Srpske stranke u Crnoj Gori

Zastava srpskog naroda u Crnoj Gori

Ne poistovećivati sa Prosrpske stranke u Crnoj Gori.

Srpske stranke u Crnoj Gori su političke stranke koje su programski definisane kao nacionalne stranke srpskog naroda u Crnoj Gori. Osnovno identitetsko obilježje srpskih stranaka u Crnoj Gori ogleda se u dosljednom isticanju srpske nacionalne odrednice u njihovim stranačkim nazivima. Iako se u programskom smislu razlikuju po svojim ideološkim usmjerenjima i stavovima prema pojedinim političkim i društvenim pitanjima, srpske stranke u Crnoj Gori imaju zajedničke ciljeve u oblasti nacionalne politike i na tom polju se zalažu za zaštitu prava i interesa srpskog naroda u Crnoj Gori.

Nakon donošenja novog Ustava Crne Gore iz 2007. godine, koji nije podržala ni jedna srpska stranka, zajednička borba je fokusirana na četiri ključna cilja: priznavanje konstitutivnosti i pune ravnopravnosti srpskog naroda u Crnoj Gori, priznavanje službenog statusa i pune ravnopravnosti srpskog jezika u Crnoj Gori, podrška opstanku Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori i odbrana srpske istorijske i kulturne baštine od forsirane crnogorizacije, koja se u Crnoj Gori sprovodi u svim oblastima društvenog života.

Srpske stranke u Crnoj Gori još uvijek nemaju zajedničku organizaciju, pa čak ni zajednički forum konsultativnog tipa, tako da u cjelokupnoj političkoj istoriji srpskog naroda u Crnoj Gori nikada nije održan ni jedan opšti sastanak ili sabor svih stranaka sa srpskim nacionalnim predznakom u toj državi, niti je povodom bilo kog političkog pitanja ikada bio sačinjen bilo kakav zajednički dokument ili deklaracija.

Srpske stranke u Crnoj Gori ne treba poistovećivati sa srodnim prosrpskim strankama, koje programski nisu definisane kao srpske nacionalne stranke, ali imaju pozitivan stav prema srpskom narodu u Crnoj Gori. Nasuprot srpskim i prosrpskim strankama stoje razne nesrpske stranke, među kojima posebnu grupu čine antisrpske stranke u Crnoj Gori, čija je djelatnost uperena protiv interesa srpskog naroda u toj državi.

Istorija

Glavni članak: Srbi u Crnoj Gori

Neposredno nakon ozvaničenja višestranačkog sistema u Crnoj Gori sredinom 1990. godine, otpočeo je proces diobe srpskog glasačkog tijela između četiri opcije: jedan dio Srba je glasao za stranke sa srpskim nacionalnim predznakom, drugi dio je glasao za pojedine stranke koje su bile prosrpski orijentisane, treći dio je glasao za građanske stranke sa neutralnim stavom prema nacionalnom pitanju, dok je četvrti dio (povodeći se za ličnim interesima) glasao za stranke koje su vodile otvorenu ili prikrivenu antisrpsku politiku. Sklonost znatnog dijela Srba u Crnoj Gori da glasaju za stranke koje nemaju srpski nacionalni predznak dovela je do višestrukog odlivanja i rasipanja srpskih glasova, što se veoma negativno odrazilo na zastupljenost Srba u organima vlasti i ukupni položaj srpskog naroda u Crnoj Gori.

Iako je političko organizovanje Srba u Crnoj Gori započelo nedugo po uvođenju višestranačkog sistema, prve stranke sa srpskim nacionalnim predznakom osnovane su sa značajnim zakašnjenjem, pošto je veliki dio srpskog naroda u to vrijeme vjerovao u navodno prosrpsko usmjerenje raznih stranaka koje nisu imale srpski nacionalni predznak, a među kojima su najveći dio srpskih glasova na prvim izborima (1990, 1992, 1996) dobijale Demokratska partija socijalista Crne Gore i tadašnja Narodna stranka, čija su se antisrpska usmjerenja pokazala tek u razdoblju između 1997. i 2000. godine. U isto vrijeme, stranke sa srpskim nacionalnim predznakom su držane pod budnim okom vladajućeg režima, a njihova djelatnost je sistematski sputavana putem podsticanja i izazivanja unutrašnjih podjela i međusobnih sukoba. Jedan od najizrazitijih primera tadašnjeg režimskog nasilja nad izbornom voljom Srba u Crnoj Gori dogodio se krajem 1995. godine, kada je režimska većina u Skupštini Crne Gore oduzela mandate osmorici poslanika Srpske radikalna stranke, što je naišlo na opštu osudu ne samo u srpskoj javnosti, već i među nesrpskim opozicionim strankama i raznim društvenim organizacijama koje su se bavile praćenjem političkih procesa.

Sklonost znatnog dijela srpskih birača da glasaju za razne nesrpske i građanske stranke dovela je do brojnih loših posljedica, što se u drastičnom obliku pokazalo 2007. godine, prilikom donošenja novog Ustava Crne Gore, kada je građanska stranka pod nazivom Pokret za promjene, za koju je na prethodnim izborima (2006) glasao znatan broj srpskih birača, prešla na stranu režima obezbjedivši neophodnu većinu za usvajanje ustavnih rješenja kojima je Srbima uskraćen status konstitutivnog naroda u Crnoj Gori. Iako je taj čin izazvao burne reakcije u najširoj srpskoj javnosti, dio srpskih političkih činilaca u Crnoj Gori nastavio je da sarađuje sa strankama koje su se u praksi pokazale kao antisrpske, a najveći politički paradoks se dogodio u ljeto 2012. godine, kada je najsnažnija srpska stranka (Nova srpska demokratija) formirala koaliciju Demokratski front upravo sa pomenutim Pokretom za promjene, koji je 2007. godine najneposrednije učestvovao u obespravljivanju srpskog naroda u Crnoj Gori.

Jedan od najvećih problema, koji opterećuje politički život Srba u Crnoj Gori, ogleda se u nejedinstvu srpskih stranaka, koje su uprkos brojnim pokušajima organizacionog objedinjavanja ostale podijeljene, na šta se nadovezuje i sklonost ka čestom unutrašnjem cijepanju. U političkoj praksi se pokazalo da su srpske stranke u Crnoj Gori sklonije saradnji sa građanskim strankama, no međusobnoj saradnji. U savremenoj političkoj istoriji Crne Gore nikada se nije dogodio zajednički izborni nastup svih srpskih stranaka, na bilo kom izbornom nivou.

Aktivne srpske stranke u Crnoj Gori

U sadašnje stranke sa srpskim nacionalnim predznakom spadaju, po redosledu osnivanja:

• Stranka srpskih radikala (SSR) je bivša parlamentarna, a sada vanparlamentarna stranka, osnovana 1992. godine, pod prvobitnim nazivom: Srpska radikalna stranka Crne Gore. Nakon niza unutrašnjih podjela, preregistrovala se početkom 1996. godine pod nazivom Srpska radikalna stranka dr Vojislav Šešelj. Nakon proglašenja nezavisnosti Crne Gore, ponovo se preregistrovala krajem 2006. godine i od tada djeluje pod današnjim nazivom, kao Stranka srpskih radikala. Predsjednik stranke je Duško Sekulić.
• Srpska radikalna stranka (bez drugih dodataka u nazivu) je vanparlamentarna stranka, osnovana početkom 1997. godine, izdvajanjem grupe stranačkih funkcionera iz sastava tadašnje Srpske radikalne stranke dr Vojislav Šešelj. Počevši od 2016. godine, stranka se pridružila koaliciji Demokratski front. Predsjednik stranke je Ilija Darmanović.
• Demokratska srpska stranka (DSS) je bivša parlamentarna, a sada vanparlamentarna stranka, osnovana 2003. godine izdvajanjem iz sastava SNS. Učestvovala je u stvaranju Narodnjačke koalicije (2009) i koalicije pod nazivom Srpski nacionalni savez (2012). Počevši od 2016. godine, pridružila se koaliciji Demokratski front. Predsjednica stranke je Dragica Perović.
• Nova srpska demokratija (NSD) je trenutno najveća i jedina parlamentarna srpska stranka u Crnoj Gori. Osnovana je početkom 2009. godine, ujedinjenjem većinskog dijela SNS i većinskog dijela NSS. U ljeto 2012. godine, uključila se u stvaranje političke koalicije pod nazivom Demokratski front. Predsjednik stranke je Andrija Mandić.
• Otadžbinska srpska stranka (OSS) je vanparlamentarna stranka, osnovana 2009. godine. Kritikovala je udruživanje pojedinih srpskih stranaka sa antisrpskim činiocima u okviru koalicije Demokratski front. Predsjednik stranke je Aleksandar Stamatović.
• Srpska lista (SL) je vanparlamentarna stranka, osnovana krajem 2011. godine ujedinjenjem Stranke srpskih narodnjaka, Srpskog kluba i skupine bivših funkcionera nekadašnje SNS. Predsjednik stranke je Dobrilo Dedeić.

Ugašene srpske stranke u Crnoj Gori

U bivše stranke sa srpskim nacionalnim predznakom spadaju, po redosledu osnivanja:

• Srpska narodna obnova za Crnu Goru i Hercegovinu (SNO CGH) je bivša vanparlamentarna stranka, koja je osnovana tokom 1991. godine, a ugasila se nakon 1996. godine. Predsjednik stranke je bio Pavle Milić.
• Srpska demokratska stranka Crne Gore (SDS) je bivša vanparlamentarna stranka, koja je osnovana početkom 1992. godine, a ugasila se nakon 2001. godine. Predsjednik stranke je bio Novica Vojinović.
• Srpski otadžbinski pokret (Crna Gora) (SOP) je bivša vanparlamentarna stranka, koja je učestvovala na izborima 1992. godine, a nakon par godina se ujedinila sa SRS. Predsjednik stranke je bio Aleksandar Stamatović.
• Srpska radikalna stranka Crne Gore (1994) (SRS CG) je bivša pseudo-parlamentarna stranka, osnovana 1994. godine, od strane grupe funkcionera isključenih iz autentične SRSCG, koji su uz pomoć režima uspjeli da prisvoje stranački naziv, a potom i poslaničke mandate. Nakon neuspjeha na izborima koji su održani 1996. godine, stranka se ugasila.
• Stranka srpskog jedinstva za Crnu Goru (SSJ) je bivša vanparlamentarna stranka, koja je osnovana 1994. godine, kao crnogorski ogranak centralne SSJ (čiji je predsjednik bio Željko Ražnatović Arkan). Učestvovala je na izborima 1996. godine, u okviru koalicije pod nazivom Srpski savez. Nakon Arkanove podrške Milu Đukanoviću (1997), stranka se tokom narednih godina raspala i ugasila.
• Srpska saborna stranka (SSS) je bivša vanparlamentarna stranka, koja je osnovana 1996. godine, a nakon par godina se priključila srpskim radikalima u Crnoj Gori. Predsjednik stranke je bio Mitar Čvorović.
• Srpska narodna radikalna stranka Crne Gore (SNRS) je bivša vanparlamentarna stranka, koja je učestvovala na izborima 1998. godine, a nakon par godina se ugasila. Predsjednik stranke je bio Milika Dačević.
• Srpska narodna stranka (SNS) je bivša parlamentarna, a ujedno i najznačajnija srpska stranka u Crnoj Gori, koja je osnovana 1998. godine. Nastala je izdvajanjem srpskog krila iz Narodne stranke. Stranka je činila okosnicu koalicije pod nazivom Srpska lista (2006), koja je postigla najbolji izborni rezultat u istoriji političkog organizovanja srpskog naroda u Crnoj Gori. Početkom 2009. godine, većinski dio stranke se uključio u stvaranje Nove srpske demokratije, a manji dio je osnovao Stranku srpskih narodnjaka.
• Srpska stranka (2000) (SS) je bivša vanparlamentarna stranka u Crnoj Gori. Osnovana je uoči saveznih izbora koji su održani u septembru 2000. godine, a čelnik stranke je bio Aćim Višnjić.
• Stranka srpskih narodnjaka (SSN) je bivša vanparlamentarna stranka u Crnoj Gori. Osnovana je početkom 2009. godine, od manjinskog dijela dotadašnje SNS. Bila je dio političke koalicije Srpska nacionalna lista (2009). Krajem 2011. godine, uključila se u stvaranje nove stranke pod nazivom Srpska lista. Predsjednik stranke je bio Dobrilo Dedeić.
• Srpski klub (2009) (SS) je bivša vanparlamentarna stranka u Crnoj Gori. Osnovana je početkom 2009. godine, od dijela članova dotadašnje SNS. Krajem 2011. godine, uključila se u stvaranje nove stranke pod nazivom Srpska lista. Predsjednica stranke bila je Jovanka Matković.
• Srpska stranka (2016) (SS) je bivša srpska politička stranka u Crnoj Gori. Osnovana je početkom 2016. godine, a djelovala je do kraja 2018. godine, kada je kolektivno pristupila Pravoj Crnoj Gori. Predsjednik stranke je bio Milovan Živković.

Vidi još

• Srbi u Crnoj Gori
• Srpski jezik u Crnoj Gori
• Prosrpske stranke u Crnoj Gori
• Antisrpske stranke u Crnoj Gori
• Srpski nacionalni savjet Crne Gore
• Spisak političkih stranaka u Crnoj Gori

Literatura

• Antonić, Slobodan (1999). „Stranački i društveni rascepi u Crnoj Gori”. Sociologija: Časopis za sociologiju, socijalnu psihologiju i socijalnu antropologiju. 41 (2): 165—186. Arhivirano iz originala 24. 04. 2020. g. Pristupljeno 16. 09. 2019. 
• Vojinović, Rajo, ur. (2007). Ustavni genocid nad Srbima: Srpski narod u novom Ustavu Crne Gore: Zbornik radova. Podgorica: Srpsko narodno vijeće Crne Gore. 
• Vojinović, Rajo, ur. (2008). Kako do zaštite identiteta srpskog naroda u Crnoj Gori: Zbornik radova (PDF). Podgorica: Književna zadruga Srpskog narodnog vijeća. 
• Vuksanović, Momčilo, ur. (2012). Zaštita identiteta srpskog naroda u Crnoj Gori: Zbornik radova. Podgorica: Književna zadruga Srpskog narodnog vijeća. 
• Goati, Vladimir; Slavujević, Zoran; Pribićević, Ognjen (1993). Izborne borbe u Jugoslaviji (1990-1992). Beograd: Institut društvenih nauka. 
• Goati, Vladimir (2000). Partije Srbije i Crne Gore u političkim borbama od 1990 do 2000. Bar: Conteco. 
• Goati, Vladimir (2001). Izbori u SRJ od 1990 do 1998: Volja građana ili izborna manipulacija. Dodatak: Izbori 2000 (PDF) (2. izd.). Beograd: Centar za slobodne izbore i demokratiju. 
• Goati, Vladimir (2013). Izbori u Srbiji i Crnoj Gori od 1990. do 2013. i u SRJ od 1992. do 2003. (PDF). Beograd: Centar za slobodne izbore i demokratiju. 
• Goati, Vladimir; Darmanović, Srđan, ur. (2015). Izborni i partijski sistem u Crnoj Gori: Perspektiva razvoja unutarpartijske demokratije (PDF). Podgorica: Centar za monitoring i istraživanje. 
• Darmanović, Srđan (2007). „Duga tranzicija u Crnoj Gori - od polukompetitivnih izbora do izborne demokratije”. Izbori i izborno zakonodavstvo u Crnoj Gori 1990-2006 (PDF) (2. izd.). Podgorica: CEMI. str. 83—100. 
• Dimić, Ljubodrag (2001). Istorija srpske državnosti. 3. Novi Sad: Ogranak SANU. 
• Đurković, Miša (2008). „Predsednički izbori u Crnoj Gori i razaranje srpske nacionalne svesti” (PDF). Sociološki pregled. 42 (1): 69—84. 
• Komar, Olivera; Vujović, Zlatko (2007). „Monitoring izbora i izbornog procesa”. Izbori i izborno zakonodavstvo u Crnoj Gori 1990-2006 (PDF) (2. izd.). Podgorica: CEMI. str. 101—145. 
• Lutovac, Zoran, ur. (2002). Srbija i Crna Gora: Pogled u budućnost. Beograd: Friedrich Ebert Stiftung. 
• Lutovac, Zoran (2014). „Srbi u Crnoj Gori posle razdvajanja Srbije i Crne Gore 2006. godine”. Zbornik Matice srpske za društvene nauke. 146: 55—70. 
• Lutovac, Zoran (2015). Srpski identitet u Crnoj Gori (PDF). Beograd: Institut društvenih nauka. Arhivirano iz originala (PDF) 01. 11. 2018. g. Pristupljeno 30. 08. 2019. 
• Markuš, Jovan B., ur. (2007). Bijela knjiga: Referendum u Crnoj Gori 2006: Zbornik dokumenata. Podgorica: Narodna misao. 
• Nikčević, Želidrag, ur. (2006). Prava Srba u Crnoj Gori. Beograd: Izdavački grafički atelje M: IGAM. 
• Pavićević, Veselin (1997). Izborni sistem i izbori u Crnoj Gori 1990-1996. Podgorica: CID. 
• Pavićević, Veselin (2002). Izborni sistem: Distributivni činioci izbornog sistema na primeru izbora u Crnoj Gori 1990-2001 (PDF). Beograd: Centar za slobodne izbore i demokratiju. 
• Pavićević, Veselin (2007). „Analiza normativne strukture i efekata sistema”. Izbori i izborno zakonodavstvo u Crnoj Gori 1990-2006 (PDF) (2. izd.). Podgorica: CEMI. str. 13—82. 
• Stanković, Vladan (2006). „Srpsko pitanje u postreferendumskoj Crnoj Gori”. Politička revija. 11 (3): 521—530. 
• Stanković, Vladan (2011). „Građanski koncept crnogorske nacije - tehnologija asimilacije Srba in vivo” (PDF). Politička revija. 30 (4): 69—88. 
• Stanković, Vladan (2018). „Srpski identitet i crnogorstvo - trenutni odnosi snaga” (PDF). Politička revija. 56 (2): 71—95. 
• Subotić, Momčilo (2017). „Izbori u Crnoj Gori 2016. i položaj Srba” (PDF). Politička revija. 51 (1): 99—135.