Takes Control of East Afghanistan From U.S.-Led Coalition – Bloomberg”. www.bloomberg.com (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 24. 7. 2014. g. Pristupljeno 27. 12. 2018. 
  48. ^ „LeMonde.fr : La France et l'OTAN”. web.archive.org (na jeziku: francuski). Arhivirano iz originala 12. 10. 2007. g. 
  49. ^ „NATO sets „irreversible” but risky course to end Afghan war”. Reuters (na jeziku: engleski). 21. 5. 2012. Pristupljeno 27. 12. 2018. 
  50. ^ „Nato chief, Ghani welcome ‘new phase’ in relations”. Gulf-Times (na jeziku: engleski). 4. 12. 2014. Pristupljeno 27. 12. 2018. 
  51. ^ „Multi-National Force – Iraq”. web.archive.org (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 28. 12. 2009. g. Pristupljeno 15. 3. 2019. 
  52. ^ El Gamal, Rania (17. 12. 2011). „NATO closes up training mission in Iraq”. Reuters (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 18. 12. 2011. g. Pristupljeno 15. 3. 2019. 
  53. ^ Croft, Adrian (3. 10. 2012). „NATO demands halt to Syria aggression against Turkey”. Reuters (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 04. 10. 2012. g. Pristupljeno 5. 9. 2019. 
  54. ^ Ford, Dana (26. 7. 2015). „Turkey calls for rare NATO talks”. CNN (na jeziku: engleski). CNN. Pristupljeno 5. 9. 2019. 
  55. ^ „Operation OCEAN SHIELD”. mc.nato.int (na jeziku: engleski). Allied Maritime Command. Arhivirano iz originala 15. 05. 2019. g. Pristupljeno 7. 9. 2019. 
  56. ^ „Operation Ocean Shield” (na jeziku: engleski). NATO. Arhivirano iz originala 13. 5. 2011. g. Pristupljeno 3. 3. 2011. 
  57. ^ „2009 Operation Ocean Shield News Articles” (na jeziku: engleski). NATO. oktobar 2010. Arhivirano iz originala 29. 4. 2011. g. Pristupljeno 19. 5. 2011. 
  58. ^ „Operation Ocean Shield purpose” (na jeziku: engleski). 12. 7. 2016. Pristupljeno 27. 11. 2016. 
  59. ^ a b „Statement by the NATO Secretary General on Libya arms embargo”. NATO. 22. 3. 2011. Arhivirano iz originala 28. 4. 2011. g. Pristupljeno 25. 3. 2011. 
  60. ^ „Press briefing by NATO Spokesperson Oana Lungescu, Brigadier General Pierre St-Amand, Canadian Air Force and General Massimo Panizzi, spokesperson of the Chairman of the Military Committee”. NATO. 23. 3. 2011. Arhivirano iz originala 28. 4. 2011. g. Pristupljeno 25. 3. 2011. 
  61. ^ „NATO reaches deal to take over Libya operation; allied planes hit ground forces”. Washington Post. 25. 3. 2011. Arhivirano iz originala 17. 2. 2013. g. 
  62. ^ „NATO to police Libya no-fly zone”. English.aljazeera.net. 24. 3. 2011. Arhivirano iz originala 26. 3. 2011. g. Pristupljeno 25. 3. 2011. 
  63. ^ O'Sullivan, Arieh (31. 3. 2011). „UAE and Qatar pack an Arab punch in Libya operation”. Jerusalem Post. se. Arhivirano iz originala 6. 11. 2012. g. Pristupljeno 29. 1. 2013. 
  64. ^ „NATO strikes Tripoli, Gaddafi army close on Misrata”. thestar.com.my (na jeziku: engleski). 9. 6. 2011. Arhivirano iz originala 12. 8. 2011. g. Pristupljeno 8. 9. 2019. 
  65. ^ Coughlin, Con (10. 6. 2011). „Political Gridlock at NATO”. Wall Street Journal (na jeziku: engleski). Pristupljeno 8. 9. 2019. 
  66. ^ „Gates calls for more NATO allies to join Libya air campaign”. Los Angeles Times (na jeziku: engleski). 9. 6. 2011. Pristupljeno 8. 9. 2019. 
  67. ^ „Gates calls for more NATO allies to join Libya air campaign”. Los Angeles Times (na jeziku: engleski). 9. 6. 2011. Pristupljeno 8. 9. 2019. 
  68. ^ „Gates blasts NATO, questions future of alliance”. The Washington Times (na jeziku: engleski). 10. 6. 2011. Pristupljeno 8. 9. 2019. 
  69. ^ „Gates rebukes European allies in farewell speech”. Washington Post (na jeziku: engleski). Pristupljeno 8. 9. 2019. 
  70. ^ „Norway to quit Libya operation by August”. San Diego Union-Tribune (na jeziku: engleski). 10. 6. 2011. Pristupljeno 8. 9. 2019. 
  71. ^ „Danish planes running out of bombs”. Times of Malta (na jeziku: engleski). Pristupljeno 8. 9. 2019. 
  72. ^ „Danish Planes in Libya Running Out of Bombs: Report | Defense News | …”. www.defensenews.com (na jeziku: engleski). 9. 6. 2011. Arhivirano iz originala 24. 7. 2012. g. Pristupljeno 8. 9. 2019. 
  73. ^ Kirkup, James (13. 6. 2011). „Navy chief: Britain cannot keep up its role in Libya air war due to cuts” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 8. 9. 2019. 
  74. ^ „NATO surprised by pro-Gadhafi resistance”. UPI (na jeziku: engleski). Pristupljeno 8. 9. 2019. 
  75. ^ „NATO strategy in Libya may not work elsewhere”. USA Today. 21. 10. 2011. Pristupljeno 22. 10. 2011. 
  76. ^ Tharoor, Ishaan (16. 5. 2012). „How Many Innocent Civilians Did NATO Kill in Libya?”. Time Magazine. Arhivirano iz originala 1. 4. 2016. g. Pristupljeno 9. 4. 2016. 
  77. ^ Croft, Adrian. „NATO to advise Libya on strengthening security forces”. Reuters. Arhivirano iz originala 30. 9. 2015. g. Pristupljeno 1. 7. 2017. 
  78. ^ Collins 2011, str. 122–123.
  79. ^ „The area of responsibility”. NATO Declassified. NATO. 23. 2. 2013. Arhivirano iz originala 1. 6. 2013. g. Pristupljeno 28. 9. 2013. 
  80. ^ „Washington Treaty”. NATO. 11. 4. 2011. Arhivirano iz originala 16. 10. 2013. g. Pristupljeno 28. 9. 2013. 
  81. ^ Croft, Adrian (19. 9. 2013). „Some EU states may no longer afford air forces-general”. Reuters. Arhivirano iz originala 10. 05. 2013. g. Pristupljeno 31. 3. 2013. 
  82. ^ Whitlock, Craig (29. 1. 2012). „NATO allies grapple with shrinking defense budgets”. Washington Post. Arhivirano iz originala 30. 5. 2013. g. Pristupljeno 29. 3. 2013. 

Literatura

Dodatna literatura

Spoljašnje veze

Prikupljene vijesti
Istorija
  • Jeffery, Simon (11. 2. 2003). „Timeline: Nato”. the Guardian (na jeziku: engleski). Pristupljeno 21. 11. 2018. 
Istorijski filmovi
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=НАТО&oldid=28506289”