Pređi na sadržaj

Arapi hrišćani

Ovaj članak je dobar. Kliknite ovde za više informacija.
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Arapi hrišćani
ﺍﻟْﻤَﺴِﻴﺤِﻴُّﻮﻥ ﺍﻟْﻌَﺮَﺏ
Pravoslavni uskrs u Suvajdi u Siriji
Ukupna populacija
10—15+ miliona[1]
Regioni sa značajnom populacijom
 Sirija1.200.000[2]
 Liban1.150.000—1.200.000[3][4]
 Jordan250.000—400.000[5]
 Izrael141.480[6]
 Sudan100.000[a][7]
 Irak50.000[b][4]
 Palestina50.000[v][8]
 Alžir45.000—380.000[9]
 Maroko40.000—150.000[10][11]
 Tunis22.200[12]
 Turska18.000[13]
 Egipat10.000—350.000[g][4][16]
 Libija1500[9]
 Bahrein1000[17]
 Jemen400[9]
 Kuvajt259—400[18]
Jezici
arapski
Liturgijski: koptski, koine grčki, latinski, klasični sirijski i klasični arapski
Religija
Pravoslavna crkva
Katolička crkva
Drevnoistočna pravoslavna crkva
Protestantizam
Srodne etničke grupe
[19][20]

Arapi hrišćani (arap. ﺍﻟْﻤَﺴِﻴﺤِﻴُّﻮﻥ ﺍﻟْﻌَﺮَﺏ, al-Masīḥiyyūn al-ʿArab) pripadnici su arapskog naroda, arapski državljani ili govornici arapskog jezika koji su hrišćanske vjeroispovijesti. Prema procjeni iz 2012, broj Arapa hrišćana koji žive u Srednjem istoku kreće se od 10 do 15 miliona.[1] Zajednice Arapa hrišćana mogu se pronaći širom arapskog svijeta, ali su koncentrisane u Levantu i Egiptu, sa manjim zajednicama širom Arabijskog poluostrva i sjeverne Afrike.

Istorija Arapa hrišćana poklapa se sa istorijom istočnog hrišćanstva i istorijom arapskog jezika; zajednice Arapa hrišćana nastale ili su ranije postojeće hrišćanske zajednice usvojile arapski jezik ili su već postojeće zajednice govornika arapskog jezika usvojile hrišćanstvo. Jurisdikcije tri patrijaršije — Aleksandrijska, Antiohijska i Jerusalimska — Pentarhije postale su pretežno arapske nakon ranih muslimanskih osvajanja, a vremenom su mnogi vjernici usvojili arapski jezik i kulturu.[21] Pored toga, mnoge rane arapske kraljevine i plemena primili su hrišćanstvo, uključujući Nabatejce, Lahmide, Salihide, Tanukide, Ibadi iz El Hire i Gasanide.

U savremenom dobu, Arapi hrišćani su imali važnu ulogu u pokretu Nahda i značajno su uticali i doprinijeli na polju književnosti, politike, preduzetništva,[22] filozofije,[23] muzike, pozorišta i kinematografije,[24] medicine[25] i nauke.[26] Danas, Arapi hrišćani i dalje imaju važnu ulogu u arapskom svijetu, relativno su imućni, dobro obrazovani i politički umjereni.[27] Iseljenici iz zajednica Arapskih hrišćana čine značajan dio srednjoistočne dijaspore, sa značajnom populacijom širom Amerike, naročito u Brazilu, Argentini, Venecueli, Kolumbiji i Sjedinjenim Državama. Međutim, iseljenici u Ameriku, naročito iz prvog talasa, često nisu prenijeli arapski jezik svojim potomcima.

Koncept identiteta Arapa hrišćana ostaje sporan, jer neke hrišćanske skupine na Srednjem istoku koje govore arapski, kao što su Asirci, Jermeni, Grci i drugi, odbacuju arapski identitet. Pojedinci iz egipatske koptske zajednice i libanske maronitske zajednice ponekad preuzimaju nearapski identitet.

Istorija

[uredi | uredi izvor]

Istorija Arapa hrišćana poklapa se sa istorijom hrišćanstva i istorijom arapskog jezika; zajednice Arapa hrišćana nastaju ili iz prethodno postojećih hrišćanskih zajednica koje su usvojile arapski jezik ili iz već postojećih arapskih govornih zajednica koje usvajaju hrišćanstvo. Arapi hrišćani uključuju starosjedelačke zajednice zapadne Azije koje su pretežno usvojile arapski jezik nakon uzastopnih muslimanskih osvajanja u Plodnom polumjesecu u 7. vijeku.[28] Prisustvo Arapa hrišćana prethodilo je ranim muslimanskim osvajanjima, a bilo je mnogo arapskih plemena koja su primila hrišćanstvo, još od 1. vijeka.[29]

Interesovanja Arapa prije 9. vijeka bila su usmjerena prvenstveno na zapisivanje i prevođenje preislamske poezije. Rani Arapi hrišćani bilježili su sirijske himne, arapsku poeziju, crkvene melodije, poslovice i hikam (pravila upravljanja).[30] Oni inače nisu bilježili religiju, zbog čega je ustupilo mjesto protivrječnim izvještajima i rijetkim dokazima o određenim praksama tokom nekoliko vijekova.[31]

Od klasične antike do savremenom vremena, Arapi hrišćani su igrali važnu ulogu doprinoseći kulturi Mašreka, posebno onima na Levantu, Egiptu i Iraku.

Preislamski period

[uredi | uredi izvor]
Vidi još: Rimsko-persijski ratovi, Vizantija i rano hrišćanstvo
Abgar V od Osroene, među prvim hrišćanskim vladarima u istoriji, pripadao je nabatejskoj arapskoj dinastiji Abgarid.

U Novom zavjetu postoji trag o arapskom primanju hrišćanstvo, zabilježen u Djelima apostolskim. Kada apostol Petar propovjeda Jerusalimcima, oni pitaju,

Pa kako mi čujemo svaki svoj jezik u kome smo se rodili.
… Arapi, čujemo gdje oni govore na našim jezicima o veličanstvenim djelima Božijim?

— Dap. 2:8, 11

Prvo pominjanje hrišćanstva u Arabiji u Novom zavjetu zabilježeno je kada apostol Pavle spominje svoje putovanje u Arabiju nakon njegovog obraćanja (Gal. 1:15—17). Kasnije, Jevsevije govori o episkopu Berilu sa stolicom u Bostri, mjestu sinoda iz 240. i dva arabijska sabora.[32] Novi zavjet ukazuje na rano primanje hrišćanstva među Arapima; pored priča El Tabarija, Abu el Fide, El Makrizija, Ibn Halduna i El Masudija, Hrisovi učenici (uključujući Mateja, Vartolomeja i Tadeja)[33] otišli su u Arabiju kao hrišćanski propovjednici. Sozomen iz Gaze je rekao da su Arapi primili hrišćanstvo kroz napore sveštenika i monaha koji su se razgranali po arapskim regijama, a snaga hrišćanstva je rasla kako su glavna plemena primala hrišćanstvo. Organizovane su mnoge eparhije na čijem čelu su bili episkopi i arhiepiskopi. Arapski episkopi su se dijelili na: urbane episkope koji su boravili u gradovima i „šatorske” episkope koji su boravili su šatorima i selili se sa svojim plemenima iz jednog mjesta u drugo. Prema Ibn Durajdu, samo među Nabatejcima bilo je četrdeset episkopa.[34] Prvi arapski episkop koji imao jurisdikciju nad Arapima bio je Mojsije Saracenski, provjeo je duži niz godina 4. vijeka kao pustinjak na prostoru između Sirije i Egipta.[35] Njegova pobožnost je zadivila Maviju, arapsku kraljicu-ratnicu Tanuhida, a njegovo hirotonija za episkopa nad njenim podanicima bio je uslov za primirje sa Rimom.[36]

Gasanidska država (220—638)
Ratni barjak Gasanida, sa prikazom Svetog Sergija
Karta gasanidske države pod El Mundirom III ibn el Haritom.

Dolina Jordana i Balka su bili pod vlašću Arapa hrišćana do 2. vijeka. Nabatejci, starosjedeoci južnog Levanta, primili su hrišćanstvo u kasnom rimskom periodu. U Palmiri i nedaleko od El Karjatajna postoje hrišćanski spomenici, ostaci crkava i natpisi koji ukazuju na širenje hrišćanstva u južnoj Siriji.[37] Uprava nad Jordanom pod rimskom vlašću povjerena je plemenu Kuda. Ovo pleme je primilo hrišćanstvo prema Jakubiju, a kasnije su ga naslijedili hrišćanski Salihidi i Gasanidi.[38][39] Postoje poetski stihovi preislamskog pjesnika El Nabige u kojima veliča gasanidske vladare, čestitajući im Cvjeti. Sinaj, graničeći se sa Sirijom, bio je administrativno povezan sa egipatskom crkvom sa sjedištem u Aleksandriji. Postoje dokumenti pape aleksandrijskog Dionisija iz kasnog 3. vijeka, u kojima pominje svoju pastvu Arape hrišćane na Sinaju i progone sa kojima su se suočili u vrijeme mnogobožačkog cara Dioklecijana.[40][41] Kasnije, tokom napada Arapa pagana 309. na sinajske isposnice stradalo je četrdeset monaha. Monasi su utvrdili nove manastire, a najutvrđeniji i danas aktivan jeste manastir Svete Katarine, podignu po nalogu rimskog cara Justinijana 565. godine. Ugostio je brojne episkope i bogoslove, gasanidske i lahmidske vladare i preislamske pjesnike.[42]

Negranski mučenici, Minej Vasilija II.

Južni arabijski grad Negran postao je poznat po religijskom progonu hrišćana koje je sprovodio jemenski knez Du Nuvas, koji je bio strastveni preobraćenih u judaizam. Arapski vođa iz Negrana tokom ovog perioda, El Harita, kanonizovan je kao Areta. Bio je vođa hrišćana Negrana u ranom 6. vijeku i pogubljen je tokom pokolja hrišćana koje je predvodio Nuvasa 523. godine.[43] Ibn Haldun, Ibn Hišam i Jakut el Hamavi navode da je Negran u potpunosti bio hrišćanski grad kada je Nuvas prešao na judaizam i da su stanovnici grada odbili da pređu u njegovu vjeru, pa je izvršio pokolj nad njima. Žrtve je pomenuo Ibn Ishak, a u Kuranu se navode kao „Ljudi rova”.[44] Vizantijski car Justin I bio je razjaren i ohrabrio je askumskog kralja Kalebu da zauzme Jemen i pogubi jevrejskog kneza. Navas je kasnije svrgnut i pogubljen, zbog čega je Kaleba za svog namjesnika imenuje rođenog hrišćanina Himijarita, Sumjafu Ašvau.[45] Askumiti su tako osvojili Himjar i njihova vlast je trajala do 575. godine. Abisinci su širili hrišćanstvo i njihovi vladari su podigli neobičnu građevinu u čast negranskih mučenika. Savremenicima je bila poznat po svojoj ljepoti, ukrašena ornamentima, draguljima i istaknutim svodovima. Arapi su zvali „Negranska kaba”.[46] Jemenci su se kasnije pobuni protiv Abisinaca i zahtijevali nezavisnost.[47][48] Istorija bilježi hrišćanski uticaj od Etiopije do arapskih zemalja u preislamskim vremenima, a neki etiopski hrišćani su možda živjeli u Meki.[49]

Sveti Kozma i Damjan su rođeni u Arabiji oko 3. vijeka.

Jemen je imao važan udio u ravnom hrišćanstvu. U 2. vijeku, grčki bogoslov Panten je napustio Aleksandriju i krenuo ka Jemenu kao misionar poslije primanja hrišćanstva.[50][51] Istoričari kao što su Rufin i Orosije pominju da je apostol Matej bio misionar u Jemenu i Abisiniji.[52] Razvio se poseban odnos između naroda Jemena i Sirijske crkve, kao što se zaključuje iz djela Jefrema Sirina, biografije Simeona Stolpnika i istoričara Filostorgija, koji je rekao da neka sela i naselja u Jemenu govore sirijski. Crkva El Kalis u Sani izgrađena je za poklonika i da privuče hodočasnike koji putuju u Kabu u Meki i tvrđavu Gumdan.[53] Na organizacionom nivou, arhiepiskop Jemena nosio je titulu „katolikos”, koja je po rangu odmah ispod „patrijarha”.[54] Širenje hrišćanstva među Arapima stiglo je do Gornje Mesopotamije, gdje su živjela plemena Bakr i Mudar, oba poznata po svojim čvrstim hrišćanskim vjerovanjima i poštovanju vojnog sveca Sergija.[55] Ibn Halikan je spomenuo da su svi jemenski Arapi u Iraku primili hrišćanstvo, uključujući Tajmalah, Kalb, Lahmidi i Tanukidi, a mnogi su se preselili u Bahrein do 4. vijeka.[56]

U Medini je postojala hrišćanska sekta koju je zvanična crkva odbacila i smatrala jeretičkom. Djevicu Mariju su proglasili božanstvom i prinosili joj darove. Ovu sektu su pominjali brojni istoričari, uključujući Epifanija i Ibn Tajmiju, koji su ih nazvali „Marijanci” (Al-Maryamiyyun). Isto tako, El Zamahšari i El Bajdavi pominjali su ovu sektu u svom tumačenju Kurana.[57] Druga sekta poznata kao „Davidovci” (Al-Dāwudiyyūn) bila je poznata po svojim pretjerivanjima u odavanju počasti kralju Davidu. Neki savremeni istoričari su je klasifikovali kao judeohrišćansku jeres.[58] U Meki, pleme Jurhum je primilo hrišćanstvo za vrijeme svog šestog kneza, Abd el Masih ibn Bakija, i nadgledao je službu Harama tokom određenog vremenskog perioda.[59] Prema Abu el Faradžu el Isfahaniju, plemena Azd i Huza postali su hrišćani zajedno sa njima.[60] Najranije naznake hrišćanstva u Meki je hrišćansko groblje izvan Medine prema izvoru Anbasa, što je potvrdio El Makdisi, kao i primanju hrišćanstva među pojedinim Kurejšama.[61]

Islamsko doba

[uredi | uredi izvor]
Vidi još: Osmansko carstvo, kalifat i muslimansko osvajanje Levanta
Hunajn ibn Ishak (809—873) bio je uticajni nestorijanski prevodilac, naučnik i ljekar zlatnog doba islama.

Nakon pada velikih oblasti nekadašnjih vizantijskih i persijskih provincija u arapske ruke, brojno starosjedelačko hrišćansko stanovništvo različitog etniciteta došlo pod vlast arapskih muslimana. Istorijski gledano, izvjestan broj manjinskih hrišćanskih sekti bio je proganjan kao jeretički pod vizantijskom vlašću (kao što su nehalkidonci). Islamska osvajanja su postavila dva procesa koja su uticala na ove hrišćanske zajednice: proces arabizacije, što je dovelo do postepenog usvajanja arapskog kao govornog, književnog i liturgijskog jezika (često pored jezika predaka) i mnogo sporiji, ali uporni proces islamizacije.[62] Dok su zapovjednici muslimanskih armija širi svoje carstvo i napadali zemlje u Aziji, sjevernoj Africi i južnoj Evropi, svojim neprijateljima bi ponudili tri uslova: primanje islama, plaćanje džizije (poreza) svake godine ili rat do smrti. Oni koji su dobili da vode rat i odbili da se preobrate, smatralo se da su pristali da plaćaju džiziju.[63]

Sveti Abo (756—786), stradao je za svoju vjeru u Gruziji.

Kao „Narodi Knjige”, prema islamskom zakonu hrišćani su dobili određena prava da praktikuju svoju religiju (uključujući da se hrišćanski zakon koristi za donošenje odluka, poravnjanje ili presude na sudu). Za razliku od muslimana, koji su plaćali zekat, hrišćani su plaćali džiziju, obavezni porez. Džizija se nije naplaćivala robovima, ženama, djeci, monasima, starima, bolesnima, pustinjacima ili siromašnima.[64] Zauzvrat, nemuslimanskim građanima je bilo dozvoljeno da praktikuju svoju vjeru, da uživaju određenu zajedničku samoupravu, da imaju pravo na zaštitu muslimanske države od spoljne agresije, da budu oslobođeni vojne službe i da budu oslobođeni zekata.[65] Kao Arapi muslimani, i Arapi hrišćani za Boga koriste naziv „Alah”.[66] Kao i kod hrišćana na Malti, ova praksa se razlikuje od islamske upotrebe riječi Alah, koja se odnosi na lično ime Boga u toj religiji.[67] Upotreba termina Alah u arapskim crkvama prethodila je islamu.[68]

Tokom zlatnog doba islama, hrišćani su doprinosili islamskoj civilizaciji u različitim oblastima,[69][70] a institucija poznata kao Kuća mudrosti je angažovala hrišćanske naučnike da prevode djela na arapski i razvijaju nova znanja.[71]

Savremeno doba

[uredi | uredi izvor]

Arapi hrišćani su oduvijek bili posrednici između islamskog svijeta i hrišćanskog Zapada, uglavnom zbog međusobnog religijskog afiniteta. Antiohijski grčki hrišćani dijele pravoslavne veze sa Rusijom i Grčkom; dok Melkiti i Maroniti dijele katoličke veze sa Vatikanom, Italijom i Francuskom.[72] Naučnici i intelektualci se slažu da su hrišćani u arapskom svijetu dali značajan doprinos arapskoj civilizaciji od uvođenja islama, i imali su značajan uticaj doprinoseći kulturi Maštrika.[72][73] Mnogi arapski hrišćani danas su ljekari, zabavljači, filozofi, vladini zvaničnici i književnici.[22]

Akademija

[uredi | uredi izvor]

Arapi hrišćani su kroz istoriju bili poznati po svom uticaju na akademiju i književnost.[74] Hrišćanski naučnici koji govore arapski pisali su obimna bogoslovska i filozofska djela i rasprave na arapkom jeziku u kojima su ne samo odgovarali na polemiku svojih muslimanskih protivnika,[75] već su takođe pružili sistematske apologetske rasprave o hrišćanskoj vjeri i običajima.[23] Značajni libanski akademici savremenog doba su karmelićanski lingvista Anastas el Karmal, romanopisac Tavfik Jusuf Avad i filolog Ibrahim el Jaziji, čiji su prevodi Biblije bili među prvima na savremenom arapskom jeziku. Postoji mnogo prijevoda Novog zavjeta ili dijelova na regionalne kolokvijalne oblika arapskog.[76] Akademski rad poznatog palestinskog ljekara i etnografa Tavfrika Kanana služi kao dragocjeni resurs istraživačima palestinske istorije.[77] Jordanski istoričar Sulejman Musa bio je jedini autor koji je pisao o Lorensu od Arabije i pokazao arapsku perspektivu događaja. Musa je primjetio da je napisano mnogo knjiga koje hvale Lorensa, i da su sve preuveličavale njegovu ulogu u arapskoj pobuni i nisu uspjeli da učine pravdu samim Arapima.[78] Među sirijskim piscima su naučnik Frensis Maraš i spisateljica Hana Mina, opisani u Literature from the „Axis of Evil” kao najistaknutiji u zemlji.[79]

Politika

[uredi | uredi izvor]
Mišel Aflak, sirijski filozof, sociolog i osnivač baasizma.
Antun Sada, bio je libanski filozof, političar i osnivač Sirijske socijalističke nacionalističke stranke.

Arapi hrišćani bili su među prvim arapskim nacionalistima. Još 1877, maronitski vođa Jusef-beg Karam predložio je emiru Abdelkaderu odvajanje provincija sa arapskim govornim stanovništvom od Osmanskog carstva koristeći izraze al-gins al-'arabi („arapska rasa”) i gaba'il al-arabiya („arapska plemena”).[80] Početkom 20. vijeka, mnogi istaknuti arapski nacionalisti bili su hrišćani, poput sirijskog intelektualca Konstantina Zurejka,[81] zagovornika baatizma Mišela Aflaka[82] i Jurdžija Zajdana,[83] koji je slovio za prvog arapskog nacionalistu. Halil el Sakakini, istaknuti palestinski Jerusalimac, bio je arapski pravoslavac, kao i George Atonius, libanski autor The Arab Awakening.[84] Gregoir Hadad, poznat kao „Crveni episkop Bejruta”, osnovao je Libanski socijalni pokret zajedno sa šiitskim imamom Musom el Sadrom 1960, a u narednim godinama je zagovarao islamsko-hrišćanski dijalog.[85][86] Prvi sirijski nacionalisti su takođe bili hrišćani. Iako su obojica Libanci, Antun Sadah je osnovao Sirijsku socijalnu nacionalističku stranku, a Bartus el Bustani se smatra prvim sirijskim nacionalistom. Sadah je odbacio panarabizam i umjesto toga se zalagao za stvaranje „Ujedinjene sirijske nacije” ili „Prirodne Sirije”. Žorž Habaš, osnivač Narodnog fronta za oslobođenje Palestine, bio je arapski pravoslavac, kao i Vadej Hadad, vođa oružanog krila NFOP. Uticajni palestinski hrišćani kao što su Tavfik Tubi, Daud Turki, Emil Tuma i Emil Habibi postali su vođe palestinske i izraelske komunističke partije.[87] Naif Havatme je osnivač i lider Demokratskog fronta za oslobođenje Palestine, a Kamal Naser i Hanan Ašravi bili su članovi Izvršnog odbora Palestinske oslobodilačke organizacije.[88]

Mediji

[uredi | uredi izvor]

Arapi hrišćani su razvili hrišćanske medije na arapskom jeziku, uključujući razne novine, radio-stanice i televizijske mreže kao što su Télé Lumière, Aghapy TV, CTV i SAT-7, hrišćanska emiterska mreža osnovana 1995; cilj mreža su prvenstveno Arapi hrišćani na Srednjem istoku i sjevernoj Africi. Ove medijske mreže proizvode desetine hrišćanskih filmova, muzičkih djela, kao i radijske i televizijske programe na arapskom jeziku.[89]

Sirolibanski melkit Salim Takla i njegov brat Bešara osnovali su u Aleksandriji 1875. novine El Ahram; sada najtiražnije egipatske dnevne novine.[90] Slično, libanski protestant Faris Namir je bio jedan od osnivača El Mukatama 1888, vodećih novina sa sjedištem u Kairu koje su bile u opticaju do 1954. godine. U Palestini, Nadžib Nasar je osnovao novine El Karmil, koje su bile prve anticionističke nedjeljne novine. Pojavile su se u Haifi 1908, a Britanci su ih zatvorili 1940-ih.[91] Isto tako, arapska pravoslavna porodica El Isa iz Jafe osnovala je list Falastin 1911. godine. List je bio najdosljedniji palestinski kritičar ranog cionističkog pokreta. U Libanu je uticajna pravoslavna porodica Tueni osnovana novine An Nahar 1933, takođe jedan od vodećih listova današnjice.[92][93] Širin Abu Akle je 25 godina radila kao repoterka za Al Džazirinin kanal na arapskom jeziku.[94]

Popularna libanska pjevačica Fejruz prodala je preko 150 miliona ploča širom svijeta, što je čini najprodavanijim srednjeistočnim umjetničkom svih vremena.[95] Ostali libanski pjevači su Mažda el Rumi, Vadih el Safi, „kraljica arapskog popa” Nensi Ažram i Lidija Kanan.[96][97] Ugledni sirijski pjevači su Žorž Vasuf i Nasif Zejton.[98][99] Među Palestincima poznati su Lina Makul i Fadi Andravos, a u Izraelu je Mira Avad.[100][101]

Uloga u Nahdi

[uredi | uredi izvor]
Vidi još: Ženski književni saloni i društva u arapskom svijetu

Nahda (u prevodu „buđenje” ili „renesansa”) bila je kulturna renesansa koja je započela krajem 19. i početkom 20. vijeka. Počela je odlaskom Muhameda Alija iz Levanta 1840. godine.[102] Bejrut, Kairo, Damask i Alepo bili su glavna središta renesanse, što je dovelo do osnivanja škola, univerziteta, pozorišta i štamparija. Renesansa je dovela i do pojave politički aktivnog pokreta poznatog kao „udruženje” koje je pratilo rađanja arapskog nacionalizma i zahtjev za reformaciju Osmanskog carstva. To je dovelo do poziva na uspostavljanje savremenih država zasnovanih na evropskim državama.[103] Tokom ove etape uvedena je prva složenica arapskog jezika uz njeno štampanje u slovima, a kasnije je pokret uticao na oblasti muzike, skulpture, istorije, humanističkih nauka, ekonomije i ljudskih prava.

Ova kulturna renesansa tokom kasne osmanske vladavine bila je kvantni skok za Arape u postindustrijskoj revoluciji i nije ograničena na pojedinačna polja kulturne renesanse u 19. vijeku, pošto se Nahda samo proširila na spektar društva i polja u cjelini. Hrišćanske visokoškolske ustanove (koje prihvataju sve vjere) kao što su Univerzitet Svetog Josifa, Američki univerzitet u Bejrutu (Sirijski protestantski koledž do 1920) i Univerzitet El Hikma u Bagdadu, između ostalih, igrali su istaknutu ulogu u razvoju arapske kulture.[104] Istoričari su saglasni oko važnosti uloge koje su Arapi hrišćani odigrali u renesansi i njihova uloga u prosperitetu kroz učešće u raseljenju.[22][105] S obzirom na ulogu u politici i kulturi, osmanski ministri su počeli da ih uključuju u osmanske vlade. U ekonomskoj sferi, određeni broj hrišćanskih porodica, poput pravoslavne porodice Sarsuk, postao je istaknut. Tako je Nahda dovela muslimane i hrišćane do kulturne renesanse i nacionalnog opšteg despotizma. To je učvrstilo Arape hrišćane kao jedan od stubova regije, a ne manjinu na samoj ivici.[106]

  • Značajni Arapi hrišćani iz Nahde
  • Nasif el Jazidži (1800—1871) bio je libanski pisac, pjesnik i ključna ličnost Nahde
    Nasif el Jazidži
    (1800—1871)
    bio je libanski pisac, pjesnik i ključna ličnost Nahde
  • Mari Adžami (1888—1965) bila je sirijska spisateljica koja je pokrenula prve ženske novine na Srednjem istoku
    Mari Adžami
    (1888—1965)
    bila je sirijska spisateljica koja je pokrenula prve ženske novine na Srednjem istoku
  • Mej Elijas Zijada (1886—1941) bila je libansko-palestinska pjesnikinja i pionir orijenatalnog feminizma
    Mej Elijas Zijada
    (1886—1941)
    bila je libansko-palestinska pjesnikinja i pionir orijenatalnog feminizma
  • Halil Bajdas (1874—1949) bio je palestinski naučnik, prevodilac, pedagog i romanopisac
    Halil Bajdas
    (1874—1949)
    bio je palestinski naučnik, prevodilac, pedagog i romanopisac
  • Kustaki el Himsi (1858—1941) bio je sirijski intelektualac i osnivač savremene arapske književne kritike
    Kustaki el Himsi
    (1858—1941)
    bio je sirijski intelektualac i osnivač savremene arapske književne kritike
  • Marijana Maraš (1849—1919) bila je pisac, pjesnik i prva Sirijka koja je objavila zbirku poezije
    Marijana Maraš
    (1849—1919)
    bila je pisac, pjesnik i prva Sirijka koja je objavila zbirku poezije

Religijski progon

[uredi | uredi izvor]
Vidi još: Progon hrišćana, sukob katolika i pravoslavaca u Alepu (1818) i pokolj u Džedi (1858)

Pokolj u Alepu 1850, često nazivan i jednostavno kao Događaji, bili su nemiri koje su pokrenuli muslimani Alepa, uglavnom iz istočnog četvrti grada, protiv hrišćanskih sugrađana, uglavnom iz sjevernih predgrađa pretežno hrišćanskih četvrti Džudajda i Salibeh. Istoričari smatraju da su događaji posebno važni u istoriji Alepa, jer predstavljaju prve nemire u regiji u kojima su muslimani napali hrišćane. Katolički patrijarh sirijski Ignjatije Petar VII smrtno je ranjen u napadima i preminuo je godinu dana kasnije. U neredima je poginulo 20—70 ljudi, a od eksplozivnih naprava je poginulo 5000 ljudi.[107]

Izgladnjeli čovjek i djeca u Planini Liban tokom Velike gladi (1915—1918).

Građanski sukob na planini Liban i Damasku 1860. i kasniji pokolj tokom osmanske vladavine, započet sukobima između Maronita i Druza sa planine Liban. Poslije odlučujućih pobjeda i pokolja nad hrišćanima, sukob se prelio na druge dijelove osmanske Sirije, naročito na Damask, gdje su Druzi i muslimanske milicije ubili preko 10.000 hrišćanskih stanovnika različitih konfesija. U podršku vojnih vlasti i osmanskih vojnika, Druzi i savezničke milicije sprovele su pokolje u Damasku koji su trajali tri dana (9—11. jul).[108] Do kraja rata ubijeno je oko 20.000 hrišćana, a mnoga sela i crkve su uništena. Hrišćanska četvrt starog Damaska je uništena, a kuće opljačkane. Memoari istoričara Mihaila Mišake o pokolju su dragocjeni za istoričare, jer je to jedini izvještaj koji je napisao preživjeli u progonima.[109] Emir Abdelkadir, prognani alžirski muslimanski vojskovođa, naredio je svojim sinovima i vojnicima da zaštite i zaklone hrišćane Damaska od predstojećeg nasilja koje se širilo gradom, čime je spasio hiljade i sačuvao ovu drevnu zajednicu od potpunog uništenja.[110][111]

Melkiti i Maroniti pretrpjeli su bezobzirnost osmanskih vlasti i pomorsku blokadu Francuske i Britanije, što je dovelo do Velike gladi u Planini Liban (1915—1918) tokom Prvog svjetskog rata, koji je bio je u sprezi sa genocidom nad Jermenima, Asircima i Grcima. Glad u Planini Liban izazvala je najveću stopu smrtnosti stanovništva tokom Prvog svjetskog rata.[112] Od 400.000 stanovnika koliko je procijenjeno u Planini Liban, od gladi je umrlo oko 200.000.[113] Libansko rasijanje u Egiptu finansiralo je isporuku zaliha hrane u Planinu Liban, poslatu preko sirijskog ostrvskog grada Arvad.[114] Libansko-američki pisac Halil Džubran je 26. maja 1916. napisao pismo Meri Haskel u kojem navodi:[112]

Glad u Planini Liban je planirana i podstaknuta od turske uprave. Već je 80.000 umrlo od gladi, a hiljade umiru svakodnevno. Isti postupak se desio sa hrišćanskim Jermenima i primjenjuje se na hrišćane u Planini Liban.

Religijski sukobi

[uredi | uredi izvor]

Tokom Arapsko-izraelskog rata 1948, određeni broj palestinskih pravoslavnih i melkitskih zajednica etnički je očišćen i protjeran iz svojih gradova, uključujući Basu, Ramlu, Lod, Safed, Kafr Birim, Ikrit, Tabriku, Ejlabun i Haifu. Mnogi hrišćanski gradovi ili gradske četvrti su etnički očišćeni ili uništeni od 1948. do 1953. godine. Svi hrišćani Safeda, Bejsana, Tiberijade su protjerani, a veliki procenat je raseljen u Haifu, Jafu, Lidu i Ramlu.[115] Arapin hrišćanin Konstantin Zurejk prvi je skovao termin „Nakba” arap. النَّكْبَة — „katastrofa”, koji se odnosi na palestinski egzodus 1948. godine.[81] Libanski građanski rat počeo je 1975. između dva široka tabora, uglavnom hrišćanskog „desničarskog” Libanskog fronta kojeg su činili uglavnom Maroniti i Melkiti, protiv uglavnom muslimanskog i arapskog nacionalističkog „ljevičarskog” Libanskog nacionalnog pokreta, uz podršku Druza, pravoslavaca i palestinske zajednice. Rat je bio okarakterisan kidnapovanjem, silovanjem i pokoljem onih koji su uhvaćeni na pogrešnom mjestu, dok je svaka strana eliminisala „neprijateljske” enklave — uglavnom hrišćanske ili muslimanske oblasti sa niskim prihodima.[3] Maroniti i Melkiti su gledali na Francuski i sredozemne zemlje, dok je većina muslimana i pravoslavaca gledala na arapskog zaleđe kao svoju političku zvijezdu vodilju.[3][116] Izrael je napao Liban 1982. s ciljem da uništi Palestinsku oslobodilačku organizaciju (POO), koja je opsjedala u Zapadnom Bejrutu. Izrael je kasnije bio primoran na povlačenje usljed višestrukih gerilskih napada Libanskog nacionalnog fronta otpora i sve većeg neprijateljstva svih snaga u Libanu prema njihovom prisustvu.[3]

Sa događajima iz Arapskog proljeća, sirijska zajednica Arapa hrišćana teško je pogođena zajedno sa drugim hrišćanskim zajednicama u Siriji, kao žrtva rata i posebno na meti džihadističkih snaga kao manjina. Mnogi hrišćani, uključujući Arape hrišćane, raseljeni su ili su izbjegli iz Sirije tokom građanskog rata. Kada je počeo sukob u Siriji, hrišćani su obavješteni da budu na oprezu i da izbjegnu svrstavanje na određenu stranu, ali su zbog pojačanog nasilja i jačanja Islamske države pokazali podršku Asadu, strahujući da će, ako Asad bude svrgnut, biti meta i da će doći do nestabilnosti. The Carnegie Middle East Center naveo je da većina hrišćana više podržava Asada, jer se plaši haotične situacije ili da će biti pod kontrolom islamističkih oružanih grupa podržanih od Zapada ili Turske.[117][118][119]

Arapsko rasijanje

[uredi | uredi izvor]

Milioni ljudi koji žive izvan Srednjeg istoka — u arapskom rasijanju — vode porijeklo od Arapa hrišćana. Uglavnom žive u Americi, ali mnogi njihovi potomci žive i u Evropi, Africi i Okeaniji. Među njima, milioni palestinskih hrišćana živi u palestinskom rasijanju, a procjenjuje se da 6—7 miliona Brazilaca ima libansko porijeklo.[120] Masovno iseljavanje Arapa počelo je 1890-ih kada su Libanci i Sirijci bježali od političke i ekonomske nestabilnosti uzorkom pada Osmanskog carstva. Ovi rani iseljenici poznati su kao Sirolibanci, Libanci i Palestinci, ali i kao Turci.[121] Prema popisu stanovništva u Sjedinjenim Državama 2020, u zemlji je živjelo najmanje 3,7 miliona Arapa, od kojih je nešto manje od 600.000 porijeklom iz Libana.[122] Većina je hrišćanske vjeroispovjesti, oko 63—77% ukupne populacije Arapskih Amerikanaca.[123]

Istorijski događaji koji su izazvali masovno iseljavanje Arapa hrišćana bili su građanski sukobi na planini Liban i Damsku 1860, Velika glad u Planini Liban 1915—1918, protjerivanje i iseljavanje Palestinaca 1948, protjerivanje i iseljavanje iz Egipta, Libanski građanski rat i rat u Iraku.[124][125]

Uloga u Mahžaru

[uredi | uredi izvor]
Vidi još: Književnost Arapskih Amerikanaca
Četiri pripadnika Društva olovke — Nasib Arida, Halil Džubran, Abd el Masih Hadad i Mihail Nuajme.

Mahžar (jedan od doslovnih prevoda je „arapsko rasijanje”) bio je književni pokret koji je naslijedio pokret Nahda. Pokrenuli su ga hrišćanski arapski pisci i koji su se doselili u Ameriku iz Libana, Siriji i Palestine na prelazu u 20. vijek.[126] Pisci pokreta Mahžar bili su podstaknuti ličnim susretom sa zapadnim svijetom i učestvovali su u obnovi arapske književnosti, pa su ih njihovi zagovornici nazivali i piscima „kasne Nahde”.[127]

Društvo olovke bilo je prvo arapsko književno društvo u Sjevernoj Americi, čiji su osnivači Sirijci Nasib Arida i Abd el Masih Hadad. Ostali članovi su bili Halil Džubran, Ilja Abu Madi, Mihail Nuajme i Amin Rejhani.[128] Društvo se raspalo poslije Džubranove smrti 1931. i Nuajmeovog povratka u Liban 1932. godine.[129] Nuajme je postao poznat širom svijeta po svojim duhovnim spisima, prije svega po Knjizi Mirdada.

Značajni Arapi hrišćani

[uredi | uredi izvor]

Značajne ličnosti iz rasijanja su švajcarski biznismen libansko pravoslavnog porijekla Nikolas Hajek i meksički poslovni magnat libanskog maronitskog porijekla Karlos Slim. Od 2010. do 2013. Slim je bio rangiran kao najbogatija osoba na svijetu prema časopisu Forbs.[130] Ličnosti iz svijeta zabave uključuju glumce Omara Šarifa, Džemija Fara, Salmu Hajek, Tonija Šaluba, Denija Tomasa, dobitnika Oskara F. Marija Abrahama i režisera Jusefa Šahina. Među akademskim ličnosti su biljni biolog Džoan Čori, naučnik Nasim Nikolas Taleb,[131] srčani i vaskularni hirurg Majkl Debejki,[132] pronalazač iPod i kopronalazč iPhone Toni Fadel,[133] matematičar Majkl Atija,[134] profesor Čarls Elači, intelektualac Edvard Said i dobitnik Nobelove nagrade za hemiju 1990. Elajas Džejms Kori[135] i dobitnik Nobelove nagrade za fiziologiju ili medicinu 1960 Piter Medavar.[136] Među drugim poznatim ličnostima su reporterka i dugogodiši član novinarskog korpusa Bijele kuće Helen Tomas, aktivista i predsjednički kandidat Ralf Nejder, sudija Rozmeri Barket[137] i američki guverner i akademski administrator Mič Denijels.

Identitet

[uredi | uredi izvor]

Konfesije

[uredi | uredi izvor]

Arapi hrišćani su uglavnom pravoslavci (vjernici Aleksandrije, Antiohijske i Jerusalimske patrijaršije), rimokatolici (vjernici katoličke Latinske crkve), melkiti (vjernici Melkitske crkve), anglikanci (vjernici Anglikanske zajednice), maroniti (vjernici Maronitske crkve), kao i drevnoistočne pravoslavne crkve, manje istočne katoličke, luteranske i prezviterijanske crkve.[138]

Spisak crkava sa sjedištem u Arapskom svijetu, uključujući samoidentifikovanje vjernika
Konfesija Evharistijsko opštenje Br. vjernika Članstvo je prvenstveno određeno na arapski identitet? Potraživanje alternativnih identiteta Sjedište Liturgijski jezik Jurisdikcija
Koptska pravoslavna crkva Drevnoistočne 10 milion[14][15][139][140][141] Mješovito[142] Koptski, uključujući faraonizam[143] Drevno: Aleksandrija

Savremeno: Koptska pravoslavna katedrala Svetog Marka, Kairo, Egipat[144]

koptski, arapski[143] Egipat[143]
Maronitska crkva Katolička 3,5 miliona[145] Mješovito[146] Maronitski, feničanski[147] i aramejski[148] Drevno: Antiohija

Savremeno: Bkerke, Liban[149]

arapski, sirijski[150] Liban (otprilike jedna trećina), Sirija, Izrael, Kipar, Jordan[151]
Antiohijska patrijaršija Pravoslavna 4,2 miliona[152] Da[153] Arapi[153] Drevno: Antiohija

Savremeno: Saborni hram Svete Djeve Marije, Damask, Sirija[154]

arapski[155] Sirija, Liban, Turska, Jordan, Palestina, Izrael, Irak[156]
Sirijska pravoslavna crkva Drevnoistočne 1,4 miliona[157] Ne[158][159][160] Jakovitski, asirski i aramejski[161] Drevno: Antiohija

Savremeno: Saborni hram Svetog Đorđa, Damaska, Sirija;[162](istorijski manastir Mor Hananjo, Tur Abdin)

sirijski[163] Sirija, Liban, Irak, Turska[163]
Melkitska grkokatolička crkva Katolička 1,6 miliona[145] Mješovito[146][164] Grčki i vizantijski[165] Drevno: Antiohija

Savremeno: Katedrala Uspenja Djeve Marije, Damaska, Sirija[166]

arapski, grčki[167] Egipat, Palestina, Izrael, Jordan, Liban, Sudan, Sirija, Irak[167]
Haldejska katolička crkva Katolička 0,6 miliona[145] Mješovito[168][169] Haldejski, asirski, arapski[168] Drevno: Seleukija—Ktesifon

Savremeno: Katedrala Djevice Marije Žalosne, Bagdad, Irak[170]

sirijski,[171] arapski Irak, Iran, Turska, Sirija[172]
Aleksandrijska patrijaršija Pravoslavna 0,5—1,4 miliona[173][174] Mješovito[175] Grčki i vizantijski[175] Drevno: Aleksandrija

Savremeno: Saborni hram Blagovijesti Bogorodice, Aleksandrija, Egipat[176]

arapski, grčki[176] Afrika[173]
Asirska crkva Istoka Crkva Istoka 0,5 miliona[145] Ne[177] Nestorijanski, asirski i aramejski[177] Drevno: Seleukija—Ktesifon

Savremeno: Katedrala Svetog Jovana Krstitelja, Ankava, Erbil, Irak[178]

sirijski[178] Irak, Iran, Sirija[178]
Jerusalimska patrijaršija Pravoslavna 0,4 miliona[179] Da[180] Arapski[180] Drevno: Jerusalim

Savremeno: Hram Vaskrsenja Hristovog, Jerusalim[181]

arapski, grčki[182] Palestina, Izrael, Jordan[183]
Sirijska katolička crkva Katolička 0,2 miliona[145] Mješovito Asirski ili aramejski Drevno: Antiohija

Savremeno: Katedrala Svetog Pavla, Damaska, Sirija[184]

sirijski Liban, Sirija, Irak, Turska[185]
Koptska katolička crkva Katolička 0,2 miliona[145] Mješovito[142] Koptski, uključujući faraonizam[143] Drevno: Aleksandrija

Savremeno: Katedrala Gospe od Egipta, Kairo, Egipat[186]

koptski, arapski Egipat[186]
Drevna crkva Istoka Crkva Istoka 0,1 milion[187] Ne[188] Nestorijska, asirski[188] Drevno: Seleukija—Ktesifon

Savremeno: Katedrala Djeve Marije, Bagdad, Irak

sirijski Irak

Samoidentifikacija

[uredi | uredi izvor]
Ključni raskoli u srednjeistočnim hrišćanskim konfesijama.

Pitanje samoidentifikacije postavlja se u vezi sa određenim hrišćanskim zajednicama širom arapskog svijeta. Značajan dio Maronita tvrdi da potiče od Feničana, dok značajan dio Kopta tvrdi da potiču od drevnih Egipćana.[189][190]

Arapi

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Arapski pravoslavni pokret
Vidi još: Arapski nacionalizam i Dan mučenika (Sirija i Liban)

Odrednica „grčki” u grčkim pravoslavnim crkvama i Melkitskoj grčkopravoslavnoj crkvi odnosi se na upotrebu koine grčkog u liturgiji, koji se danas koristi uz arapski. Zbog toga, sveštenstvo kojim dominiraju Grci uobičajeno je vršilo bogosluženja hrišćanima koji govore arapski, iako većina nije znala grčki. Neku su na grčku vladavinu gledali kao na kulturni imperijalizam i traži emancipaciju od grčke kontrole, kao i ukidanje centralizovane strukture institucije putem uključivanja Arapa u postupak donošenja odluka.[191]

Džemal-paša je naredio javno pogubljenje arapskih nacionalista — uglavnom hrišćana — koji su zastupali antiosmanske stavove u Siriji i Libanu (osmanska Sirija).

Borba za arabizaciju Pravoslavne crkve protiv grčke klerikalne hegemonije u Palestini navela je pravoslavne intelektualce da se pobune protiv preovlađujuće grčke crkvene jerarhije. Pobuna je bila podijeljena između onih koji su tražili zajednički osmanski slučaj protiv evropskih upada i onih koji su se identifikovali sa arapskim nacionalizmom protiv panturskog (osmanskog) nacionalizma. Njegovi glavni zagovornici bili su poznate vođe zajednice i pisci iz Palestine, kao što su Jakub Faraž, Halil Sakanini, Jusuf el Bandak (izdavač Savtal-Šaba) i rođaci Jusuf i Isa el Isa (osnivači Falastina). Rođaci su bili među prvima koji su rasvijetlili arapsku borbu protiv grčke klerikalne hegemonije u Jerusalimskoj patrijaršiji. I Sakanini i El Isa su tvrdili da palestinska i sirijska (antiohijska) zajednica predstavljaju potlačenu zajednicu, koju kontroliše i kojom manipuliše manjinsko grčko sveštenstvo.[192]

Bilo je brojnih sporova između arapskog i grčkog rukovodstva crkva u Jerusalimu od uspostavljanja Mandata pa nadalje.[193][194] Jordan je podsticao Grke da otvore Bratstvo za arapske pripadnike zajednice između 1948. i 1967. kada je Zapadna obala bila pod jordanskom vlašću. Imovinski i politički sporovi su postali uobičajeni od 1967, a grčki sveštenici su prikazani kao saradnici Izraela. Imovinski sporovi uključuju prodaju imovine Svetog Jovana u hrišćanskoj četvrti, prenos pedeset dulumu u blizini manastira Svetog Ilije i prodaju dva hotela i dvadeset sedam prodavnicu na trgu Omara ibn el Hataba u blizini crkve Svetog Groba.[193] Spor između Palestinske samouprave i patrijarha jerusalimskog Irineja doveo je do njegovog razrješenja zbog optužbi za iznajmljivanje nekretnina Izraelu. Patrijaršijom je kasnije nekanonski upravljao vaseljenski patrijarh Vartolomej I.[195]

Rum

[uredi | uredi izvor]
Vidi još: Vizantijski obred i Rum-milet
Karta dijaceze Istok iz 400. godine, domovina Rum-hrišćana; zahvata dijelove savremene Libije, Sirije, Turske, Izraela, Palestine i Jordana.

Domovina antiohijskih grčkih hrišćana, poznata kao dijeceza Istok, bila je jedno od glavnih trgovačkih, poljoprivrednih, religijskih i intelektualnih oblasti Rimskog carstva, a njena strateška lokacija okrenuta prema Persiji davala joj je izuzetan vojni značaj.[196] Oni su ili vjernici Antiohijske patrijaršije ili Melkitske grkokatoličke crkve, i imaju drevne korijene na Levantu; tačnije, teritorije Sirije, Libana, Jordana i Hataja, koji uključuje grad Antakiju (drevnu Antiohiju). Antiohijski grčki hrišćani čine višenacionalnu skupinu ljudi i tako konstruišu svoj identitet u odnosu na konkretne istorijske momente. Analiza kulturnog identiteta kao svjesne konstrukcije je korisnija od jednostavnog označavanja etničke pripadnosti, tako da se pretpostavlja da identitet naglašava zasebno porijeklo jedinstveno za Rum-hrišćane (doslovno „istočni Rimljani”) Levanta.[197] Neki pripadnici zajednice sebe nazivaju i Melkiti, što znači „monarhisti” ili „sljedbenici cara” (odnosi se na njihovu odanost makedonskoj i rimskoj carskoj vlasti), iako se u savremeno doba taj termin češće koristi za vjernike Melkitske grkokatoličke crkve.[198]

Za vrijeme Osmanskog carstva zajednica pravoslavaca bila je uključena u etnoreligijsku zajednicu Rum-milet („rimska (romejska) nacija”). Ime je izvedeno po nekadašnjim vizantijskim podanicima tada Osmanskog carstva, ali svi pravoslavni Grci, Bugari, Albanci, Cincari, Meglenski Vlasi, Srbi, Gruzini i srednjeistočni hrišćani smatrani su dijelom istog mileta uprkos etničkim i jezičkim razlikama.[199]

Haldejski

[uredi | uredi izvor]
Vidi još: Haldejska katolička crkva
Za više informacija pogledajte: Asirci i Termini za sirijske hrišćane
Etnografska karta Fransisa Ričarda Maunsela iz 1910. Srednjeg istoka prije Prvog svjetskog rata koja prikazuje „Nestorijance” (6), „Haldejce” (7) i „Jakovite” (8).

Haldejski katolički patrijarh Emanuel III u svom intervjuu 2006. rekao je:[200]

Svaki Haldejac koji sebe naziva Asircem je izdajnik i svaki Asirac koji sebe naziva Haldejcem je izdajnik.

Haldejska crkva, koja je bila dio Crkve Istoka do 1552—1553, počela je ozbiljno da se udaljava od Nestorijaca koji vidjeli kao „neotesane Asirce”. Tokom ovog perioda, mnogi Hajdejci su počeli da identifikuju isključivo prema svojoj religijskoj zajednici, a kasnije kao Iračani, Iračani hrišćani ili Arapi hrišćani, a ne sa asirskom zajednicom u cjelini. Do prve podjele od dvije skupine došlo 431, kada se zbog bogoslovskog spora odvojila od crkve koja će kasnije postati Katolička i Pravoslavna crkva.[201] Odjek religijske netrpeljivosti između ovih zajednica traje i danas, što je svjedočanstvo mahinacija politike moći u izgradnji nacija na Srednjem istoku.[202] Irački Haldejci su se namjero pozicionirali kao religijska skupina unutar arapske iračke nacije. Arapski identitet države za njih nije bio samo prihvatljiv, nego je čak i čvrsto podržavan. Arapski nacionalizam koji su podržavali nije diskriminisao religijsku pripadnost i stoga im je bio prihvatljiv.[188] Danas, zbog prisilne i prihvaćene arabizacije, mnogi Haldejci se situaciono identifikuju kao Arapi.[202]

Asirci čine većinu hrišćana u Iraku, sjeveroistočnoj Siriji, jugoistočnoj Turskoj i sjeverozapadnom Iranu. Vlade Iraka, Libana, Irana, Sirije, Izraela i Turske su ih definisali kao nearapsku autohtonu etničku skupinu.[203]

Kultura

[uredi | uredi izvor]
Vidi još: Hrišćanska kultura i hrišćanski uticaj na islamski svijet
Vitlejemski gajdaški orkestar svira na ulicama grada tokom proslave pravoslavnog Božića.

Hrišćanstvo na Srednjem istoku predstavlja veliki dio raznolikog kulturnog mozaika regije.[204] Regija obuhvata najstarije hrišćanske spomenike, zajedno sa liturgijom i himnama koje su se širile od 2. vijeka širom regije.[205] Poznati su prevodi Biblije na arapski iz ranih hrišćanskih crkava na Levantu, Egiptu, Mesopotamiji, Malti, Magrebu i El Andaluzu. Hrišćani su ispisali stotine rukopisa koji su sadržali dijelove Biblije na arapskom.[206] Arapi hrišćani slave različite svetkovine, uključujući jesenji Krstovdan, Varvarindan, Božić, Đurđevdan i Ilindan. U hrišćanskim tradicijama, Sergije i Vakh se smatraju zaštitnicima Arapa.[207]

Ne postoje velike kulturološke razlike između Arapa hrišćana i opšte arapske sredine.[208] Neke razlike proizilaze iz religijskih razlika, npr. običaja i tradicija vezanih za brak ili sahranu. Takođe, u društvenim događajima u kojima učestvuju hrišćani često se služe alkoholna pića (osim onih konfesija koja podstiču trezvenost), za razliku od onoga što preovlađuje u većini arapskih društava, jer islamski zakon zabranjuje žestoka pića.[209] Hrišćanska kuhinja je slična drugim srednjoistočnim kuhinjama; za razliku od jevrejske i islamske kuhinje u regiji, svinjetina je dozvoljena među Arapima hrišćanima, iako se ne konzumira u velikoj mjeri. Obrezivanje muškaraca je skoro univerzalno među Arapima hrišćanima[210] i vrši se ubrzo nakon rođenja kao dio obreda prelaska,[211] iako je običaj obrezivanja odbačen u Novom zavjetu, što znači da glavne crkve ne obavezuju svoje vjernike da to čine.[212] U nekim istočnohrišćanskim konfesijama, kao što je koptsko hrišćanstvo,[213] obrezivanje muškaraca je ustaljeni običaj i zahtjeva da se njihovi muški članovi podvrgnu obrezivanju ubrzo nakon rođenja kao dio obred prelaska.[214]

Demografija

[uredi | uredi izvor]
Područja u kojima su Arapi hrišćani većina.

Zajednice Arapa hrišćana mogu se pronaći širom arapskog svijeta.

Alžir

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Hrišćanstvo u Alžiru
Kabili hrišćani iz Alžira.

Hrišćanstvo je u današnji Alžir došlo u rimsko doba, a opadalo je po doslasku islama u 7. vijeku. Značajni Berberi hrišćani iz Alžira bili su Sveti Avgustin i njegova majka Sveta Monika, važni hrišćanski sveci. Prije sticanja nezavisnosti od Francuske 1962, u Alžiru je živjelo 1,4 miliona Frankoalžiraca (etnički Evropljani koji su uglavnom bili katolici).[215] Vjerovatno, mnogo više magrepskih hrišćana živi u Francuskoj nego u sjevernoj Africi, zbog egzodusa Frankoalžiraca 1960-ih.

Procenat hrišćana u Alžiru 2009. bio je manji od 2%. U istom istraživanju, Ujedinjene nacije su prebrojale 100.000 katolika i 45.000 protestanata u zemlji. Studija iz 2015. procjenjuje da je u Alžiru 380.000 muslimana prešlo u hrišćanstvo.[9] Promjene vjere bile su najčešće u područjima gdje su Kabili većina.[216] Šarl de Fuko je postao poznat po svojim misijama u Alžiru među muslimanima, naročito Arapima.

Bahrein

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Hrišćanstvo u Bahreinu

Hrišćana starosjedelaca koji imaju bahreinsko državljanstvo ima oko 1000.[17]

Egipat

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Hrišćanstvo u Egiptu
Koptska molitva na trgu Tahrir.

Kopti u Egiptu čine najveću hrišćansku zajednicu na Srednjem istoku, kao i najveću religijsku manjinu u regiji, koja čini oko 10% stanovništva Egipta.[217]

U Egiptu su još od antike postale zajednice naroda Levanta, međutim oni su počeli da postaju prepoznatljiva manjina početkom 18. vijeka. Sirolibanski hrišćani u Egiptu bili su pod velikim uticajem evropske kulture i osnovali su crkve, štamparije i preduzeća širom Egipta. Njihovo ukupno bogatstvo procjenjivalo se na 1,5 milijardi franaka, 10% egipatskog BDP-a na kraju 20. vijeka. Koristili su pravnu jednakost svih građana predviđena egipatskim ustavom kojim je sirolibanskim hrišćanima data punoća građanskih prava, prije Naserovih reformi.[218][219]

Irak

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Hrišćanstvo u Iraku
Asirski hrišćani u Bagdadu.

Zajednica Arapa hrišćana u Iraku je relativno mala i dodatno se smanjila zbog rata u Iraku na samo nekoliko stotina hiljada. Većina Arapa hrišćana u Iraku tradicionalno pripada Pravoslavnoj i Katoličkoj crkvi i koncentrisani su u velikom gradovima kao što su Bagdad, Basra i Mosul. Većinu hrišćana u Iraku čine Asirci.[220]

Islamska Država je sprovodila progon iračkih hrišćana u Mosulu i drugim područjima od 2014. do 2017. godine. Hrišćanske kuće su označavane arapskim slovom nun (ن), što je skraćenica od termina „nasrani” (Nazarei).[221]

Izrael

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Hrišćanstvo u Izraelu

Prema podacima iz 2023, u Izraelu živi nešto više od 140.000 Arapa hrišćana.[6] Od 2014. Melkitska grkokatolička crkva je najveća hrišćanska zajednica u Izraelu, kojoj je pripadalo oko 60% izraelskih hrišćana, dok je oko 30% izraelskih hrišćana pripadalo Jerusalimskoj patrijaršiji.[222] Hrišćanske zajednice u Izraelu vode brojne škole, fakultete, bolnice, klinike, sirotišta, domove za stare, spavaonice, porodične i omladinske centre, hotele i pansione.[223]

Liturgija u pravoslavnoj crkvi Svetog Đorđa u Lodu.

Nazaret je grad sa najvećom zajednicom Arapa hrišćana u Izraelu, a slijede gradovi Haifa, Jerusalim i Šefa Amr.[6] Arapi hrišćani u Nazaretu i Haifi su obično bogatiji i obrazovaniji od ostalih Arapa u Izraelu.[224] Hrišćani žive u nizu drugih gradova u Galileji ili samostalno ili pomiješani sa muslimanima i Druzima, kao što su Abu Snan, Arabe, Bina, Dalijat el Karmel, Dejr Hana, Ejlabun, Hurfejš, Ibilin, Isfija, Džiš, Kafr Kana, Kafr Jasif, Kisra Smea, Magar, Mazraa, Mukejble, Pkiin, Rame, Ras el Ejn, Rejne, Sahnin, Šefa Amr, Turan, Jafija i ostala mjesta koja takođe imaju zajednice Arapa hrišćana, kao i drugi mješoviti gradovi, naročito Jerusalim i Tel Aviv — Jafa, Ramla, Lod, Ako, Nof Hagalil i Malot Taršiha.[225] Prema izvještaju cjelokupno stanovništvo Fasute i Miilije su melkitski hrišćani.[226]

Arapska hrišćanska svadba u Galileji-

Arapi hrišćani su jedna od najobrazovanijih skupina u Izraelu. Prema podacima izraelskog Državnog zavoda za statistiku zajednica Arapa hrišćana opisan je kao „najuspješnije u obrazovnom sistemu”.[227] Statistički gledano, Arapi hrišćani u Izraelu imaju najviše stope obrazovanja u poređenju sa drugim religijskim zajednicama. Prema Državnom zavodu za statistiku iz 2010, 63% izraelskih Arapa hrišćana ima fakultetsko ili postdiplomsko obrazovanje, najviše od bilo koje religijske i etnoreligijske skupine.[228] Arapi hrišćani takođe imaju jednu od najviši stopa uspjeha (73,9% 2016. godine) na maturskim ispitima po glavi stanovnika u poređenju sa muslimanima, Druzima, Jevrejima i svim učenicima u izraelskom obrazovnom sistemu kao skupina. Arapi hrišćani su takođe u samom vrhu u pogledu kvalifikovanost za visoko obrazovanje.[229][230][231] Takođe, u odnosu na Jevreje, muslimane i Druze, Arapi hrišćani imaju više fakultetskih i akademskih zvanja po glavi stanovnika. Stopa studenata koji studiraju medicinske nauke veća je među arapskim hrišćanskim studentima, u poređenju sa svim studentima iz drugih zajednica.[229] Uprkos činjenici da Arapi hrišćani predstavljaju sa 2,1% ukupne izraelske populacije,[232] oni su 2014. činili 17% studenata na univerzitetima i 14,4% studenata na koledžima.[233] Socio-ekonomski, Arapi hrišćani su bliži jevrejskom, nego muslimanskom stanovništvu.[234] Imaju najmanju učestalost siromaštva i najmanje procenat nezaposlenosti koji iznosi 4,9% u poređenju sa 6,5% među Jevrejima.[235] Takođe, imaju najveći prosječni prihod domaćinstva među arapskim građanima Izraela i drugi najviši prosječni prihod domaćinstva među izraelskim etnoreligijskim skupinama.[236] Prema studiji, većina hrišćana u Izraelu (68,2%) zaposlena je u uslužnom sektoru, odnosno bankama, osiguravajućim društvima, školama, turističkim agencijama, bolnicama itd.[223] Dio Arapa hrišćana u Izraelu zalaže se za ideje panarabizma, dok se mala manjina prijavljuje u Izraelske odbrambene snage.[237][238]

Jordan

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Hrišćanstvo u Jordanu
Mali postotak jordanskih hrišćana su etnički Beduini. Na fotografiji su Arapi hrišćane iz Madabe.

Jordan sadrži neke od najstarijih hrišćanskih zajednica na svijetu, čije prisustvo datira još iz 1. vijeka. Danas, hrišćani čine oko 4% stanovništvo, u odnosu na 20% 1930. godine.[239] Razlog je visoka stopa doseljavanja muslimana u Jordan, veće stope iseljavanja hrišćana na zapad i veće stope nataliteta muslimana.[240] Hrišćani su izuzetno dobro integrisani u jordansko društvo i uživaju visok nivo slobode.[241] Hrišćanima je dodijeljeno 9 od ukuno 130 mjesta u Parlamentu Jordana, a takođe imaju važne ministarske portfelje, ambasardoske imenovanja i položaja visokog vojnog ranga. Svi hrišćanski religijski praznici se javno proslavljaju u Jordanu.[242]

Jordanskih Arapa hrišćana (neki imaju palestinske korijene od 1948) ima oko 221.000, prema procjeni Pravoslavne crkve iz 2014. godine. Studija je isključila manjinske hrišćanske skupine i hiljade zapadnih, iračkih i sirijskih hrišćana koji žive u Jordanu.[5] Druga procjena sugeriše da je broj pravoslavaca 125.000—300.000, katolika 114.000 i protestanata 30.000, što je ukupno 270.000—450.000. Većina starosjedelaca Jordana se izjašnjava kao Arapi, iako u zemlji ima i značajan udio asirskog i jermenskog stanovništva. Takođe, zabilježen je priliv hrišćanskih izbjeglica iz Mosula i Iraka uopšte oko 7000[243] i 20.000 iz Sirije.[244] Jordanski kralj Abdulah II dao je čvrste izjave o hrišćanima:[245]

Dozvolite mi da još jednom kažem: Arapi hrišćani su sastavio dio prošlosti, sadašnjosti i budućnosti mog regiona.

Kuvajt

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Hrišćanstvo u Kuvajtu

Domaće hrišćansko stanovništvo Kuvajta postoji, iako je u suštini malobrojno. Kuvajćana hrišćana ima između 259 i 400.[18] Kuvajćani hrišćani se mogu podijeliti u dvije skupine. U prvu spadaju najraniji kuvajtski hrišćani, porijeklom iz Iraka i Turske. Oni su se asimilirali u kuvajtsko društvo, kao i njihove muslimanski parnjaci, i imaju tendenciju da govore arapski kuvajtskim dijalektom; njuhova hrana i kultura su takođe pretežno kuvajtski. Čine oko četvrtine kuvajtskog hrišćanskog stanovništva. Ostatak (oko tru četvrtine) čine drugu skupinu. To su noviji doseljenici 1950-ih i 1960-ih, uglavnom palestinskog porijekla protjerani iz Palestine 1948. godine. Postoji i manji broj hrišćana porijeklom iz Sirije i Libana. Ova skupina nije asimilovana kao prva, jer njihova hrana, kultura i dijalekat, još uvijek održavaju porijeklom iz Levanta. Većina Kuvajćana hrišćana pripada dvanaest velikih porodica, među kojima su Šamac (iz Turske) i Šuhajbar (iz Palestine) najistaknutije.[246]

Liban

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Hrišćanstvo u Libanu
Slijeva na desno: hrišćanin iz planina Zahle, hrišćanin iz planina Zgarte i Druz. Fotografija iz 1873. godine.

Liban najveći broj hrišćana u arapskom svijetu proporcijalno, a u apsolutnom broju je odmah iz Egipta. Oko 350.000—450.000 libanskih hrišćana su pravoslavci i Melkiti, dok su najdominantnija skupina Maroniti sa oko 1.000.000 pripadnika, čiji se arapski identitet uporno osporava.[247] Libanski hrišćani su jedini hrišćani na Srednjem istoku sa značajnom politikom ulogom u zemlji. U skladu sa Nacionalnim paktom, predsjednik Libana mora biti Maronit, zamjenik predsjednika Parlamenta i zamjenik premijera mora biti pravoslavac, a Melkiti i protestati imaju devet rezervisanih mjesta u Parlamentu.[248] Maroniti i Druzi su osnovali savremeni Liban početkom 18. vijeka, kroz vladajući i društveni sistem poznat kao „maronitsko-druski dualizam” u Mutasarifatu Planina Liban.[249]

Hrišćani su čini oko 60% stanovništva Libana 1932. godine.[250] Tačan broj hrišćana u Libanu je neizvjestan jer zvaničan popis stanovništva nije sproveden od 1932. godine. Libanski hrišćani su uglavnom vjernici Maronitske i Pravoslavne crkve, a značajne manjine su vjernici Melkitske grkokatoličke i Jermenske apostolske crkve.

Libija

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Hrišćanstvo u Libanu

Hrišćanstvo je bilo prisutno u Tripolitaniji i Kirenaici još u rimsko doba. Procjenjuje se da ima oko 60.000 Kopta u Libiji.[251] Prema procjeni iz 2015, oko 1500 hrišćana muslimanskog porijekla živi u zemlji.[9]

Maroko

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Hrišćanstvo u Maroku

Hrišćanstvo u Maroku se javilo u rimsko doba, kada su ga praktikovali Berberi u rimskoj Tingitanskoj Mavretaniji, iako je nestalo nakon islamskih osvajanja.[252] Maroko je bio dom pola miliona Evropljana hrišćana (uglavnom španskog i francuskog porijekla) prije marokanske nezavisnosti.[253] Državni sekretarijat Sjedinjenih Država procjenjuje da u Maroku živi više od 40.000 Arapa i Berbera hrišćana.[254] Pew-Templeton procjenjuje da u Maroku živi 20.000 hrišćana.[255] Procjenjuje se da je između 8000 i 50.000 Marokanca prešlo u hrišćanstvo[256] (većina kriptovjernici).[257]

Palestina

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Hrišćanstvo u Palestini
Pravoslavni sveštenik iz Jerusalima sa porodicom (tri generacije), fotografija iz oko 1893. godine.

Većina Palestinaca hrišćana tvrida potiču od prvih hrišćanskih preobraćenika, Aramejaca, gasanidskih Arapa i Grka koji su se naselili u regiji. U Palestini živi 36.000—50.000 hrišćana, od kojih većinu čine pravoslavci i drevnoistočni pravoslavci, zatim katolici i evangelisti. Većina Palestinaca hrišćana živi u oblastima Vitlejema i Ramale.[258] Neposredno prije nego što je Hamas preuzeo vlast u Gazi 2007, u Pojasu Gaze je živjelo 3200 hrišćana.[259] Polovina hrišćanske zajednice u Gazi prebjegla je u Zapadnu obalu ili inostranstvo nakon Hamasovog preuzimanja vlasti.[260] Međutim, Palestinci hrišćani u Gazi suočeni su sa ograničenom slobodom kretanja zbog izraelske blokade, što se navodi kao jedan od razloga koji doprinosi njihovog sve manjem broju.[261]

Hrišćani iz Gaze.

Mnogi Palestinci hrišćani zauzimaju visoke položaje u palestinskom društvu, naročito na političkom i društvenom nivou. Upravljaju visokim školama, univerzitetima, kulturnim centrima i bolnicama, međutim hrišćanske zajednice u Palestinskoj samoupravi i Pojasu Gaze u posljednje dvije decenije znatno su se smanjile. O uzrocima egzodusa Palestinaca hrišćana naširoko se raspravlja, a sam proces je započet još od osmanskih vremena.[262] Rojters prenosi da se mnogi Palestinci hrišćani iseljavaju u potrazi za boljim životnim standardom.[258] Vatikan vidi izraelsku okupaciju i opšti sukob u Svetoj zemlji kao glavne razloge za egzodus hrišćana sa teritorije.[263] Propadanje hrišćanske zajednice u Palestini prati trend iseljavanja hrišćana sa Srednjeg istoka kojim dominiraju muslimani. Neke crkve su pokušale da poboljšaju stopu iseljavanja mladih hrišćana izgradnjom subvencionisanih stambenih objekata za njih i širenjem napora na obuci za posao.[264]

Saudijska Arabija

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Hrišćanstvo u Saudijskoj Arabiji

Džubailska crkva je ostatak crkve u blizini Džubaila.[265] Neki dijelovi današnje Saudijske Arabije, kao što je Nadžran, bili su pretežno hrišćanski do 7—10. vijeka, kada je većina hrišćana protjerana, prešla u islam ili se iselila preko Morskog puta u Aziju, s kojom je već postojala trgovačka ruta, drugi su odselili sjeverno do Jordana i Sirije.[266] Neki Arapi hrišćani ostali su da žive kao kriptohrišćani. Neka arapska plemena, kao što je Taglib, bila su hrišćanska.[267]

Sudan

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Hrišćanstvo u Sudanu

Hrišćanstvo u Sudanu ima dugu i bogatu istoriju, koja datira iz ranih vijekova hrišćanske ere.[268] Po predanju, apostol Matej je posjetio regiju i aktivno učestvovao u uspostavljanju crkve južno od Asuana.[269] U vrijeme dolaska islama u 7. i 8. vijeku, stanovnici današnje Sudana bili su pretežno koptski hrišćani.[270]

Danas u Sudanu ima oko 100.000 Arapa hrišćana.[a][7]

Sirija

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Hrišćanstvo u Siriji

Arapi hrišćani u Siriji su pretežno pravoslavci i melkiti, uz nešto rimokatolika. Nearapski sirijski hrišćani su Asirci (poznati kao Haldejci ili Sirijci), Grci i Jermeni. Asirske izbjeglice iz Turske i Irana došle su u Siriju poslije genocida tokom Prvog svjetskog rata, a kasnije poslije rata u Iraku 2003. godine. Zbog građanskog rata u Siriji, veliki broj hrišćana izbjegao je u Liban, Jordan i Evropu. Međutim, značajan dio stanovništva još uvijek živi u Siriji, a neki su interno raseljeni. Zapadnoaramejski govore i Aramejci (ili Sirijci) hrišćani i muslimani u udaljenim selima planinama Kalamun, uključujući Malula, Džubadin i Baka.[271][272][273][274][275][276][277][278][279]

Krštenje u Siriji.

Najveća hrišćanska crkva u Siriji je Antiohijska patrijaršija, čiji su vjernici prvenstveno Arapi hrišćani, zatim slijedi Sirijska pravoslavna crkva, čiji se vjernici identifikuju kao Asirci ili Sirijci. Ukupna populacija Sirije i Libana 1910. procijenjuje se na 30% u populaciji od 3,5 miliona. Prema popisu u Siriji iz 1960. zabilježeno je nešto više od 4,5 miliona stanovnika, hrišćani su činili nešto manje od 15% stanovnika (ili oko 675.000).[280] Od 1960. stanovništvo Sirije se povećalo pet puta, a hrišćansko samo 3,5 puta. Iz političkih razloga, od tada nije vršen noviji popis. Najnovije procjene prije građanskog rata u Siriji sugerišu da su hrišćani činili ukupno oko 10% ukupne populacije od 23 miliona, zbog niže stope nataliteta i veće stope iseljavanja od muslimanskih sunarodnika.[281]

Iako u Siriji postoji religijska sloboda, svi građani Sirije, uključujući hrišćane, podliježu šerijatskim zakonima o ličnom statusu koji regulišu starateljstvo nad djecom, nasljeđivanje i usvajanje. Npr. u slučaju razvoda, žena gubi pravo na starateljstvo nad sinovima kada napune trinaest godina, a nad ćerkama kada navrše petnaest godina, bez obzira na vjeroispovijest.[280]

Tunis

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Hrišćanstvo u Tunisu
Procesija Gospe od Trapanija u Halk el Vadiju.

Hrišćanstvo je na prostor današnjeg Tuniska stiglo tokom rimskog doba. Međutim, nakon dolaska islama, broj hrišćana se smanjio.[282] Prije nezavisnosti, Tunis je bio dom za 255.000 evropskih hrišćana (uglavnom italijanskog i malteškog porijekla).[283] Međunarodni izvještaj o religijskim slobodama iz 2007. izvještava da hrišćanska zajednica broji 50.000 vjernika, od kojih su 20.000 katolici.[284] U Annuario Pontificio iz 2018, procjenjuje se da je broj katolika porstao na 30.700.[285] Međutim, procjenjuje se da je broj tunižanskih hrišćana oko 22.200.[286]

Katolička crkva u Tunisu ima dvanaest crkava, devet škola i nekoliko biblioteka širom zemlje. Pored održavanja religijskih službi, Katolika crkva je otvorila samostan, slobodno organizovala kulturne djelatnosti i obavljala dobrotvorne poslove širom Tunisa. Prema crkvenim jerarsima, ima 2000 protestantskih hrišćana,[284] većina njih su Tunižani koji su prešli u hrišćanstvo.[287]

Turska

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Hrišćanstvo u Turskoj
Antiohijski grčki hrišćani iz Antakije.

U Turskoj ima 170.000—376.000 vjernika različitih hrišćanskih konfesija.[288][289] Antiohijski grčki hrišćani (ili Melkiti) koji uglavnom žive u Hatajskom vilajetu, jedna su od arapskih govornih zajednica u Turskoj i broje oko 18.000.[13] Često se identifikuju kao „rum-pravoslavci”, ali su ponekad poznati i kao „Arapski hrišćani” zbog svoje kulture i nasljeđa. Antakija (Antiohija), glavni grad Hatajskog vilajeta, istorijsko je središte i Antiohijske patrijaršije i Sirijske pravoslavne crkve. Turska je takođe dom nekoliko nearapskih hrišćanskih manjina, kao što su Jermeni (oko 40.000[290]—50.000[291]), Grci (ili Heleni; oko 3000—5000)[292][293][294] i Asirci na jugoistoku (oko 25.000).[295] Selo Tokači u okrugu Altinezu ima potpuno arapsko hrišćansko stanovništvo i jedno je od rijetkih hrišćanskih sela u Turskoj.[296]

Jemen

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Hrišćanstvo u Jemenu

Hrišćanstvo je bilo rasprostranjena religija na području današnjeg Jemena još u 6. vijeku, prije dolaska islama.[297] Danas, to je manjinska religija u Jemenu sa samo nekoliko hiljada vjernika koja je uveliko smanjena građanskim ratom.[298]

Vidi još

[uredi | uredi izvor]

Napomene

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ a b Izostavljajući 500.000 Kopta.
  2. ^ Izostavljajući 1.500.000 Asiraca (vidi: Arapi hrišćani#Haldejci).
  3. ^ Izostavljajući sporne teritorije.
  4. ^ Izostavljajući 6—11 miliona Kopta.[14][15]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ a b Chapman 2012.
  2. ^ „Syria's beleaguered Christians”. BBC News. 23. 4. 2013. Pristupljeno 12. 12. 2024. 
  3. ^ a b v g „Lebanon” (na jeziku: engleski). Minority Rights Group. 2. 11. 2023. Pristupljeno 12. 12. 2024. 
  4. ^ a b v Tristam, Pierre (4. 2. 2019). „Facts and Figures on Christians of the Middle East”. ThoughtCo (na jeziku: engleski). Pristupljeno 12. 12. 2024. 
  5. ^ a b „الأب د. حنا كلداني: نسبة الأردنيين المسيحيين المقيمين 3.68% | Abouna”. abouna.org (na jeziku: arapski). 8. 7. 2015. Pristupljeno 12. 12. 2024. 
  6. ^ a b v „Christmas 2023 – Christians in Israel”. cbs.gov.il (na jeziku: engleski). Central Bureau of Statistics. 21. 12. 2023. Arhivirano iz originala 5. 6. 2024. g. Pristupljeno 12. 12. 2024. 
  7. ^ a b Alamin, Mohammed (9. 10. 2019). „Sudan’s Copts See Hope in Appointment of First Christian”. Voice of America (na jeziku: engleski). Pristupljeno 12. 12. 2024. 
  8. ^ Chehata, Hanan (19. 4. 2014). „The plight and flight of Palestinian Christians”. Middle East Monitor. Pristupljeno 12. 12. 2024. 
  9. ^ a b v g d Miller, Duane Alexander; Johnstone, Patrick (2015). „Believers in Christ from a Muslim Background: A Global Census”. Interdisciplinary Journal of Research on Religion. 11 (10). Pristupljeno 12. 12. 2024. 
  10. ^ Goverde, Rik (23. 3. 2015). „'House-Churches' and Silent Masses —The Converted Christians of Morocco Are Praying in Secret”. VICE. Pristupljeno 12. 12. 2024. 
  11. ^ Rossato, Veronica (6. 3. 2017). „Morocco: No more hiding for Christians”. Evangelical Focus (na jeziku: engleski). 
  12. ^ „Tunisia”. opendoorsus.org (na jeziku: engleski). OpenDoors. Pristupljeno 12. 12. 2024. 
  13. ^ a b Martin, Tamcke (12. 6. 2008). „Christen in der islamischen Welt”. bpb.de (na jeziku: nemački). Bundeszentrale für politische Bildung. Pristupljeno 12. 12. 2024. 
  14. ^ a b „Orthodox Christianity in the 21st Century”. Pew Research Center (na jeziku: engleski). 8. 11. 2017. Pristupljeno 12. 12. 2024. „Egypt has the Middle East's largest Orthodox population (an estimated 4 million Egyptians, or 5% of the population), mainly members of the Coptic Orthodox Church.” 
  15. ^ a b „Christianity: Coptic Orthodox Church”. bbc.co.uk (na jeziku: engleski). BBC – Religions. 25. 6. 2009. Pristupljeno 12. 12. 2024. „The Coptic Orthodox Church is the main Christian Church in Egypt, where it has between 6 and 11 million members.” 
  16. ^ „Who are Egypt's Christians?”. news.bbc.co.uk. BBC News. 26. 2. 2000. Pristupljeno 12. 12. 2024. 
  17. ^ a b „Bahraini Census 2010 - تعداد السكــان العام للبحريــن 2010”. census2010.gov.bh. Arhivirano iz originala 5. 10. 2012. g. Pristupljeno 12. 12. 2024. 
  18. ^ a b „التقارير الإحصائية”. stat.paci.gov.kw (na jeziku: arapski). Statistical Reports. Arhivirano iz originala 14. 8. 2018. g. Pristupljeno 12. 12. 2024. 
  19. ^ Haber, Marc; Platt, Daniel E.; Badro, Danielle A.; Xue, Yali; El-Sibai, Mirvat; Bonab, Maziar Ashrafian; Youhanna, Sonia C.; Saade, Stephanie; Soria-Hernanz, David F.; Royyuru, Ajay; Wells, R. Spencer; Tyler-Smith, Chris; Zalloua, Pierre A. (mart 2011). „Influences of history, geography, and religion on genetic structure: the Maronites in Lebanon”. European Journal of Human Genetics (na jeziku: engleski). 19 (3): 334—340. ISSN 1476-5438. doi:10.1038/ejhg.2010.177. Pristupljeno 12. 12. 2024. 
  20. ^ Haber, Marc; Gauguier, Dominique; Youhanna, Sonia; Patterson, Nick; Moorjani, Priya; Botigué, Laura R.; Platt, Daniel E.; Matisoo-Smith, Elizabeth; Soria-Hernanz, David F.; Wells, R. Spencer; Bertranpetit, Jaume; Tyler-Smith, Chris; Comas, David; Zalloua, Pierre A. (28. 2. 2013). „Genome-Wide Diversity in the Levant Reveals Recent Structuring by Culture”. PLOS Genetics (na jeziku: engleski). 9 (2): e1003316. ISSN 1553-7404. doi:10.1371/journal.pgen.1003316. Pristupljeno 12. 12. 2024. „We show that religious affiliation had a strong impact on the genomes of the Levantines. In particular, conversion of the region's populations to Islam appears to have introduced major rearrangements in populations' relations through admixture with culturally similar but geographically remote populations, leading to genetic similarities between remarkably distant populations like Jordanians, Moroccans, and Yemenis. Conversely, other populations, like Christians and Druze, became genetically isolated in the new cultural environment. We reconstructed the genetic structure of the Levantines and found that a pre-Islamic expansion Levant was more genetically similar to Europeans than to Middle Easterners.…
    The predominantly Muslim populations of Syrians, Palestinians and Jordanians cluster on branches with other Muslim populations as distant as Morocco and Yemen.…
    Lebanese Christians and all Druze cluster together, and Lebanese Muslims are extended towards Syrians, Palestinians, and Jordanians, which are close to Saudis and Bedouins.    ”     
  21. ^ Ellis 2018, str. 34.
  22. ^ a b v Pacini 1998, str. 38, 55.
  23. ^ a b Ellis 2004, str. 172.
  24. ^ Hourani 1983.
  25. ^ Prioreschi 2001, str. 223.
  26. ^ Lapidus 2012, str. 200.
  27. ^ Curtis 2017, str. 173.
  28. ^ Angold 2006, str. 197.
  29. ^ Khoury, George (22. 1. 1997). „The Origins of Middle Eastern Arab Christianity”. EWTN Global Catholic Television Network (na jeziku: engleski). Pristupljeno 12. 12. 2024. 
  30. ^ شيخو 1989, str. 161.
  31. ^ لويس 1923, str. 332.
  32. ^ Parry 1999, str. 37.
  33. ^ شيخو 1989, str. 24.
  34. ^ شيخو 1989, str. 26, 40.
  35. ^ Ball 2001, str. 100—101.
  36. ^ Jensen 1996, str. 73—75.
  37. ^ شيخو 1989, str. 104—105.
  38. ^ شيخو 1989, str. 30.
  39. ^ Al-Masudi (1989). Lunde, Paul; Stone, Caroline, ur. The meadows of gold. London ; New York : New York, NY, USA: Kegan Paul International ; Distributed by Routledge, Chapman and Hall. ISBN 0-7103-0246-0. 
  40. ^ Shahîd 1989.
  41. ^ شيخو 1989, str. 40.
  42. ^ شيخو 1989, str. 49.
  43. ^ „Prolog za oktobar – Strana 25”. svetosavlje.org. Svetosavlje. Pristupljeno 13. 12. 2024. 
  44. ^ شيخو 1989, str. 60.
  45. ^ Al-ʻAsalī, Khālid Sālih (jul 1968). South Arabia in the 5th and 6th centuries C.E. with reference to relations with Central Arabia (na jeziku: engleski). University of St Andrews. Pristupljeno 13. 12. 2024. 
  46. ^ شيخو 1989, str. 64.
  47. ^ شيخو 1989, str. 65.
  48. ^ سلمة بن مسلم العوتبي (2006). الأنساب (na jeziku: arapski) (4 izd.). وزارة التراث و الثقافة العمانية. Pristupljeno 13. 12. 2024. 
  49. ^ Hitti 1967, str. 78–84, 87–108.
  50. ^ محمد بن إسماعيل البخاري. لتاريخ الكبير (na jeziku: arapski). Pristupljeno 13. 12. 2024. 
  51. ^ عبد الملك بن هشام. السيرة النبوية (na jeziku: arapski). Pristupljeno 13. 12. 2024. 
  52. ^ شيخو 1989, str. 53.
  53. ^ شيخو 1989, str. 56.
  54. ^ شيخو 1989, str. 59.
  55. ^ شيخو 1989, str. 78.
  56. ^ شيخو 1989, str. 98.
  57. ^ شيخو 1989, str. 133, , «سيّما ما ورد في سورة المائدة: ﴿وَاتخِذُونِي وَأمِي إلَهَيْنْ﴾».
  58. ^ شيخو 1989, str. 85.
  59. ^ شيخو 1989, str. 116.
  60. ^ شيخو 1989, str. 117.
  61. ^ شيخو 1989, str. 120.
  62. ^ Noble & Treiger 2014.
  63. ^ Sabet 2007, str. 99–100; Khadduri 2010, str. 162–224.
  64. ^ Ali 1989.
  65. ^ Esposito 1998, str. 34; Lewis 1984, str. 10, 20.
  66. ^ George 2002; Holt, Lambton & Lewis 1977, str. 32.
  67. ^ Barnstone & Meyer 2009, str. 531.
  68. ^ George 2002.
  69. ^ Hill 1993, str. 4.
  70. ^ Brague, Rémi (24. 11. 2009). „Assyrian contributions to the Islamic civilization”. christiansofiraq.com. Arhivirano iz originala 11. 10. 2017. g. Pristupljeno 14. 12. 2024. 
  71. ^ Brague 2009, str. 164, "Neither were there any Muslims among the Ninth-Century translators. Amost all of them were Christians of various Eastern denominations: Jacobites, Melchites, and, above all, Nestorians." sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFBrague2009 (help)
  72. ^ a b Belt, Don (15. 6. 2009). „Pope to Arab Christians: Keep the Faith”. HuffPost (na jeziku: engleski). Pristupljeno 14. 12. 2024. 
  73. ^ Radai, Itamar (novembar 2007). „The collapse of the Palestinian-Arab middle class in 1948: The case of Qatamon”. Middle Eastern Studies. 43 (6): 961—982. ISSN 0026-3206. doi:10.1080/00263200701568352. Pristupljeno 14. 12. 2024. 
  74. ^ Pacini 1998, str. 38, 55; Angold 2006, str. 389.
  75. ^ McHugo 2013, str. 69, "there had been a rich tradition of Arabic Christian literature aimed at defending Christianity against Muslim preaching and polemic"
  76. ^ Al-Jallad 2017, str. 396.
  77. ^ Nashef 2002, str. 13.
  78. ^ Mousa, Yazan Suheil. Suleiman Mousa: Simplified Biography. 
  79. ^ Al Awsat, Asharq (21. 8. 2018). „Renowned Syrian Novelist Hanna Mina Dies at 94”. english.aawsat.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 14. 12. 2024. 
  80. ^ Buzpinar 1996, str. 59–89, "The first signs of Arab dissent from the Ottoman caliphate came in the winter of 1877 - 1878 and coincided with the Ottoman Empire's decisive military defeat at the hands of Russia. Frightened by the prospect of a total Ottoman collapse, a group of Syrian notables headed by Ahmad al-Sulh of Beirut held secret meetings towards the end of 1877 to discuss the future of Syria and the possible threat of foreign annexation. The notables agreed that if the Russo-Ottoman war were to lead to the end of the Ottoman presence in Syria, they would work for the full independence of the vilayet and proclaim Amir 'Abdulqädir, a distinguished Algerian exile in Damascus, its ruler... From 1877 to 1878 Amir Abdulgadir was also in communication with Yüsuf Bek Karam, a Maronite notable from Lebanon, concerning a similar but not identical plan for the independence of the Arab provinces of the Ottoman Empire. According to Fritz Steppat, who has examined the Karam-'Abdulqädir correspondence, Karam proposed the separation of the Arab provinces from the Ottoman Empire and the appointment of Abdulgädir as their ruler. Steppat is convinced that "Abdulgädir accepted Karam's proposals in principle and that the conversation on the matter with him lasted a long time”"."; Steppat 1969.
  81. ^ a b Khalid 2003.
  82. ^ Aflaq 1977.
  83. ^ „Asian and African Studies”. Jerusalem Academic Press (na jeziku: engleski). 1973. 
  84. ^ Antonius 1939; Segev 2000.
  85. ^ Moos, Olivier (17. 5. 2007). „Lebanon: Hizbullah, a progressive Islamic party? – Interview with Joseph Alagha”. english.religion.info (na jeziku: engleski). Religioscope. Pristupljeno 18. 12. 2024. 
  86. ^ Burns & Aspeslagh 2014, str. 245.
  87. ^ „About”. ssnp.com (na jeziku: engleski). Syrian Social Nationalist movement. Arhivirano iz originala 28. 2. 2018. g. Pristupljeno 18. 12. 2024. 
  88. ^ „Hawks Threaten To Leave Government If Peace Proposals Are Accepted”. Ludington Daily News. 29. 7. 1970. Pristupljeno 18. 12. 2024. 
  89. ^ Braude 2017, str. 192.
  90. ^ Merrill & Fisher 1980, str. 52.
  91. ^ Regan 2018.
  92. ^ „Veteran Lebanese journalist Ghassan Tueni dies”. BBC News. 8. 6. 2012. Pristupljeno 20. 12. 2024. 
  93. ^ Mallat, Sarah (maj 2012). „Mapping Digital Media: Lebanon”. opensocietyfoundations.org (na jeziku: engleski). Open Society Foundations. Pristupljeno 20. 12. 2024. 
  94. ^ Zeidan, Adam. „Shireen Abu Akleh”. britannica.com (na jeziku: engleski). Biography, Death, Funeral, & Al Jazeera | Britannica. Pristupljeno 20. 12. 2024. 
  95. ^ Ghazal, Rym (21. 11. 2016). „Eight reasons why Fairouz is the greatest Arab diva of all time”. The National (na jeziku: engleski). Pristupljeno 20. 12. 2024. 
  96. ^ „Arab Christian celebrities attacked for celebrating Easter by extremist trolls! | Al Bawaba”. albawaba.com (na jeziku: engleski). 6. 4. 2015. Pristupljeno 20. 12. 2024. 
  97. ^ Feghali, Tony (8. 12. 2020). „Canaanite Lydia”. medium.com (na jeziku: engleski). Medium. Pristupljeno 20. 12. 2024. 
  98. ^ Starr 2012.
  99. ^ الجهنى, على بن مناور بن ردة (2020). „الخطاب الدينى الواجب اليوم”. مجلة البحث العلمي الاسلامي (na jeziku: arapski): 47. doi:10.55625/0535-015-033-003. Pristupljeno 20. 12. 2024. 
  100. ^ „Lebanese Lina Makhoul Wins The Voice Israel”. A Separate State of Mind | A Blog by Elie Fares (na jeziku: engleski). 24. 3. 2013. Pristupljeno 20. 12. 2024. 
  101. ^ „fady-andraos”. fady-andraos.piczo.com (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 24. 12. 2013. g. Pristupljeno 20. 12. 2024. 
  102. ^ Gran, Peter (januar 2002). „Tahtawi in Paris”. ahram.org.eg (na jeziku: engleski). Al-Ahram Weekly. Arhivirano iz originala 10. 8. 2015. g. Pristupljeno 20. 12. 2024. 
  103. ^ Kanaan 2005, str. 127.
  104. ^ Lattouf 2004, str. 70.
  105. ^ Teague, Michael (2010). „The New Christian Question”. Al Jadid Magazine (na jeziku: engleski). 16 (62). Pristupljeno 20. 12. 2024. 
  106. ^ بولس 1998, str. 185.
  107. ^ Roney, M., ur. (1851). „Massacre at Aleppo”. The Reformed Presbyterian and Covenanter (na jeziku: engleski). str. 352. Pristupljeno 20. 12. 2024. 
  108. ^ Luckiй 1965.
  109. ^ Maalouf 2003, str. 835–40.
  110. ^ Priestley 1938.
  111. ^ „Commander of the Faithful: The Life and Times of Emir Abd el-Kader, A Story of True Jihad”. mepc.org. Middle East Policy Council. 7. 7. 2010. Pristupljeno 21. 12. 2024. 
  112. ^ a b Ghazal, Rym (14. 4. 2015). „Lebanon’s dark days of hunger: The Great Famine of 1915—18”. The National (na jeziku: engleski). Pristupljeno 21. 12. 2024. 
  113. ^ „Six unexpected WW1 battlegrounds”. BBC News. 26. 11. 2014. Pristupljeno 21. 12. 2024. 
  114. ^ Tawk, Rania Raad (18. 4. 2015). „Le centenaire de la Grande famine au Liban : pour ne jamais oublier”. L'Orient-Le Jour (na jeziku: francuski). Pristupljeno 21. 12. 2024. 
  115. ^ Bardi, Ariel Sophia (mart 2016). „The “Architectural Cleansing” of Palestine”. American Anthropologist (na jeziku: engleski). 118 (1): 165—171. ISSN 1548-1433. doi:10.1111/aman.12520. Pristupljeno 21. 12. 2024. 
  116. ^ Editors, The (25. 9. 2019). „A Church at War: Clergy & Politics in Wartime Lebanon (1975–82) – Providence”. providencemag.com. Providence. Pristupljeno 21. 12. 2024. 
  117. ^ „Syria: The situation of Christians, including whether Christians are perceived to be loyal to President Assad; treatment of Christians by the regime and the opposition forces, including incidents of violence against them; state protection (2013-July 2015)”. irb-cisr.gc.ca (na jeziku: engleski). Immigration and Refugee Board of Canada. 5. 6. 2018. Pristupljeno 21. 12. 2024. 
  118. ^ Sherlock, Ruth (30. 11. 2013). „How The Free Syrian Army Became A Largely Criminal Enterprise”. Business Insider. Pristupljeno 21. 12. 2024. 
  119. ^ Powell, Jonathan (31. 5. 2021). „British intelligence suggests al-Nusra start cooperating with West – diplomatic source”. TASS. Pristupljeno 21. 12. 2024. 
  120. ^ „Lebanese Republic”. gov.br/mre (na jeziku: engleski). Ministério das Relações Exteriores. 15. 1. 2015. Pristupljeno 22. 12. 2024. 
  121. ^ Oualalou, Lamia (1. 7. 2017). „Being Arab in Latin America”. Le Monde diplomatique (na jeziku: engleski). 
  122. ^ „Demographics”. aaiusa.org. Arab American Institute. Pristupljeno 22. 12. 2024. 
  123. ^ „National Arab American Heritage Month”. Insight Into Diversity (na jeziku: engleski). 16. 3. 2021. Pristupljeno 22. 12. 2024. 
  124. ^ Fersan, Eliane (19. 4. 2010). „Syro-Lebanese Migration (1880-Present): “Push” and “Pull” Factors”. Middle East Institute (na jeziku: engleski). Pristupljeno 22. 12. 2024. 
  125. ^ Pearlman, Wendy (mart 2013). „Emigration and Power: A Study of Sects in Lebanon, 1860—2010”. Politics & Society (na jeziku: engleski). 41 (1): 103—133. ISSN 0032-3292. doi:10.1177/0032329212473088. Pristupljeno 22. 12. 2024. 
  126. ^ Fahrenthold 2014.
  127. ^ Hanssen & Weiss 2016.
  128. ^ Benson & Kayal 2002.
  129. ^ Starkey 2006, str. 62.
  130. ^ Estevez, Dolia (19. 11. 2013). „Mexican Billionaire Carlos Slim Is Quietly Transferring Assets To His Children”. Forbes (na jeziku: engleski). Pristupljeno 22. 12. 2024. 
  131. ^ Cadwalladr, Carole (24. 11. 2012). „Nassim Taleb: my rules for life”. The Observer. Pristupljeno 23. 12. 2024. 
  132. ^ „Michael E. DeBakey, M.D.”. Academy of Achievement. Pristupljeno 23. 12. 2024. 
  133. ^ Dilger, Daniel Eran (11. 5. 2017). „iPod-Father Tony Fadell speaks at Computer History Museum's iPhone 360”. AppleInsider (na jeziku: engleski). Pristupljeno 23. 12. 2024. 
  134. ^ „Atiyah, Sir Michael (Francis), (22 April 1929–11 Jan. 2019), President, Royal Society of Edinburgh, 2005–08; Master of Trinity College, Cambridge, 1990–97, Fellow since 1997; Director, Isaac Newton Institute for Mathematical Sciences, Cambridge, 1990–96”. Who Was Who (na jeziku: engleski). 1. 12. 2007. doi:10.1093/ww/9780199540884.013.U5927. 
  135. ^ „The Nobel Prize in Chemistry 1990”. NobelPrize.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 23. 12. 2024. 
  136. ^ „The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1960”. NobelPrize.org. Pristupljeno 23. 12. 2024. 
  137. ^ „Florida Supreme Court Historical Society – 2014 – Judge Rosemary Barkett”. www.flcourthistory.org. Pristupljeno 23. 12. 2024. 
  138. ^ Haiduc-Dale 2013, str. 8.
  139. ^ „Coptic Christianity in Egypt”. rpl.hds.harvard.edu (na jeziku: engleski). Religion and Public Life. Pristupljeno 24. 12. 2024. „The Coptic Church experienced a religious revival beginning in the 1950s, and currently claims some seven million members inside of Egypt.” 
  140. ^ Rehbein, Matt (10. 4. 2017). „Who are Egypt’s Coptic Christians?”. CNN (na jeziku: engleski). Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  141. ^ Gabra 2009, str. 1, 10, 11.
  142. ^ a b Viney, Steven (10. 4. 2017). „Who are Egypt's Coptic Christians and why are they persecuted?”. ABC News (na jeziku: engleski). Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  143. ^ a b v g „Christianity: Coptic Orthodox Church”. www.bbc.co.uk (na jeziku: engleski). BBC – Religions. 25. 6. 2009. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  144. ^ Gabra & Takla 2017.
  145. ^ a b v g d đ Roberson, Ronald (2018). „2017 Statistics // Eastern Catholic Churches Statistics” (PDF). The Eastern Christian Churches (na jeziku: engleski) (7 izd.). Catholic Near East Welfare Association. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  146. ^ a b Hajjar, George J. (2002). „Aspects of Christian-Muslim Relations in Contemporary Lebanon”. hartsem.edu (na jeziku: engleski). Hartford Seminary. Arhivirano iz originala 4. 10. 2013. g. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  147. ^ Romey, Kristin (27. 7. 2017). „Living Descendants of Biblical Canaanites Identified Via DNA”. History (na jeziku: engleski). Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  148. ^ Svetlova, Ksenia (12. 10. 2012). „Maronite Christians Seek To Revive Aramaic Language”. The Forward (na jeziku: engleski). Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  149. ^ „بكركي”. bkerke.org.lb (na jeziku: arapski). البطريركية المارونية. Arhivirano iz originala 22. 9. 2016. g. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  150. ^ Landy, Thomas M. (12. 5. 2016). „Maronite liturgy draws from Eastern and Western traditions”. catholicsandcultures.org (na jeziku: engleski). Catholics & Cultures. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  151. ^ „Maronite Church”. catholicsandcultures.org (na jeziku: engleski). Catholics & Cultures. 15. 3. 2010. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  152. ^ „Greek Orthodox Patriarchate of Antioch and All the East | World Council of Churches”. oikoumene.org (na jeziku: engleski). World Council of Churches. 
  153. ^ a b Stiffler, Matthew W. (2010). ⁨Authentic Arabs, Authentic Christians: Antiochian Orthodox and the Mobilization of Cultural Identity (PDF) (na jeziku: engleski). The University of Michigan. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  154. ^ Demeter, Daniel (16. 7. 2014). „Damascus – al-Mariyamiyeh Church دمشق – كنيسة المريمية”. syriaphotoguide.com (na jeziku: engleski). Syria Photo Guide. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  155. ^ „Greek Orthodox Patriarchate of Antioch and All the East”. antiochpatriarchate.org (na jeziku: arapski i engleski). Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  156. ^ Abou Ackl, Rand (29. 1. 2019). „The Construction of the Architectural Background in Melkite Annunciation Icons”. Chronos. 38: 147—170. doi:10.31377/chr.v38i0.346. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  157. ^ „Syrian Orthodox Patriarchate of Antioch and All the East”. oikoumene.org (na jeziku: engleski). World Council of Churches. 1. 1. 1961. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  158. ^ Tarzi, Joseph. „The SYRIAN ORTHODOX CHURCH OF ANTIOCH (part One)”. al-bushra.org (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 12. 8. 2020. g. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  159. ^ „Syriac Orthodox Church of Antioch”. encyclopedia.com (na jeziku: engleski). 
  160. ^ Baarda 2020, Section 5, "The Syriac Orthodox and Paul Bihnām's al-Mashriq: Holders of a Middle Position... The Arab nationalism they supported did not discriminate according to religion and was therefore also acceptable to them, even if it recognized the special relationship between the Arabic language and Islam."
  161. ^ Donabed & Mako 2009, str. 90.
  162. ^ „Holy Qurobo – St. George Patriarchal Cathedral – Damascus”. Syrian Orthodox Patriarchate of Antioch (na jeziku: engleski). 27. 8. 2017. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  163. ^ a b „History”. Syrian Orthodox Patriarchate of Antioch (na jeziku: engleski). 5. 1. 2015. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  164. ^ Al-Tamimi, Aymenn Jawad (5. 1. 2012). „Identity Among Middle East Christians”. meforum.org (na jeziku: engleski). Middle East Forum. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  165. ^ Oueis, Hadeel (3. 4. 2022). „The Levantine Greeks: The Hellenic Republic should Recognize its Forgotten Greeks in Syria and other countries”. Hellasjournal.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  166. ^ „Cathédrale patriarchale Notre-Dame de la Dormition 🇸🇾”. GCatholic. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  167. ^ a b „Melkite :: Melkites”. melkitepat.org (na jeziku: arapski). Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  168. ^ a b „Chaldeans in Iraq”. minorityrights.org (na jeziku: engleski). Minority Rights Group. 16. 10. 2023. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  169. ^ Baarda 2020, Section 4, "The Chaldean Patriarchate and Sulaymān Ṣāʾigh's al-Najm: Strong Commitment to the State and its Arab Identity... The Arab nationalism they supported did not discriminate according to religion and was therefore also acceptable to them, even if it recognized the special relationship between the Arabic language and Islam."
  170. ^ „Chaldean Church of Mary Mother of Sorrows 🇮🇶”. GCatholic (na jeziku: engleski). Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  171. ^ „Chaldean Catholic Church”. catholicsandcultures.org (na jeziku: engleski). Catholics & Cultures. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  172. ^ „الابرشيات الكلدانية - البطريركية الكلدانية”. البطريركية الكلدانية (na jeziku: arapski). 26. 2. 2023. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  173. ^ a b „Greek Orthodox Patriarchate of Alexandria and All Africa”. oikoumene.org (na jeziku: engleski). World Council of Churches. 1. 1. 1948. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  174. ^ „President pledges Shs.300 m for Orthodox Cathedral project, lauds faith on 100 years”. howwe.ug (na jeziku: engleski). 6. 5. 2019. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  175. ^ a b Kårtveit, Bård (28. 2. 2018). „Social relations between the Christian communities of Alexandria: Re-examining social boundaries in times of decline”. Égypte/Monde arabe (na jeziku: engleski). 17 (17): 97—117. ISSN 1110-5097. doi:10.4000/ema.3810. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  176. ^ a b „BIOGRAPHY”. Πατριαρχείο Αλεξανδρείας (na jeziku: engleski). Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  177. ^ a b Baarda 2020, Section 3, "The Assyrians around Joseph de Kelaita: Arabic for Practical Purposes... I will start my discussion with the Syriac Christian group that shows the least enthusiasm in using the Arabic language and assimilating to an Arab identity."
  178. ^ a b v „Holy Apostolic Catholic Assyrian Church of the East”. assyrianchurch.org. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  179. ^ „Greek Orthodox Patriarchate of Jerusalem”. oikoumene.org (na jeziku: engleski). World Council of Churches. 1. 1. 1948. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  180. ^ a b Vatikiotis, P. J. (oktobar 1994). „The Greek Orthodox Patriarchate of Jerusalem beween Hellenism and Arabism”. Middle Eastern Studies (na jeziku: engleski). 30 (4): 916—929. ISSN 0026-3206. doi:10.1080/00263209408701029. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  181. ^ „Church of the Holy Sepulchre”. madainproject.com (na jeziku: engleski). Madain Project. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  182. ^ „Holy Sepulchre”. newadvent.org (na jeziku: engleski). CATHOLIC ENCYCLOPEDIA. Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  183. ^ „Jerusalem Patriarchate”. Jerusalem Patriarchate (na jeziku: engleski). Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  184. ^ Darke, Diana (2006). „The Christian quarter: Syrian Catholic Cathedral of Mar Paulus”. Syria (na jeziku: engleski). Bradt Travel Guides. str. 91. ISBN 978-1-84162-162-3. 
  185. ^ „Syriac Catholic Patriarchate Official Website”. syr-cath.org (na jeziku: sirijački). Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  186. ^ a b „Cathédrale Notre-Dame d’Egypte 🇪🇬”. GCatholic (na jeziku: engleski). Pristupljeno 24. 12. 2024. 
  187. ^ Baumer, Christoph (2006). The church of the East: an illustrated history of Assyrian Christianity (na jeziku: engleski). London ; New York: I.B. Tauris. ISBN 978-1-84511-115-1. 
  188. ^ a b v Baarda 2020, str. 143–170.
  189. ^ Khalil, Magdy (18. 7. 2008). „Reactions in the Egyptian Press To a Lecture Delivered by a Coptic Bishop In Hudson Institute”. nationalcopticassembly.com (na jeziku: engleski). COPTIC ASSEMBLY OF AMERICA. Arhivirano iz originala 4. 3. 2016. g. Pristupljeno 9. 12. 2024. 
  190. ^ „Phoenician or Arab? A never-ending debate in Lebanon”. The Independent (na jeziku: engleski). 11. 6. 2010. Pristupljeno 9. 12. 2024. 
  191. ^ Papastathis, Konstantinos (2020). „Arabic vs. Greek: the Linguistic Aspect of the Jerusalem Orthodox Church Controversy in Late Ottoman Times and the British Mandate”. Ur.: Berg, Heleen Murre-van den; Summerer, Karène Sanchez; Baarda, Tijmen. Arabic and its alternatives: religious minorities and their languages in the emerging nation states of the Middle East (1920—1950) (na jeziku: engleski). Leiden ; Boston: Brill. str. 261—286. ISBN 978-90-04-42322-0. Pristupljeno 25. 12. 2024. 
  192. ^ Tamari, Salim (2014). „Issa al Issa’s Unorthodox Orthodoxy: Banned in Jerusalem, Permitted in Jaffa”. Jerusalem Quarterly (na jeziku: engleski). Institute for Palestine Studies. 59: 16—36. Pristupljeno 25. 12. 2024. 
  193. ^ a b Katz, Itamar; Kark, Ruth (novembar 2005). „THE GREEK ORTHODOX PATRIARCHATE OF JERUSALEM AND ITS CONGREGATION: DISSENT OVER REAL ESTATE”. International Journal of Middle East Studies (na jeziku: engleski). 37 (4): 509—534. ISSN 1471-6380. doi:10.1017/S0020743805052189. Pristupljeno 25. 12. 2024. 
  194. ^ Butt, Gerald (31. 5. 2007). „Greek Patriarch rift: no end in sight yet”. churchtimes.co.uk. Pristupljeno 25. 12. 2024. 
  195. ^ „Orthodox leader demoted to monk”. BBC News (na jeziku: engleski). 16. 6. 2005. Pristupljeno 25. 12. 2024. 
  196. ^ Kazhdan, Alexander, ur. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford and New York: Oxford University Press. str. 1533–1534. ISBN 0-19-504652-8. 
  197. ^ Appadurai 1996, str. 13.
  198. ^ Meyendorff 1989.
  199. ^ Detrez 2008, str. 36.
  200. ^ Hanoosh, Yasmeen (2016). „Minority Identities Before and After Iraq: The Making of the Modern Assyrian and Chaldean Appellations”. The Arab Studies Journal (na jeziku: engleski). 24 (2): 8—40. ISSN 1083-4753. Pristupljeno 26. 12. 2024. 
  201. ^ Kulish, Nicholas (13. 3. 2001). „Ancient Split of Assyrians and Chaldeans Leads to Modern-Day Battle Over Census”. Wall Street Journal (na jeziku: engleski). Pristupljeno 26. 12. 2024. 
  202. ^ a b Donabed, Sargon (decembar 2012). „Rethinking Nationalism and an Appellative Conundrum: Historiography and Politics in Iraq”. National Identities. 14 (4): 407—431. ISSN 1460-8944. doi:10.1080/14608944.2012.733208. Pristupljeno 26. 12. 2024. 
  203. ^ Boháč, Artur (2010). „Assyrian ethnic identity in a globalizing world” (PDF). Beyond Globalisation: Exploring the Limits of Globalisation in the Regional Context: 68. Pristupljeno 26. 12. 2024. „Assyrians are an ethnically, linguistically and religiously distinct minority in the Middle Eastern region” 
  204. ^ Jenkins 2020, str. XLVIII.
  205. ^ Jacobsen 2011, str. 423.
  206. ^ Griffith 2015, str. 1–4.
  207. ^ Shahîd 1995, str. 2002.
  208. ^ Al Khatib 2016, str. 14, "nonetheless, similar cultural traditions and practices are shared by Christian and Muslim Arabs"
  209. ^ Purnell & Fenkl 2012, str. 263.
  210. ^ Bakos 2011, str. 228; Sharkey 2017, str. 63.
  211. ^ Pitts-Taylor 2008, str. 394.
  212. ^ Gruenbaum 2015, str. 61"Christian theology generally interprets male circumcision to be an Old Testament rule that is no longer an obligation ... though in many countries (especially the United States and Sub-Saharan Africa, but not so much in Europe) it is widely practiced among Christians"
  213. ^ Stearns 2008, "Uniformly practiced by Jews, Muslims, and the members of Coptic, Ethiopian, and Eritrean Orthodox Churches, male circumcision remains prevalent in many regions of the world, particularly Africa, South and East Asia, Oceania, and Anglosphere countries."
  214. ^ Pitts-Taylor 2008, str. 394"For most part, Christianity does not require circumcision of its followers. Yet, some Orthodox and African Christian groups do require circumcision. These circumcisions take place at any point between birth and puberty."; Ellwood 2008, str. 95"It is obligatory among Jews, Muslims, and Coptic Christians. Catholic, Orthodox, and Protestant Christians do not require circumcision. Starting in the last half of the 19th century, however, circumcision also became common among Christians in Europe and especially in North America."
  215. ^ Cook 2001, str. 398.
  216. ^ Lekdja, Sadek (7. 5. 2001). „Ces Kabyles qui préfèrent le christianisme”. www1.rfi.fr (na jeziku: francuski). RFI. Pristupljeno 26. 12. 2024. 
  217. ^ Cole, Ethan (8. 7. 2008). „Egypt's Christian-Muslim Gap Growing Bigger”. christianpost.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 26. 12. 2024. 
  218. ^ „Migratory flows (16th–19th century) – Syro-Lebanese migration towards Egypt (18th to early 20th century) – Marwan Abi Fadel”. hemed.univ-lemans.fr (na jeziku: engleski). 
  219. ^ Ahmed, Hussam Eldin Raafat (2011). From Nahda to Exile: A Story of the Shawam in Egypt in the Early Twentieth Century (na jeziku: engleski). McGill University Libraries. Pristupljeno 26. 12. 2024. 
  220. ^ „Iraq”. The World Factbook (na jeziku: engleski). Central Intelligence Agency. 20. 12. 2024. Pristupljeno 27. 12. 2024. 
  221. ^ Kanso, Heba (20. 10. 2014). „Symbol of ISIS hate becomes rallying cry for Christians – CBS News”. cbsnews.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 29. 12. 2024. 
  222. ^ „The Christian communities in Israel – May 2014”. embassies.gov.il (na jeziku: engleski). Israeli Mission Around The World. 1. 5. 2014. Pristupljeno 29. 12. 2024. 
  223. ^ a b McGahern 2011, str. 5.
  224. ^ Bligh 2004, str. 132; Mansour 2004, str. 280.
  225. ^ Zeedan 2019, str. 52.
  226. ^ Line, The Media (23. 12. 2018). „Celebrating Christmas in Israel’s ancient Greek Catholic villages”. Ynetnews (na jeziku: engleski). Pristupljeno 29. 12. 2024. 
  227. ^ „המגזר הערבי נוצרי הכי מצליח במערכת החינוך”. makorrishon.co.il (na jeziku: hebrejski). 25. 12. 2011. Pristupljeno 30. 12. 2024. 
  228. ^ „المسيحيون العرب يتفوقون على يهود إسرائيل في التعليم”. bokra.net (na jeziku: arapski). 28. 12. 2011. Pristupljeno 30. 12. 2024. 
  229. ^ a b Druckman, Yaron (23. 12. 2012). „Christians in Israel: Strong in education”. Ynetnews (na jeziku: engleski). Pristupljeno 30. 12. 2024. 
  230. ^ Sterman, Adiv (24. 12. 2013). „Christian Arabs top country’s matriculation charts”. timesofisrael.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 30. 12. 2024. 
  231. ^ Sheva, Arutz (24. 12. 2017). „An inside look at Israel's Christian minority”. israelnationalnews.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 30. 12. 2024. 
  232. ^ „2% מהישראלים יחגגו מחר עם סנטה קלאוס”. makorrishon.co.il (na jeziku: hebrejski). 24. 12. 2014. Pristupljeno 30. 12. 2024. 
  233. ^ „הלמ"ס: עלייה בשיעור הערבים הנרשמים למוסדות האקדמיים”. news.walla.co.il (na jeziku: hebrejski). וואלה! חדשות. 4. 11. 2014. Arhivirano iz originala 3. 7. 2015. g. Pristupljeno 30. 12. 2024. 
  234. ^ Pentin, Edward (5. 1. 2012). „Israeli Christians Flourishing in Education but Falling in Number”. Terrasanta.net (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 7. 1. 2016. g. Pristupljeno 30. 12. 2024. 
  235. ^ Lev, David (24. 12. 2012). „Christians in Israel Well-Off, Statistics Show”. israelnationalnews.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 30. 12. 2024. 
  236. ^ „פרק 4 פערים חברתיים-כלכליים בין ערבים לבין יהודים” (PDF). abrahaminitiatives.org (na jeziku: hebrejski). Pristupljeno 30. 12. 2024. 
  237. ^ Forman, Abra (23. 12. 2015). „In Heartwarming Christmas Story, IDF Welcomes More Pro-Israel Christian Arabs”. Israel365 News (na jeziku: engleski). Pristupljeno 30. 12. 2024. 
  238. ^ „Israeli-Arab Christians take to the streets of Haifa for an unusual protest”. tlv1.fm/ (na jeziku: engleski). 28. 7. 2014. Arhivirano iz originala 9. 10. 2014. g. Pristupljeno 30. 12. 2024. 
  239. ^ Vela, Justin (14. 2. 2015). „Jordan: The safe haven for Christians fleeing ISIL”. The National (na jeziku: engleski). Pristupljeno 30. 12. 2024. 
  240. ^ Fleishman, Jeffrey (10. 5. 2009). „For Christian enclave in Jordan, tribal lands are sacred”. Los Angeles Times (na jeziku: engleski). Pristupljeno 30. 12. 2024. 
  241. ^ Miller, Duane Alexander (novembar 2011). „The Episcopal Church in Jordan: Identity, Liturgy, and Mission”. Journal of Anglican Studies (na jeziku: engleski). 9 (2): 134—153. ISSN 1745-5278. doi:10.1017/S1740355309990271. Pristupljeno 30. 12. 2024. 
  242. ^ „Christians in Jordan”. minorityrights.org (na jeziku: engleski). Minority Rights Group. 16. 10. 2023. Pristupljeno 30. 12. 2024. 
  243. ^ Freij, Muath (12. 8. 2015). „Iraqi Christians return to school in Jordan after a year in limbo | Jordan Times”. jordantimes.com (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 14. 8. 2015. g. Pristupljeno 30. 12. 2024. 
  244. ^ „Syrian Christians flee Daesh town”. Arab News (na jeziku: engleski). 9. 8. 2015. Pristupljeno 30. 12. 2024. 
  245. ^ „At the Plenary Session of the 69th United Nations General Assembly | King Abdullah II Official Website”. kingabdullah.jo (na jeziku: engleski). King Abdullah II. 24. 9. 2014. Pristupljeno 30. 12. 2024. „Let me say once again: Arab Christians are an integral part of my region’s past, present, and future.” 
  246. ^ Sharaf, Nihal (2012). „‘Christians enjoy religious freedom’”. arabtimesonline.com (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 2. 4. 2015. g. Pristupljeno 30. 12. 2024. 
  247. ^ Kraidy 2005, str. 119.
  248. ^ Bahout, Joseph (16. 5. 2016). „The Unraveling of Lebanon’s Taif Agreement: Limits of Sect-Based Power Sharing”. Carnegie Endowment for International Peace (na jeziku: engleski). Pristupljeno 30. 12. 2024. 
  249. ^ Deeb 2013, "the Maronites and the Druze, who founded Lebanon in the early eighteenth century."
  250. ^ Maktabi, Rania (novembar 1999). „The Lebanese census of 1932 revisited. Who are the Lebanese?”. British Journal of Middle Eastern Studies (na jeziku: engleski). 26 (2): 219—241. ISSN 1353-0194. doi:10.1080/13530199908705684. Pristupljeno 31. 12. 2024. 
  251. ^ Falola, Morgan & Oyeniyi 2012, str. 40.
  252. ^ Asiwaju 1985, str. 273.
  253. ^ De Azevedo 1994, str. 25; Nyrop 1972, str. 97.
  254. ^ „Morocco”. United States Department of State (na jeziku: engleski). 2023. Pristupljeno 31. 12. 2024. 
  255. ^ „Religions in Morocco”. globalreligiousfutures.org. PEW-GRF. Arhivirano iz originala 14. 10. 2022. g. Pristupljeno 31. 12. 2024. 
  256. ^ „Christians in Morocco Fear Fatwa Portends Harsher Treatment”. Morningstar News (na jeziku: engleski). 4. 5. 2013. Pristupljeno 31. 12. 2024. 
  257. ^ Goverde, Rik (23. 3. 2015). „'House-Churches' and Silent Masses —The Converted Christians of Morocco Are Praying in Secret”. VICE (na jeziku: engleski). Pristupljeno 31. 12. 2024. 
  258. ^ a b Nasr, Joseph (10. 5. 2009). „FACTBOX: Christians in Israel, West Bank and Gaza”. reuters.com. Reuters. Pristupljeno 31. 12. 2024. 
  259. ^ al-Mughrabi, Nidal (7. 10. 2007). „Prominent Palestinian Christian killed in Gaza”. Reuters (na jeziku: engleski). Pristupljeno 31. 12. 2024. 
  260. ^ „Michael Oren: Israel and the Plight of Mideast Christians”. Wall Street Journal (na jeziku: engleski). 9. 3. 2012. Pristupljeno 31. 12. 2024. 
  261. ^ Shehada, Muhammad (16. 12. 2019). „No season of goodwill for Christians in the blockaded Gaza Strip”. The National (na jeziku: engleski). Pristupljeno 31. 12. 2024. 
  262. ^ Derfner, Larry (7. 5. 2009). „Persecuted Christians?”. The Jerusalem Post | JPost.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 31. 12. 2024. 
  263. ^ „Israeli-Palestinian conflict blamed for Christian exodus”. The Jerusalem Post | JPost.com (na jeziku: engleski). 13. 10. 2010. Pristupljeno 31. 12. 2024. 
  264. ^ Miller, Duane Alexander; Sumpter, Philip (2016). „Between the Hammer and the Anvil: Indigenous Palestinian Christianity in the West Bank”. Christianity and Freedom: Volume 2: Contemporary Perspectives (na jeziku: engleski). Cambridge University Press. 2: 372—396. Pristupljeno 31. 12. 2024. 
  265. ^ Casella & Fowler 2005.
  266. ^ Pseudo-Dionysius (1999). Harrak, Amir, ur. The Chronicle of Zuqnin; Parts III and IV (na jeziku: engleski). Toronto: Pontifical Institute for Medieval Studies. str. 78—84. ISBN 978-0-88844-286-4. 
  267. ^ Lecker 2000, str. 91.
  268. ^ Wheeler, Andrew C. „Christianity in Sudan”. Dictionary of African Christian Biography (na jeziku: engleski). Pristupljeno 31. 12. 2024. 
  269. ^ „Baba 12 : Lives of Saints : Synaxarium – CopticChurch.net”. copticchurch.net (na jeziku: engleski). Pristupljeno 31. 12. 2024. 
  270. ^ Shott, Heidi (16. 5. 2013). „The Martyrs of Sudan: Yesterday, Today, Tomorrow”. 50 Days. Pristupljeno 31. 12. 2024. 
  271. ^ ʻIshsh 1960, str. 56, "السريان في معلولا وجبعدين ولا يزال الأهلون فيها يتكلمون"
  272. ^ Arnold & Behnstedt 1993, str. 5, 42, "Die Kontakte zwischen den drei Aramäer-dörfern sind nicht besonders stark.... Die arabischen Dialekte der Aramäer."
  273. ^ أنطون 2002, str. 45, "... معلولا السريان منذ القديم ، والذين ثبتت سريانيتهم بأدلة كثيرة هم وعين التينة وبخعا وجبعدين فحافظوا على لغتهم وكتبهم أكثر من غيرهم . وكان للقوم في تلك الأيام لهجتان ، لهجة عاميّة وهي الباقية الآن في معلولا وجوارها ( جبعدين وبخعا ) ..."
  274. ^ Arnold 2006, str. 15, 133"Viele Aramäer arbeiten heute in Damaskus, Beirut oder in den Golfstaaten und verbringen nur die Sommermonate im Dorf....Aramäern in Ma'lūla."
  275. ^ Matras & Sakel 2007, str. 185, "The fact that nearly all Arabic loans in Ma'lula originate from the period before the change from the rural dialect to the city dialect of Damascus shows that the contact between the Aramaeans and the Arabs was intimate…"
  276. ^ Schami 2011, str. 151, "Ich kenne das Dorf nicht, doch gehört habe ich davon. Was ist mit Malula?‹ fragte der festgehaltene Derwisch. >Das letzte Dorf der Aramäer< lachte einer der…"
  277. ^ Labidi 2022, str. 133, "Aramäer von Ǧubbˁadīn"
  278. ^ „Hilfe für das Aramäerdorf Maaloula e.V. | An aid project in Syria”. friendsofmaaloula.de (na jeziku: nemački). 7. 1. 2015. Pristupljeno 1. 1. 2025. 
  279. ^ „In the Syrian desert, the language of Jesus lives on”. Archdiocese of Baltimore (na jeziku: engleski). 19. 1. 2012. Pristupljeno 1. 1. 2025. 
  280. ^ a b „Syria”. United States Department of State (na jeziku: engleski). Pristupljeno 1. 1. 2025. 
  281. ^ „Syria”. The World Factbook (na jeziku: engleski). Central Intelligence Agency. 22. 12. 2024. Pristupljeno 1. 1. 2025. 
  282. ^ Hounsell-Robert, Katy (14. 2. 2018). „Carthage, Tunisia: In the footsteps of St Augustine”. thetablet.co.uk (na jeziku: engleski). The Tablet. Arhivirano iz originala 14. 2. 2018. g. Pristupljeno 1. 1. 2025. 
  283. ^ Maddison 2007, str. 214.
  284. ^ a b „Tunisia”. United States Department of State (na jeziku: engleski). Pristupljeno 1. 1. 2025. 
  285. ^ Pfannkuch, Katharina (9. 10. 2013). „Christians in Tunisia: Cause for Concern | Qantara.de”. qantara.de (na jeziku: engleski). Pristupljeno 1. 1. 2025. 
  286. ^ „Tunisia”. www.opendoorsus.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 1. 1. 2025. 
  287. ^ Demy & Shaw 2019, str. 200.
  288. ^ „Turkey (Turkiye)”. The World Factbook (na jeziku: engleski). Central Intelligence Agency. 22. 12. 2024. Pristupljeno 1. 1. 2025. 
  289. ^ „Turkey (2020) // Religious Composition by Country, 2010—2050”. Pew Research Center (na jeziku: engleski). 21. 12. 2022. Pristupljeno 1. 1. 2025. 
  290. ^ Karatabanoğlu, Seda (8. 4. 2019). „Ermenilerin Türkiye’den göçü”. euronews (na jeziku: turski). Pristupljeno 1. 1. 2025. 
  291. ^ „Gökçek'e göre Türkiye'de 15 milyon gizli Rum, Ermeni ve Yahudi varmış”. Agos (na jeziku: turski). 15. 7. 2024. Pristupljeno 1. 1. 2025. 
  292. ^ „The Greek minority of Turkey”. hri.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 1. 1. 2025. 
  293. ^ „Ankara Says 89,000 Minorities Live in Turkey”. Asbarez.com (na jeziku: engleski). 15. 12. 2008. Pristupljeno 1. 1. 2025. 
  294. ^ „Greeks Living in Turkey”. megarevma.net (na jeziku: engleski). 22. 2. 2021. Pristupljeno 1. 1. 2025. 
  295. ^ „Assyrian community thrives again in southeastern Turkey”. Daily Sabah (na jeziku: engleski). 10. 1. 2019. Pristupljeno 1. 1. 2025. 
  296. ^ „In one of Turkey's most religiously diverse provinces, close ties with Syria fuel support for Assad regime”. The World from PRX (na jeziku: engleski). 15. 8. 2013. Pristupljeno 1. 1. 2025. 
  297. ^ Graves, Dan (28. 4. 2010). „Arabian Christians Massacred – 301-600 Church History”. Christianity.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 1. 1. 2025. 
  298. ^ „Yemen”. Open Doors (na jeziku: engleski). Pristupljeno 1. 1. 2025. 

Literatura

[uredi | uredi izvor]
Časopisi

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Арапи_хришћани&oldid=29012754”