Pređi na sadržaj

Srbi katolici

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Ovaj članak je deo serije o Srbima
Srbi
Srpska kultura
Srbi po teritorijama
  • Autohtone zemlje
Podgrupe i srodni narodi
Srpske zemlje
Srpska pravoslavna crkva
Srpski jezici i narečja
Istorija
Za druga značenja, pogledajte stranicu Srbi (višeznačna odrednica).

Srbi katolici su pripadnici srpskog naroda katoličke veroispovesti. Kao specifična etnoreligijska zajednica u okviru srpskog nacionalnog korpusa, odlikuju se negovanjem srpskog etničkog identiteta i katoličkih verskih tradicija. Dele se na dve podgrupe, od kojih prvu čine Srbi rimokatolici, a drugu Srbi grkokatolici.[1][2]

Prema rezultatima poslednjeg popisa stanovništva iz 2022. godine, na području Srbije živi 11.947 katoličkih Srba,[3] što je približno rezultatima prethodnog popisa iz 2011. godine, kada je u Srbiji bilo 10.434 Srba-katolika. Manji broj pripadnika iste srpske etnoreligijske grupe živi i u nekim drugim (susednim) državama na području bivše Jugoslavije,[4] te tako prema rezultatima popisa stanovništva iz 2021. godine na području Hrvatske živi 2.042 katoličkih Srba.[5]

U okviru tradicionalne podele opšte istorije srpskog naroda, prošlost katoličkih Srba se deli na tri specifična razdoblja:

Istorija

[uredi | uredi izvor]
Papa Benedikt "VIII" (1012-1024), koji je 14. februara 1014. godine ozvaničio upotrebu umetka Filioque
u liturgijskoj praksi Rimske crkve (pozna gravira iz 16. veka)

U vreme pokrštavanja Srba, koje je sprovedeno u periodu od 7. do 9. veka, sve crkvene ustanove u srpskim zemljama još uvek su pripadale prvobitnom (pravovernom) hrišćanstvu, koje se razlikovalo samo po obrednoj praksi. U primorskim krajevima (vizantijska Dalmacija) praktikovan je stari latinski i grčki obred, dok je u zaleđu (počevši od druge polovine 9. veka) praktikovan i slovenski obred, koji su u srpske zemlje doneli učenici Ćirila i Metodija. Grčki uticaj je ostvarivan preko zapadnih mitropolija Carigradske patrijaršije (prvenstveno Solunske i Dračke), dok je uticaj Rimske crkve ostvarivan preko dalmatinskih episkopija.[6]

Srednji vek

[uredi | uredi izvor]

Počevši od 9. veka, Rimska crkva se postepeno udaljavala od sveopšteg (vaseljenskog) pravoslavlja, a zatim je početkom 11. veka i formalno odstupila od izvornog simbola vere, prihvativši umetak Filioque,[7] što je potom dovelo i do Velikog raskola (1054).[8]

Time je na hrišćanskom zapadu, umesto dotadašnje (pravoverne) Rimske crkve, nastala nova (filiokvistička) Rimska crkva, koja je u cilju aproprijacije (preuzimanja) sveopšteg hrišćanskog nasleđa prisvojila naziv: Katolička crkva.[9]

Konačno odstupanje Rima od hrišćanskog pravoverja (pravoslavlja) povuklo je za sobom i hrišćane latinskog obreda u Dalmaciji, što se odrazilo na razvoj verskih odnosa u srednjovekovnim srpskim zemljama, a prvenstveno u primorskim oblastima.

Tokom 11. i 12. veka, u primorskim srpskim zemljama (Duklja, Travunija, Zahumlje, Neretljanska oblast) preplitali su se različiti verski uticaji. U to vreme, pravoslavlje se oslanjalo na obližnje istočne centre (Ohridska arhiepiskopija i Dračka mitropolija). Na drugoj strani, rimski uticaj je ostvarivan preko crkvenih centara u Splitu i Dubrovniku. Radi priznanja kraljevskog dostojanstva, dukljanski vladar Mihajlo je uspostavio veze sa rimskim papom Grgurom VII, koji je 1077. godine priznao Mihajlovo kraljevsko dostojanstvo. Pošto je u približno vreme uspostavljena i Barska nadbiskupija,[6] pretpostavlja se da to nije moglo biti ostvareno bez izričitog svrstavanja uz Rim, čime je postavljena istorijska osnova za nastanak katoličkog srpstva u primorskim oblastima.

Barska nadbiskupija je tokom 11. i 12. veka odigrala veoma važnu ulogu u razvoju verskih odnosa na području države Vojislavljevića, a značajnu ulogu je zadržala i u državi Nemanjića.[10][11]

Na nadgrobnoj ploči katoličke Srpkinje, bosanske kraljice Katarine (u. 1478), ćerke hercega Stefana Kosače, naznačena je titula njenog oca: „herceg od Svetog Save”, kao i srodstvo njene majke Jelene Balšić sa srpskim carem Stefanom Dušanom.[12]

Za to vreme, srpske oblasti u unutrašnjosti imale su svoje pravoslavne episkope, koji su bili potčinjeni Ohridskoj arhiepiskopiji sve do 1219. godine, kada je stvorena autokefalna Srpska arhiepiskopija. U međuvremenu, Vukan Nemanjić je kao vladar u Duklji i Travuniji uspostavio neposredne kontakte sa rimskim papom Inoćentijem III, nakon čega je 1199. godine održan sabor Barske nadbiskupije, jedan od najznačajnijih katoličkih sabora u srpskim zemljama tokom srednjovekovnog perioda.[13]

Tokom poznog srednjeg veka, pored Barske nadbiskupije, najznačajnija katolička ustanova u srpskim zemljama bila je Kotorska biskupija, koja je imala proširenu nadležnost nad katoličkim zajednicama u raznim trgovačkim mestima u unutrašnjosti srpskih zemalja.[14][15][16][17]

Sredinom 15. veka, u Rimu je osnovana posebna ustanova za obrazovanje "ilirskog" odnosno južnoslovenskog (prvenstveno srpskog i hrvatskog) katoličkog sveštenstva, čime je postavljen temelj za nastanak poznatog Zavoda Svetog Jeronima.[18]

Pored katolika latinskog, odnosno rimskog obreda (rimokatolici), tokom 15. veka nastaju i pokušaji stvaranja grkokatoličkih centara u srpskim srednjovekovnim zemljama. U vreme pregovora oko sklapanja Firentinske unije (1439), katolički inkvizitor Jovan Kapistran je pokušao da pounijati srpskog despota Đurđa Brankovića (1427-1456), ali taj pokušaj nije urodio plodom.[19] Stoga je Katolička crkva uz pomoć Mletačke republike pokušala da sredinom 15. veka stvori posebnu unijatsku, odnosno grkokatoličku eparhiju u Zeti, sa ciljem suzbijanja srpske pravoslavne Zetske eparhije.[20] Pod okriljem mletačkih vlasti, u Donjoj Zeti je postavljen poseban unijatski vladika, koji je pokušao da se učvrsti na području oko Prečiste Krajinske, ali bez većeg uspeha.[21][22]

Upravo u to vreme, krajem 15. veka, barski nadbiskupi su dobili visoki naslov: primas Srbije (lat. Primas Serviae), koji je upotrebljavan i u obliku: primas Kraljevine Srbije (lat. Primas Regni Serviae), odnosno: primas cele Kraljevine Srbije (lat. Primas totius Regni Serviae). Barski nadbiskupi su naslov primasa Srbije zadržali sve do današnjih dana.[23][24]

Rani novi vek

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Katolička propaganda u srpskim zemljama

Tokom 15. veka, najveći deo srpskih zemalja potpao je pod tursku vlast, što je uticalo i na položaj katoličkih Srba u susednim primorskim oblastima, koje su bile pod vlašću dvaju republika, Mletačke i Dubrovačke. Padom mletačkog Bara pod tursku vlast 1571. godine, označen je početak novog perioda u istoriji Barske nadbiskupije. Katedrala Svetog Đorđa u Baru bila je pretvorena u džamiju. U narednom periodu, pojedini barski nadbiskupi stolovali su izvan područja svoje dijeceze, upravljajući nadbiskupijom iz susednih oblasti. U znatno povoljnijem položaju bila je susedna Dubrovačka nadbiskupija, pošto je Dubrovačka republika uspela da zadrži svoju državnu samoupravu, pod vrhovnom vlašću turskog sultana. Istorijske veze Dubrovnika sa srednjovekovnim srpskim državama značajno su doprinele očuvanju srpskih tradicija u kulturnom i političkom životu katoličkih Dubrovčana. Tome je doprinela i upotreba srpskog jezika i ćiriličnog pisma u diplomatskoj praksi Dubrovačke republike, koja je imala i posebnu Srpsku kancelariju.[25]

Tokom 16. i 17. veka, Dubrovnik je bio glavni centar za širenje katolicizma prema unutrašnjosti. Katolička crkva je dubrovačke trgovce koristila kao obaveštajce, a dubrovačke sveštenike kao propovednike. Važnu ulogu u organizaciji katoličke propagande u srpskim zemljama krajem 16. veka imao je dubrovački jezuita srpskog porekla Marin Temperica.

U cilju širenja katoličkog uticaja nastalo je i čuveno delo Mavra Orbina pod naslovom "Kraljevstvo Slovena" (1601).[26] Nakon Dugog rata i Žitvanskog mira (1606), katolicima je dozvoljeno da obnavljaju i grade crkve u Osmanskom carstvu, čime su stvoreni preduslovi za intenzivniju katoličku propagandu u srpskom zemljama. U to vreme se razvija i poseban južnoslovenski književni jezik, koji je u klasicističkom maniru nazvan ilirski jezik.

Tokom 16. i 17. veka, značajan broj pravoslavnih Srba u oblastima pod habzburškom i mletačkom vlašću prelazi na katolicizam, uz zadržavanje obrednih posebnosti, te tako postaju grkokatolici. Putem unijaćenja, Srbi u Žumberku su takođe postali grkokatolici, a na udaru pokatoličavanja se potom našla i Marčanska eparhija, na čijem je području osnovana grkokatolička Križevačka biskupija, koja je ozvaničena 1777. godine. Pod okriljem ove biskupije, grkokatoličkim Srbima je nametan hrvatski identitet, čime je sprovođena postepena hrvatizacija tog dela srpskog naroda.[27][28]

U vreme Kandijskog rata, veliki broj pravoslavnih Srba, predvođenih episkopom Epifanijem Stefanovićem i kaluđerima manastira Krke, prelazi sa turske na mletačku teritoriju. Epifanije Stefanović je 1. novembra 1648. godine u Viru sklopio uniju, uz prisustvo kapucina Vartolomeja iz Verone. Stefanović je ubrzo zatim umro, a kaluđeri su se okrenuli protiv unije, tako da je taj pokušaj unijaćenja propao.[29]

Krajem 17. veka, nakon uspostavljanja habzburške vlasti u Baranji, donjoj Slavoniji i Sremu (1686-1688), na tim prostorima je pokrenut novi talas pokatoličavanja Srba, a među onima koji su prihvatili uniju bio je i Longin Rajić, koji je postavljen za unijatskog biskupa u Sremu. Nakon njegove smrti, rad na unijaćenju je nastavio Petronije Ljubibratić, prvo u Sremu (1694), a potom u donjoj Slavoniji (1699). Iako su se od svojih pravoslavnih sunarodnika razlikovali po veri, tadašnji Srbi-katolici su u raznim oblastima Ugarske i dalje čuvali svoju narodnost, tako da su i u izvorima na stranim jezicima redovno označavani upravo kao Rašani-katolici (lat. Rasciani catholici).[30]

Na području Skadarske Krajine, u oblasti zvanoj "Šestine", još tokom 18. veka postojalo je deset sela čije su stanovništvo činili "(po)arnaućeni" Srbi katolici, koji su u 19. veku već govorili "arnautskim" (albanskim) jezikom.[31]

U katolike srpskog porekla spadaju pripadnici nekoliko manjih etnoreligijskih zajednica, poput Šokaca ("papištanci"),[32] Bunjevaca, Karaševaka i Latina (u Turskoj carevini). Prelaz Srba katolika (Šokaca) u pravoslavlje, kao "vraćanje u pradedovsku veru" u selu Santovu dogodio se početkom 20. veka.[33]

Katolički Srbi u austrijskoj Dalmaciji

[uredi | uredi izvor]
Ivan Stojanović (1829-1900), istaknuti Srbin katolik iz Dubrovnika
Zagrebački Ilustrovani list nakon atentata u Sarajevu 1914., piše o demoliranju srpskih društava u Dubrovniku, od strane ljudi koji su se osećali Hrvatima.

Nakon pada Mletačke republike (1797), Dalmacija je potpala pod habzburšku vlast, koja je trajala sve do 1918. godine, uz kraći prekid između 1806. i 1813. godine, kada je bila pod francuskom okupacijom. Najveći deo dalmatinskih Srba bio je pravoslavne veroispovesti, dok je manji deo pripadao Katoličkoj crkvi, a najznačajnija skupina katoličkih Srba u Dalmaciji nalazila se u Dubrovniku.[34][35]

Srbi katolici u Dalmaciji (naročito u Dubrovniku) su jasno isticali svoju srpsku narodnost.[36] Hrvati katolici su priznavali njihovo postojanje, ali samo kao privremeno i "političko opredeljenje".

Srbi katolici su se oslanjali na širi koncept srpske nacionalne ideje, koji je uključivao sve Srbe bez obzira na veroispovest, a reč je o konceptu koji je formulisao još Dositej Obradović, za kojim su sledili pesnici Mušicki i Njegoš, koji se ne pitaju kako se ko krsti, već kakva mu krvca grije prsi.[37]

Oko 1880. godine[38] javio se spontano jak srpski pokret u Dubrovniku, koji je objedinio Srbe pravoslavce (malobrojne) i katolike. To je bio deo jednog većeg, Dalmatinskog pokreta usmerenog protiv odrođavanja. Tu se stvorilo katoličko Srpstvo. Smatrali su dubrovački Srbi da ako je okolina Dubrovačka prešla na katolicizam, nije prestala biti srpskom, "jer baška vjera a baška narodnost". Stari porodični srpski koreni u Dubrovniku su tada oživeli i ojačali, jer im je pristupila omladina.[39] "Srpsku stvar" nosili su sa oduševljenjem na svojim plećima, uz stare plemiće - prosvećeni župnici, književni radnici i novinari, obrazovani omladinci. Dum Ivan Stojanović ugledni katolički sveštenik i istoričar dubrovački se prvi javno izjasnio da je Srbin katoličke vere. On će svojim govorima i napisima braniti srpsko stanovište.[40] Na izborima 1890. godine "Srpska stranka" će preuzeti vlast u gradu, i vladati punu deceniju. Kada su 1940. godine Dubrovčani, Dr Milan Rešetar i slikar Marko Murat izabrani za prave članove SKA u Beogradu, profesor Rešetar se javno zahvalio. Njegove su bile reči[41]: ali se veselim, vjerujte mi, radi našega Dubrovnika više negoli radi sebe, a osobito mi je milo što je ta ista počast data g. Marku Muratu - još jednom Dubrovčaninu iz broja starih boraca Srba katolika, koji izumiremo.

U prepisci sa kritičarem dr Milanom Ševićem tokom 1932. godine, Murat se žali da pravoslavni Srbi ne priznaju katoličke Srbe za ”prave Srbe” zbog njihove konfesije.[42] Gušterica je bio jedan od prvih srpskih listova u Duborvniku.

Tradicionalno, za srpski narod je vezivano pravoslavlje, kao srpska veru.[43] Postojala je praksa kod pravoslavnih naroda, među kojima i Srba da su potčinjavali svoju crkvu načelu narodnosti, i kad izgubiše svoju državu. Srbi su poput drugih upotrebljavali pravoslavnu crkvu za konsolidovanje svoje narodnosti. Došlo je do upotrebe crkve kao oružja protiv "razrođenja". Samo je takvo izgrađeno srpsko pravoslavlje uspelo da očuva narodna predanja i običaje. Tipičan primjer u tom smislu je patrijarhat koji je obnovio Mehmed-paša Sokolović, čiji je cilj konsolidacija Srba na njihovoj zemlji - bosanskog ejaleta. Nešto kasnije, tokom dugog rata, drugi katolički Srbin, naime Mavro Orbini (rođen je u Dubrovniku 1563, u trgovačkoj porodici poreklom iz Kotora), pokušao je da konsolidira južne Slavene na osnovu njihove slavne prošlosti i kraljevstava. Svrha okupljanja je transparentna - katolička pobeda nad Turcima.

Srbi katolici intelektualci (poput fra Andrije Kačića) su, da bi prevazišli izopštenost od svojih korena, forsirali pojam Slovinstvo, kao zamišljeni narodni krov, pod koji su lakše mogli stati Srbi svih veroispovesti.[44] Jadali su se krajem 19. veka umni Srbi u Dubrovniku: naša je najveća nesreća što smo verom rastavljeni.[45] Položaj Srba katoličke vere do sada nije određen, čak se i tendenciozno osporava iz ideoloških razloga. Nauka je odavno po pitanju identiteta Srba zatajila.

Za pojavu srpskog pokreta u 19. veku u Dubrovniku je postojao duboki istorijski razlog. Zemljama Dubrovačke republike su hodili i srpski zborili Ivan Gundulić i Andrija Kačić Miošić. U 19. veku ove zemlje bile su dom Valtazara Bogišića i Milana Rešetara.

Srbi katolici su u Splitu pokrenuli 1883. godine Draškov Raboš, kao humorističko-politički list. Tekstovi su uglavnom izlazili na latinici, a manje na ćirilici. Dve godine kasnije, 1885. od broja 34. ćirilica je postala dominantna, nad latinicom. List se inače bavio odbranom Srba, a to je pogađalo Hrvate, pa i državnu vlast koja je počela da ga ograničava. Otvarao je "Draško" mnoga pitanja koja su smetala režimu, a po njemu se iza napisa, krio panslavizam, protežiranje pravoslavlja i Rusije, ujedinjenje Srba svih veroispovesti a što znači "veleizdaja". Pa su 1887. godine uhapšeni vlasnik Jovo Metličić i odgovorni urednik Vikentije Butijer, a i štamparija zatvorena kao i njen vlasnik.[46] Tek juna 1888. krenuo je sudski proces protiv Metličića i Butijera, po očigledno političkoj krivici. Ali optužene je branio istaknuti Srbin katolik, dr Ignjat Bakotić, koji je izvrsnom argumentacijom podvrgao strogoj kritici "politički rat protiv Srba i Hrvata". Sudska porota je oslobodila optužene krivice, ali polet narodni bio je dakako sapet. Advokat Bakotić će nastaviti da razvija srpsko-katolički pokret u Dalmaciji, te u Splitu osniva 1898. godine rodoljubivo "Srpsko bratstvo".

Pitanje očuvanja etničkog identiteta

[uredi | uredi izvor]
Kovčežić za istoriju, jezik i običaje Srba sva tri zakona (1849)
Za više informacija pogledajte: Desrbizacija i Hrvatizacija

Jedno od najznačajnijih pitanja koje se odnosi na katoličke Srbe tiče se očuvanja njihovog etničkog identiteta. Pošto predstavljaju manjinu u okviru srpskog naroda, Srbi katolici su se tokom istorije suočavali sa dve vrste izazova:

  • Pitanje očuvanja etničkog identiteta katoličkih Srba u široj katoličkoj zajednici
  • Pitanje o mestu i položaju Srba katolika u široj srpskoj etničkoj zajednici

Na ta pitanja je pažnju obratio Vuk Karadžić, koji se bavio istorijom, jezikom i običajima "Srba sva tri zakona".[47] Đuro Daničić je svoju knjigu "Srpska gramatika", objavljenu na latinici u Beogradu 1864. godine, namenio (kako piše u predgovoru) Srbima zapadne crkve.[48]

Ruski istoričar i putopisac Aleksandar Giljferding je polovinom 19. veka analizirao razna pitanja u vezi sa Srbima katolicima, ukazavši tim povodom na posledice gubitka etničkog identiteta u tom delu srpskog naroda: Srbin katolik odbacuje sve srpsko kao pravoslavno i ne zna za srpsku otadžbinu, za srpsku starinu. On ima samo užu, provincijalnu otadžbinu; on kaže za sebe da je Bosanac, Hercegovac, Dalmatinac, Slavonac prema oblasti u kojoj se rodio. Katolik ne kaže za svoj jezik da je srpski, nego bosanski, dalmatinski, slavonski itd. Katolik ne ume da svoj jezik nazove svojim imenom, jer on nema otadžbine, nema opštega imena. Osim svoje tesne oblasti, on ima samo jednu otadžbinu - rimokatoličku crkvu.[49]

Iz ugla očuvanja etničkog identiteta, moguće je govoriti o tri tipa Srba katolika:

  1. Srbi katolici koji su očuvali svoju etničku svest i pripadnost srpskom narodu
  2. Katolici srpskog porekla koji su privremeno ili trajno usvojili drugačiju etničku pripadnost, ali su svesni svog porekla
  3. Katolici srpskog porekla koji prećutkuju ili negiraju bilo kakvu vezu sa srpskim narodom

Kada je reč o trećem tipu, među katolicima srpskog porekla koji su naknadno usvojili drugačiju etničku pripadnost, bilo je i takvih koji su u potpunosti negirali svoje srpsko poreklo, a neki od njih su razvili i odbojnost, pa čak i netrpeljivost prema srpskom narodu. Jedan od takvih katolika srpskog porekla je bio i hrvatski političar Ante Starčević.[2]

Popisi stanovništva

[uredi | uredi izvor]
Popisi u Jugoslaviji i post-jugoslovenskim državama
Jugoslavija Srbija Crna Gora Hrvatska BiH Slovenija Makedonija
1948 izjašnjavanje o veroispovesti bilo je dozvoljeno samo muslimanima južnoslovenskog porekla[traži se izvor]
1953 8.813[50] 4.657 114 2.270 1.235 460 77
1961 popis nije sadržao pitanje o veroispovesti
1971 popis nije sadržao pitanje o veroispovesti
1981 popis nije sadržao pitanje o veroispovesti
1991 ? 1.005[51] ? ? ? ? ?
20021 4.328[52] 114[53] ? 381[54] ?
20112 13.436 10.434[55] 115[56] 2.391[57] 496[58]
1 Popis sproveden 2001. u Hrvatskoj, 2002. u Makedoniji, Sloveniji, i Srbiji (tada bila deo SRJ), a 2003. u Crnoj Gori (tada deo SCG)

2 Popis sproveden 2013. u Bosni i Hercegovini. U Sloveniji od 2011. ukinut klasični popis

Poznati Srbi katolici

[uredi | uredi izvor]

Vidi još

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ Gavrilović 1995, str. 7-44.
  2. ^ a b Borak 1998.
  3. ^ RZS: Popis (2022): Stanovništvo prema nacionalnoj pripadnosti i veroispovesti
  4. ^ Lađević 2014.
  5. ^ DZS: Stanovništvo prema narodnosti i vjeri: Popis 2021.
  6. ^ a b Živković 2004.
  7. ^ Siecienski 2009, str. 113.
  8. ^ Puzović 2008.
  9. ^ Popović 2007, str. 331-336.
  10. ^ Mitrović 2017, str. 47-83.
  11. ^ Mitrović 2019, str. 477-499.
  12. ^ Palatino 1547, str. 56.
  13. ^ Komatina 2016, str. 11, 221-228.
  14. ^ Stanojević 1912.
  15. ^ Mitrović 2007, str. 127-142.
  16. ^ Mitrović 2011, str. 289-305.
  17. ^ Komatina 2016, str. 10, 378, 382.
  18. ^ Žutić 2020.
  19. ^ Andrić 2016, str. 202-227.
  20. ^ Božić 1982, str. 278-288.
  21. ^ Blagojević & Spremić 1982, str. 419.
  22. ^ Ćirković 2000, str. 47-54.
  23. ^ Mitrović 2011, str. 303.
  24. ^ Komatina 2016, str. 382.
  25. ^ Đorđić 1971, str. 147.
  26. ^ Orbin 1968.
  27. ^ Gavrilović 1996a, str. 37-47.
  28. ^ Gavrilović 1996b, str. 111-126.
  29. ^ Borak 1998, str. 148-149.
  30. ^ Radonić 1950.
  31. ^ "Delo", Beograd 1894. godine
  32. ^ "Danica", Novi Sad 1861. godine
  33. ^ "Bosanska vila", Sarajevo 1899. godine
  34. ^ Milutinović 1981, str. 277-307.
  35. ^ Milutinović 1983, str. 349-374.
  36. ^ "Školski list", Sombor 1882. godine
  37. ^ "Otadžbina", Beograd 1883. godine
  38. ^ "Nova iskra", Beograd 1900.
  39. ^ "Dabro-bosanski istočnik", Sarajevo 1889. godine
  40. ^ "Nova iskra", Beograd 1900. godine
  41. ^ "Dubrovnik", Dubrovnik 6. mart 1940.
  42. ^ Bozic, Sofija (2014-01-01). „Umetnost, politika, svakodnevica - tematski okviri prijateljstva Marka Murata i Milana Sevica”. Prilozi za knjizevnost i jezik, istoriju i folklor: 203—217. doi:10.2298/PKJIF1480203B. 
  43. ^ "Srđ", Dubrovnik 31. januar 1902. godine
  44. ^ "Stražilovo", Novi Sad 1886. godine
  45. ^ "Zastava", Novi Sad 10. mart 1893. godine
  46. ^ "Delo", Beograd 1. januar 1907. godine
  47. ^ Vuk St. Karadžić: "Kovčežić za istoriju, jezik i običaje Srba sva tri zakona", Beč 1849.
  48. ^ Đuro Daničić: "Srpska gramatika", treći deo, Beograd 1864.
  49. ^ "Delo", Beograd 1. januar 1912.
  50. ^ Novak, Ante (1959). Popis stanovništva 1953. Knjiga I: Vitalna i etnička obeležja. Konačni rezultati za FNRJ i narodne republike : stanovništvo po odnosu prema veri i aktivnosti. Beograd: Savezni zavod za statistiku. str. 278—287. 
  51. ^ Jovanović, Zoran (1995). Stanovništvo i domaćinstva Republike Srbije prema popisu 1991. godine (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. str. 241. 
  52. ^ Vukmirović, Dragan (2005). Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u 2002 : Stanovništvo : Osnovni skupovi stanovništva : Podaci na nivou republike, knjiga 16 (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. str. 24. 
  53. ^ Stanišić, Ilija (2006). Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u 2003: Stanovništvo : Osnovni skupovi stanovništva : Podaci na nivou republike, knjiga 16. Podgorica: Zavod za statistiku Republike Crne Gore. str. 14. 
  54. ^ 57. Prebivalstvo po veroizpovedi in narodni pripadnosti, Slovenija, popis 2002 (na jeziku: slovenački). Ljubljana: Statistični urad Republike Slovenije. 2004. 
  55. ^ Vukmirović, Dragan (2014). Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2011. u Republici Srbiji : Osnovni skupovi stanovništva : Podaci po regionima, knjiga 18 (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. str. 62. 
  56. ^ Radojević, Gordana (2014). Tabela CG5. Stanovništvo prema nacionalnoj odnosno etničkoj pripadnosti i vjeroispovijesti, Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Crnoj Gori 2011. godine. Podgorica: Zavod za statistiku Crne Gore – MONSTAT. 
  57. ^ 4. Stanovništvo prema narodnosti i vjeri, popis 2011. Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske. 2012. Arhivirano iz originala 20. 12. 2012. g. Pristupljeno 26. 01. 2021. 
  58. ^ Jukić, Velimir (2019) [2017]. Popis 2013 BiH. Knjiga 02: Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni i Hercegovini : Etnička/nacionalna pripadnost, vjeroispovest i maternji jezik (PDF). Sarajevo: Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine. str. 918. 
  59. ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1904. godine
  60. ^ "Branik", Novi Sad 1902.
  61. ^ "Pravda", Beograd 1939. godine
  62. ^ Luča, godina 2., sveska 6., za jun, Dobrotvor srpske crkve i škole (PDF). Cetinje. 1896. str. 330. 
  63. ^ "Politika", Beograd 2. novembar 1937.

Literatura

[uredi | uredi izvor]
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Срби_католици&oldid=28977317”