Pređi na sadržaj

Uroš I Vukanović

Ovaj članak je dobar. Kliknite ovde za više informacija.
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Ukoliko ste tražili članak o kralju iz dinastije Nemanjića, pogledajte članak Stefan Uroš I (1243—1276).
Uroš I Vukanović
Srbija u vreme Uroša I Vukanovića
Lični podaci
Datum rođenjaoko 1084/1085.
Datum smrtioko 1144/1145.
Porodica
SupružnikAna Diogen
PotomstvoJelena Vukanović, Uroš II Primislav, Beloš Vukanović, Desa, Marija Vukanović Pšemisl, Zavida
DinastijaVukanovići
veliki župan Srbije
Period1112. — oko 1144/1145.
PrethodnikVukan
NaslednikUroš II Primislav

Uroš I (oko 1084/1085 — oko 1144/1145) bio je veliki župan Srbije iz dinastije Vukanovića. Vladao je u prvoj polovini 12. veka, od oko 1112. do oko 1144/1145. godine.[1]

Ime[uredi | uredi izvor]

Veliki župan Uroš I bio je prvi poznati srpski vladar tog imena, koje su od Vukanovića kasnije preuzeli i Nemanjići. Novija lingvistička istraživanja pokazala su da je ime Uroš dalmatoromanskog porekla.[2] Time su pitanje dovedene pretpostavke ranijih istraživača, koji su verovali da je ime mađarskog porekla, iz čega su izvodili i dodatne pretpostavke o navodnom mađarskom poreklu majke velikog župana Uroša I.[3]

Biografija[uredi | uredi izvor]

Istorijski izvori koji svedoče o životu velikog župana Uroša I dele se na one koji su nastali u vremenima koja su bliska njegovoj vladavini i one koji su nastali znatno docnije. U prvu skupinu spadaju pojedini izvori vizantijskog i ugarskog porekla, dok glavni izvor iz druge skupine predstavlja pozni Letopis popa Dukljanina. Vizantijski izvori svedoče da je Uroš oko 1094. godine sinovac tadašnjeg velikog župana Vukana poslat iz Srbije u Carigrad, kao talac.[4] Kasnije se vratio u Srbiju, došavši na velikožupanski prestol nakon Vukanove smrti oko 1112-1114. godine. Uroševa vladavina bila je obeležena suparništvom između susednih sila, Vizantije i Ugarske. Uroš je u početku bio protiv Vizantije, što je dovelo do rata i poraza tokom 1127-1128. godine, čime je utvrđena vizantijska vrhovna vlast nad Srbijom. Svoju kćer Jelenu udao je za ugarskog kraljevića Belu, potonjeg ugarskog kralja, a drugu kćer Mariju za Konrada od Znojma. Tada je Srbija razvijala dobre odnose sa Ugarskom, iako je bila vazalna država Vizantije. Umro je oko 1144/1145. godine, a nasledio ga je jedan od sinova - Uroš II Primislav.[5]

Mladost[uredi | uredi izvor]

Srpski veliki župan Uroš I bio je sinovac velikog župana Vukana, koji je vladao Srbijom krajem 11. i početkom 12. veka. Prema poznom letopisu popa Dukljanina, kralj Bodin je oko 1083-1084. godine postavio Vukana za jednog od svojih namesnika u zagorskim oblastima Srbije, poverivši mu zajedno sa županom Markom upravu u krajevima Raške.[6] Sam Uroš se prvi put pominje u istorijskim izvorima u Aleksijadi Ane Komnine, u opisu pohoda koji je vizantijski car Aleksije I Komnin preduzeo protiv Srba tokom 1093-1094. godine. Kada je carska vojska zauzela Lipljan, veliki župan Vukan je caru Aleksiju poslao pregovarače, nudeći taoce i zakletvu da će ubuduće poštovati sporazume. Među dvadesetak uglednih talaca, rođaka i župana, koji su tom prilikom predati vizantijskom caru bila su dva Vukanova sinovca Uroš i Stefan Vukan. Nije poznato koliko dugo su Uroš i njegovi saputnici proveli vremena pod vizantijskom prismotrom.[4]

Pojedini istraživači su pretpostavljali da je župan Marko bio brat velikog župana Vukana, a time i otac Uroša. Takođe su pretpostavljali da je Marko upravljao severnim oblastima srpske države, na granicama prema susednoj Ugarskoj, koja je krajem 11. veka vršila snažne prodore prema južnoslovenskim zemljama, a prvenstveno prema Hrvatskoj i Dalmaciji. Polazeći od pretpostavke da je Marko bio Urošev otac i uverenja da je ime Uroš bilo mađarskog porekla, pojedini istraživači su takođe pretpostavljali da je Marko bio u dobrim odnosima sa Ugarskom, te da mu je i žena bila ugarskog porekla. Te pretpostavke bile su zasnova na straijim tumačenjima, po kojima je ime „Uroš” poticalo od mađarskog ur - u značenju principes, prenosno dominus, uz srpski završetak -oš (npr. u imenima Vujoš, Miloš, Dragoš), a u latinskom kao Urosius, Uroscius ili Uron. Ime se pominje i iz ugarskih povelja iz 13. i 14. veka.[7] Pretpostavljeni Markov brak sa nekom ugarskom plemkinjom bio bi sklopljen oko 1084/1085. godine iz čega je izvedena pretpostavka da je Uroš imao 10 godina kada je 1094. godine odveden u Carigrad.[6]

Sve pretpostavke o navodnom mađarskom poreklu imena Uroš i navodnom ugarskom poreklu njegove majke dovedene su u pitanje novijim lingvističkim istraživanjima koja su pokazala da je ime Uroš romanskog porekla, sa šireg prostora u dalmatisnkom zaleđu.[2]

Vladavina[uredi | uredi izvor]

Prva vladavina[uredi | uredi izvor]

Kada je umro veliki župan Vukan, verovatno oko 1112. godine, presto je trebalo da nasledi Zavida, koji je isto kao i svoj otac bio oslonjen na Vizantiju, ali se u nasleđe verovatno umešao Urošev otac Marko, koji je verovatno imao podršku Ugarske, tako da je verovatno Zavida oteran u Gornju Zetu, Ribnicu, gde je 1113. godine rođen osnivač dinastije Nemanjića, Stefan Nemanja.[8][9] Ukoliko je Đorđe zatekao Uroša I 1114. godine, a Stefan Nemanja se rodio u Ribnice 1113. godine, to znači da je to verovatno blizu godina početka njegove vladavine. To bi moglo da bude samo posle Vukanove smrti, kada je Vladimir bio otrovan (umro otrovan u Skadru 1111. godine). Urošev dolazak na vlast bi mogao da bude u prvoj polovini 1112. godine. Uroš I je uživao u pomoći Ugarske i Đorđa. U suštini su se oko prestola otimale dve struje, provizantijska i prougarska. Ukoliko je župan Marko iz ugarskih povelja 1111. i 1124. godine istovetan sa ocem Uroša I i Stefana Vukana, onda je indikativno da ga nema među županima svedocima na povelji iz 1113. godine. Malo je verovatno da je boravio u Raškoj da bi održao vlast Uroša I. U borbama na Dunavu svedoči podatak o županu Keledinu u borbama sa Romejima kod tvrđave Hram 1129. godine.[10] To je isti onaj Gledin (Keledin), koji se javlja u ugarskim poveljama iz 1111. i 1124. godine zajedno sa županom Markom.[11]

Slično je zadesilo i Duklju, gde je Vladimira otrovala Bodinova tada udovica Jakvinta 1111. godine. Tada se u Duklji učvrstio Bodinov sin Đorđe, koji je imao loše odnose sa Vizantijom, koja je podržavala drugu dukljansku dinastiju, koja je poticala od Branislava, Radoslavovog sina, koji je bio brat dukljanskog kralja Mihaila I Vojislavljevića. Godine 1113/1114. su vizantijske snage zauzele Skadar, pa je dukljanski vladar Đorđe našao utočište u Raškoj, kod Uroša I.[12][13]

Đorđe je bio pod zaštitom Uroša tokom sedam godina (1113/1114 — 1120/1121). Za to vreme je u Duklji vladao vizantijski štićenik Grubeša, u isto vreme između kraja vladavine Aleksija I i početka vladavina njegovog sina Jovana Komnina (1118—1143) je Vizantija rešavala probleme na Istoku, pa Vizantija verovatno na Uroševo tiho i nasilno preuzimanje vlasti nije reagovala, verovatno nije smetalo carigradskoj vladi.[13]

Godine 1120/1121. je Đorđe uz pomoć Uroša I povratio Duklju i ubio dukljanskog vladara Grubešu kod Bara, pa opet Vizantija nije reagovala, jer je i dalje bila zauzeta na Istoku. Za to vreme je Đorđe sređivao odnose svoje vladarske kuće. Uspeo je da se pomiri sa dvojicom braće od strica, Dragihnom i Dragilom, dok trećeg brata Gradihnu nije uspeo da privoli da se vrati u Duklju. U jednom trenutku, kada je došlo do promene prestola, Gradihna se sklonio u Rašku i tamo se oženio Zavidovom ćerkom i sa njom je imao tri sina: Radoslava, Vladimira i Jovana.[14] Verovatno je između 1123. i 1125. godine došlo na promeni prestola vlasti. Đorđe je po preuzimanju vlasti Dragihni i Dragilu dao Zetu,[15] gde se nalazio Zavida.[16]

Pop Dukljanin piše da je posle odlaska Đorđa već oko 1124. godine Dragilo za Đorđev račun napao Podgorje,[17] što verovatno znači da u tom trenutku više nije vladao Uroš. Nešto malo kasnije, godine 1126/1127. je sam Đorđe provalio u Rašku i tu je zatekao Uroša u tamnici, u koju su ga bacili njegovi srodnici. Gradihna je uspeo da pobegne u Zahumlje, a potom u Drač, gde se pridružio koaliciji protiv Đorđa, koja je izdašno bila pomogana od Vizantije. Đorđe je vratio Uroša na presto i vratio se u Duklju.[18][19]

Živkovićeva hipoteza o prestolu[uredi | uredi izvor]

Postavlja se pitanje ko je zbacio Uroša I sa vlasti. Živković misli da je verovatno učestvovao u ovome Gradihna, iako ga Pop Dukljanin ne pominje kao uzurpatora. Trebalo bi obratiti pažnju na imena deca Gradihninog brata Dragihne - Prvoslav, Sracimir, Nemanja i Grubeša.[18] Dve imena, Sracimir i Nemanja javljaju se i kod Zavidovih sinova. Misli da ovo nije slučajnost i da pokazuje određenu bliskost između Gradihne i njegove braće sa Zavidom. Verovatno se Gradihna oženio Zavidovom ćerkom. Misli da su Gradihna, Zavida i Dragihna pripadala istoj generaciji osamdesetih godina 11. veka, upravo kao i Uroš, pa bi ovo porodična veza mogla da se uspostavi brakom Zavidove ćerke i Gradihne.[19]

Druga vladavina[uredi | uredi izvor]

Uroševa druga vladavina verovatno počinje oko 1126/1127. godine. Izgleda da su Zavidu napali sa dve strane, Ugri Stefana II su sa jedne strane zarobili Zavidu. Na vlasti su se održali Zavidovi sinovi koje je posle Đorđe zbacio sa vlasti i postavio Uroša. Almoš, slepi stric ugarskog kralja Stefana II (1116 — 1131) je pobegao na carsku teritoriju i Jovan II Komnin je odbio da ga izruči. Nakon razmenjenih uvreda, Stefan je 1127. zauzeo i razrušio vizantijski Beograd i Braničevo, i krenuo je na jug, posle čega je otpočeo otvoreni rat sa carstvom. Car je veštom strategijom isterao Mađare, gde je odneo i veliki pobedu kod Braničeva, ali sa dosta neprilika, ali su Romeji zbog velikih gubitaka morali 1129. godine da prekinu ratovanje. Uroš je već na početku svoje druge vladavine napao 1127. godine Vizantiju i osvojio i razorio pograničnu tvrđavu Ras, a car je zapovednika Kritoplu, koji je pobegao sa mesta, naterao da kroz Carigrad ide na magarcu okrenut naopako i to u ženskom odelu.[20] Vizantija je odmah počela da interveniše i naterala je Uroša I na mir. Srpski zarobljenici su se naselili u okolini Nikomedije, u Maloj Aziji.[21] U to vreme je došao rat između Ugara i Vizantije, koji je trajao dve godine. Prema mirovnom sporazumu 1127/1128. godine, Uroš I je morao da vojno pomaže Vizantiji. Iz toga se može zaključiti da je slao 2000 pomoćnih vojnika na Zapad i 300 na Istok. Podaci o tim obavezama pominju se nešto kasnije, u vezi sa proširenim vazalskim obavezama velikog župana Uroša II prema Vizantiji 1150. godine.[22][23]

Uroš je morao da krene u rat protiv svog nekadašnjeg saveznika Đorđa, jer je postao vizantijski vazal 1127/1128. godine. Posle niza manjih sukoba je Đorđe bio uhvaćen u gradu Kotor, koji mu je jedini preostao, a Aleksije Kontostefan ga je poslao u carigradsku tamnicu, gde je i umro. Uz verovatnu saglasnost Vizantije, presto je nasledio Gradihna i tu je vladao jedanaest godina. Od tada je u Duklji konačno zavladao mir.[24] Posle smrti Gradihne, odnos snaga između dukljanskih vladara na jednoj i velikih župana na drugoj strani prevagnuo je u korist drugih. Najveću udarac za Duklju je bio kada je Travunija predati Desi, sinu Uroša I oko 1144/1145. godine.[25][26] Osim toga su izgubljene i plodne župe u Gornjoj Zeti, blizu Podgorice, što je bio isto veliki udarac. Dukljanskom vladaru su preostali samo primorski gradovi i teritorije između Skadra i Kotora. U tom trenutku se vidi da Duklja gubi prevlast i da počinje da se bori za opstanak.[27]

Kada su Vizantija i Ugarska potpisala mir na jednom dunavskom ostrvu 1129. godine, zavladala je tišina na Balkanu, sve do kraja godine ili početka naredne godine, kada je Uroš I uradio jednu zanimljivu diplomatsku akciju. Te godine je svoju kćer udao za Belu, sina Almoševog (brat Kolomanov) i bratučeda ugarskog kralja Stefana II. Prema poznatom ugarskom piscu Bonfiniju (15. vek) i Bečkoj ilustrovanoj hronici je ugarski kralj Stefan II ostao bez naslednika, tako da je morao nešto da preduzme. Iz tog razloga je on pisao Urošu, „carskom komesu Makedoniju”, predlog da uda svoju kćer za Almoševog sina slepog Belu. Almoš je bio dobar vizantijski saveznik, čak je i dobio jedan grad na upravu. Umro je 1127. godine u Makedoniji, čak je i ime bio promenio u Konstantin.[28][29][30][31] Na sklapanje braka nije uticala politička prepreka, jer su Vizantija i Ugarska sklopile mir, a i verovatno je Bela isto mogući nosilac vizantijske politike. Time je Uroš I obezbedio jedan važan politički oslonac u Ugarskoj svome potomstvu.[32]

Srpske države polovinom 12. veka.

Oblast Rame koja se nalazila kao najisturenija župa u Podgorju je najverovatnije Uroš I dao kao miraz uz svoju kćer Jelenu.[33] Od tada se u ugarskoj tituli nalazi i „Rame”. Najverovatnije je to uradio, jer je bosanski ban tada hteo da proširi svoje teritorije. Predajući Ramu je tako Uroš I zaštitio svoje granice.[34]

Uroš I je imao dve ćerke i tri sina. Od sinova je imao najstarijeg Uroša II Primislava, zatim Beloša i najmlađeg Desu, a osim poznate posle ugarske kraljice Jelene, poznata je i Marija, koja je bila udata (1134) za Konrada od Znojma.[35][36] Tako su dve srpske princeze bile udate za vladare zapadnih sila, dok Uroševa žena ostaje nepoznata. Raspoloživi izvori ne donose nikakve informacije, jedini izuzetak su srpski letopisi koji pominju Belog Uroša, rodonačelnika Nemanjića. Prema ovim izvorima Uroš I bi bio oženjen francuskom princezom Anom ili Katarinom,[37] dok latinski izvori o ovome ćute.[34] Prema nekim istoričarima je bio oženjen Anom Diogen, koja je rođena 1074. godine nešto posle smrti njenog oca Konstantina Diogena, sina Romana IV, u Antiohiji,[38]. Uroš se najverovatnije oženio njome, dok je boravio u Carigradu.[39]

Kraj vladavine[uredi | uredi izvor]

Kraj vladavine Uroša I je nepoznat. Poznato je da je njegov sin Uroš II Primislav prihvatio 1150. godine da šalje još više pomoćnih trupa Vizantiji na Istoku. Takođe je poznato da je 1146. godine Manojlo Komnin ratovao protiv sultana Masuda, pa bi Uroš II tada prvi put poslao svojih pomoćnih 300 vojnika caru.[40] Pop Dukljanin navodi da je Radoslav otišao kod novog vizantijskog cara da mu potvrdi vlast, najverovatnije 1143. godine kada je Manojlo i postao car. Posle toga su se pobunili neki njegovi stari neprijatelji i doveli su Desu u Travuniju i Zetu (Duklju),[41] pa je verovatno Uroš II tada i dalje bio veliki župan. Tako da bi se moglo reći da je Uroš I vladao do oko 1144/1145. godine.[42]

Srpski letopisi[uredi | uredi izvor]

U srpskim letopisima se pominje „Beli Uroš”, otac mu je bio Likinije, verovatno Srbin, a majka Konstantija. Nakon očeve smrti je pobegao u Zahumlje, gde se oženio sa ćerkom francuskog kralja, Anom sa kojom je imao Tihomira (Tehomila) i Čudomira (Čudomila), dok je prema drugim letopisima bio prognan bugarski car, pa je zato pobegao u Zetu gde je rodio Tihomira, a Tihomir Stefana Nemanju. Prema letopisima je Tihomir bio oženjen češkom princezom sa kojom je imao Zavidu, Stracimira (Sracimira), Prvoslava i Stefana Nemanju, dok drugi letopisi tvrde da su to bila deca Čudomira, takođe drugi letopisi tvrde da je Tihomir bio oženjen sestrom hrvatskog kralja Zvonimira. Ipak, Ljubomir misli da se jedan od Likinijih sinova doselio u srpsku zemlju i tamo dobio sina „Belog Uroša”, kako piše i u drugim letopisima. Drugi letopisi tvrde da je on u stvari bio Stefan Uroš I.[43]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Kalić 1981, str. 197-211.
  2. ^ a b Veljković 2009, str. 63-94.
  3. ^ Živković 2005, str. 9-22.
  4. ^ a b Krekić 1966, str. 389.
  5. ^ Kalić 1970, str. 21-39.
  6. ^ a b Živković 2005, str. 16.
  7. ^ Živković 2006a, str. 147.
  8. ^ Poznato je da je Zavida proteran iz svoje zemlje posle pobune njegove braće; upor. Žitije Svetog Simeona, 18. Onda je verovatno u prevratu učestvovao i njegov brat Stefan Vukan. Posle 1112. godine mu se gubi svaki trag. Verovatno je umro posle svrgavanja Zavide.
  9. ^ Živković 2006a, str. 147-148.
  10. ^ Cinn. 11.18
  11. ^ Živković 2005, str. 21.
  12. ^ Šišić 1928, str. 100-101.
  13. ^ a b Živković 2006a, str. 148.
  14. ^ Šišić 1928, str. 101 — 102.
  15. ^ Šišić 1928, str. 101.
  16. ^ Živković 2006a, str. 148-149.
  17. ^ Šišić 1928, str. 102 Dragilus...intravit in Podgoream regionem et obtinuit Onogoste et alias plurimas iupanias
  18. ^ a b Šišić 1928, str. 102.
  19. ^ a b Živković 2006a, str. 149.
  20. ^ Kalić & Radošević-Maksimović 1971a, str. 14-15.
  21. ^ Kalić & Radošević-Maksimović 1971b, str. 115-117.
  22. ^ Kalić & Radošević-Maksimović 1971a, str. 37.
  23. ^ Živković 2006a, str. 149-150.
  24. ^ Šišić 1928, str. 102 — 103.
  25. ^ Ne zna se kada je Desa zaposeo Travuniju, ali se smatra da je do ovog došlo četrdesetih godina 12. veka
  26. ^ Blagojević, Kneževine, 55 — 56, gde je navedena starija literatura o ovom pitanju.
  27. ^ Živković 2006b, str. 458-459.
  28. ^ Bonfini, Antonio (1936). Antonius de Bonfinis, Rerum Ungaricarum Decades, ed. I. Fógel – B. Ivány – L. Juhász. B.G. Teubner. str. 117. 
  29. ^ Izvor iz 14. veka je precizniji, Marci Chronica, 91, “Statimquemisit nuncios in Serviam, et filiam Vros Comitis Magni in legitimam uxorem Belae traduxerunt"
  30. ^ O hronologiji braka više videti Makk, Ferenc (1989). The Árpads and the Comneni, Political Relations Between Hungary and Byzantium in the 12th Century. Akadémiai Kiadó. str. 14. 
  31. ^ Kalić 1998, str. 95-108.
  32. ^ Živković 2006a, str. 150-151.
  33. ^ Živković 2004, str. 153–164
  34. ^ a b Živković 2006a, str. 151.
  35. ^ Kalić 1986, str. 25.
  36. ^ Kalić 1997, str. 64.
  37. ^ Stojanović 1927, str. 20?.
  38. ^ Cawley, Charles (2010). Medieval Lands, Byzantium, Diogenes, Emperor 1068 — 1071
  39. ^ Istorija Srba - dr. Željko Fajfrić, Dom i škola, 2006. godina
  40. ^ Kalić 1970, str. 27.
  41. ^ Šišić 1928, str. 104 — 105.
  42. ^ Živković 2006a, str. 152.
  43. ^ Stojanović 1927, str. CIII, 18 — 25.

Literatura[uredi | uredi izvor]


Veliki župan Srbije
(1112. — oko 1145)

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Урош_I_Вукановић&oldid=27842006”