Danilo I Petrović Njegoš (knjaz)

Za druge upotrebe, pogledajte Danilo Petrović (višeznačna odrednica).

Danilo I Petrović Njegoš
Knjaz Danilo I Petrović Njegoš
Lični podaci
Datum rođenja	(1826-05-26)26. maj 1826.
Mesto rođenja	Njeguši, Mitropolitska Crna Gora
Datum smrti	13. avgust 1860.(1860-08-13) (34 god.)
Mesto smrti	Kotor, Austrijsko carstvo
Porodica
Supružnik	Darinka Petrović Njegoš
Potomstvo	Olga Petrović Njegoš
Roditelji	Stanko Petrović Njegoš Anđelika Petrović Njegoš
Dinastija	Petrovići Njegoši
Knjaz i gospodar Crne Gore
Period	1. januar 1852 — 13. avgust 1860.
Prethodnik	Petar II Petrović Njegoš
Naslednik	Nikola I Petrović Njegoš

Knjaz Danilo I (Njeguši 26. maj 1826 — Kotor 13. avgust 1860) je bio vladar (knjaz) Knjaževine Crne Gore. Danilo Petrović je vodio agresivnu i lukavu politiku prema svojim spoljašnjim i unutrašnjim neprijateljima. Tokom njegove vladavine, Crna Gora je postala sekularna država umjesto teokratije iz vremena vladika. Protiv Osmanskog carstva je vodio dva rata, a posle drugog su određene granice između Crne Gore i Osmanskog carstva. Na unutrašnjem planu je reformisao Crnu Goru i slamao plemensku autonomiju. Knez Danilo je ubijen u atentatu 1860. koji je izvršio Todor Kadić iz plemena Bjelopavlića.

Biografija

Stupanje na presto

Danilo je bio sin Stanka i Krstinje Petrović Njegoš. Zbog niskog rasta je dobio nadimak Zeko. Voljom Petra II je za njegovog nasljednika određen Danilo Stankov Petrović. Kao i njegov stric Petar II, ni Danilo nije dobio pravo religiozno obrazovanje. Nije čak ni želeo da postane vladika, već je želio da se oženi. Do Danilovog punoljetstva i završetka školovanja u inostranstvu trebalo je da, po testamentu, Crnom Gorom upravlja predsjednik Senata, Njegošev rođeni brat i Danilov stric Pero Tomov Petrović. Poslije smrti Petra II, i pored Njegoševe volje, u Crnoj Gori su postojala još dva pretendenta na presto, i to Njegošev brat i Danilov stric Pero Tomov Petrović i Đorđije Savov Petrović. Kako je Njegoševa dugotrajna bolest pred smrt nalagala prelazak vlasti na Senat, glavari su bili naklonjeni da preuzmu vlast od Danila. Posle Njegoševe smrti, Senat je pod uticajem Đorđija Petrovića (najbogatijeg Crnogorca u to vrijeme) proglasio Pera Tomova za kneza.

U vrijeme Njegoševe smrti Danilo se nalazio u Beču. Po povratku na Cetinje Danilo je saznao da se njegov stric Pero uselio u Biljardu i preuzeo vlast. Čak je i Senat dana 9. septembra 1851. godine izabrao Pera Tomova za gospodara Crne Gore. Danilo je u borbi za vlast pokazao upornost i surovost koje će obeležiti njegovu vladavinu. Insistirao je da glavari poštuju Njegoševu volju. Senat i skup glavara proglašavaju ga 1. januara 1852. godine za vladara Crne Gore. Dana 1. marta 1852, Senat po odluci Sveopšteg crnogorskog zbora odlučio da Crna Gora postane nasljedno knjaževstvo. Prije definitivnog odlučivanja ko će biti Njegošev naslednik i po izmirivanju Crmničana i Katunjana i pošto su ga prihvatila sva plemena osim Bjelopavlića, Danilo je otputovao u Beč, pa u Rusiju, navodno da bi se zaredio kao vladika. Danilo Petrović se vratio na Cetinje 14. avgusta 1852. godine. Danilo je iznenadio svoje protivnike donoseći sa sobom pisanu podršku cara Nikolaja I da on postane knez Crne Gore. Zahvaljujući ruskoj podršci, kao i uticaju dvoje uglednih senatora Novice Cerovića i Stevana Perkova Vukotića, na vladičanski presto sjeo je Danilo. Pero Tomov je prihvatio odluku ruskog cara i vratio se na svoj položaj predsednika Senata.

Međutim, Danilo nije želio da vlada kao vladika. Danilo je nameravao da se oženi Darinkom Kvekić. Kao vladici mu to ne bi bilo dozvoljeno, pa je Danilo morao da zatraži dozvolu od glavara i Rusije. Po želji narodnoj i pristanku cara ruskog Nikolaja I proglasio se u Petrogradu za knjaza, i time je konačno u Crnoj Gori svjetovna vlast ocijepljena od duhovne.

Omer-pašina godina

Glavni članak: Crnogorsko-turski rat (1852—1853)

Osmansko carstvo je strahovalo da će time suviše porasti Crnoj Gori ugled i odlučno je odbilo da prizna novi status Crne Gore. Počelo je da se miješa u crnogorska unutrašnja pitanja nuđenjem plemenu Piperi specijalan status ako priznaju Osmansko carstvo za gospodare. Zato je knez Danilo napao i zauzeo Žabljak Crnojevića. To je Porti dalo povod, te je 1852. godine poslala na nju veliku vojsku pod Omer-pašom Latasom. Opkoljena sa svih strana, Crna Gora se trudila da zadrži tursko napredovanje. Brat knjaza Danila, veliki vojvoda Mirko Petrović, predvodio je borbu. Pošto se nije mogao održati, sklonio se u Ostroški manastir, gdje je sa 30 Crnogoraca devet dana odolijevao ogromnoj neprijateljskoj sili, dok mu nije stigla pomoć od knjaza Danila. Znajući da se neće moći dugo odupirati Turcima, Danilo se obratio Austrijancima za pomoć. Poslije austrijske intervencije u crnogorsku korist Osmansko carstvo je 1853. ponudilo mir. Na intervenciju Velikih sila Osmansko carstvo je priznalo novo stanje u Crnoj Gori.

Knez Danilo Petrović Njegoš je 23. aprila 1853. uveo Orden knjaza Danila I, prvi crnogorski orden, koji se dodeljivao za podvige u ratu protiv Turske 1852-1853.

Pohara Kuča

Glavni članak: Pohara Kuča

Savez sa Rusijom i njegov neuspjeh

Danilo Petrović

Danilo je tražio u Rusiji vojnog saveznika, dok je pokušavao istovremeno da ne uznemiri Austriju. Njegova obrazovana i bogata supruga, uz neuspjeh Rusije da ispuni obećanje za međunarodno priznanje Crne Gore, je ojačala Danilov frankofilski stav. To je štetilo Danilovim odnosima sa Rusijom i Austrijom, koji su smatrali dobre odnose između Crne Gore i Francuske za pretnju svojim interesima.

Istovremeno, sve glavne evropske sile su radile da potkopaju ruski uticaj u jugoistočnoj Evropi, koji je bio najjači u Crnoj Gori. Istovremeno, Rusija nije bila u poziciji da pomogne Crnoj Gori nakon što je poražena u Krimskom ratu. Na Pariskom kongresu 1856. predstavnici ruske vlade nisu bili u mogućnosti da podrže crnogorske zahtjeve za nezavisnost i teritorijalno proširenje. Međutim, ruska vlada je odgovorila na Danilov memorandum „da je ruska vlada uvek priznavala nezavisnost Crne Gore i uvek će činiti, bez obzira na stav ostalih velikih sila". Tokom putovanja u Francusku, Danilo je prihvatio izvesnu finansijsku pomoć (oko 200.000 franaka godišnje) iz Francuske u nadi da će Francuska osigurati formalno priznanje suvereniteta Crne Gore. Po istom principu, Napoleona III se nadao da će to približiti Crnu Goru francuskom uticaju na štetu Rusije. Ovim činom Danilo je zaradio mnogo neprijatelja, jer su mnogi uticajni Crnogorci smatrali to kao izdaju Rusije.

Struktura vlasti

U skladu sa realnim mogućnostima, knjaz je uveo moderan način upravljanja. Na čelu države nalazio se knjaz. Centralnu ustanovu zemaljske vlasti, činio je Senat, sa 12, a kasnije sa 16 senatora. Lokalna vlast, administrativna, izvršna i vojna obavljana je u 50 kapetanija, čije su se teritorije poklapale sa granicama

Reforme

U vrijeme svoje kratkotrajne vladavine, preduzeo je brojne mjere kako na unutrašnjem planu, tako i na spoljašnjem. Podsticao je društveno-ekonomske tokove, kako bi svoju zemlju uveo u moderno građansko društvo. Na nacionalno političkom planu, baš kao i njegovi prethodnici, stremio je oslobađanju svih porobljenih južnoslovenskih naroda.

Žestoko se obračunavao sa plemenskim separatizmom i odbijanjem plemena da plaćaju porez. Surovo je ugušio pobunu Bjelopavlića. Ostaće upamćena pohara Kuča, kada je crnogorska vojska, kojom je komandovao njegov brat vojvoda Mirko, surovo kaznila stanovništvo zbog pobune, ubijajući sve od djece u kolijevci do nemoćnih staraca.

Ukinuo je mnoge naslijeđene i necivilizovane običaje, kao što je odsijecanje turske glave i izlaganje iznad Cetinjskog manastira, dovođenje živog roba, otmica djevojaka...

Knjaz Danilo bio je u upravi odvažan, plemenske je svađe i osvete iskorijenio i autoritet državne vlasti visoko uzdigao. Bio je gvozdene volje, jaka karaktera, neustrašiv u ostvarivanju narodnih ideala i državne misli. Njegovo silno rodoljublje i sjajni um, potpomagan u izvođenju državnih zadataka nesavladivom ličnom hrabrošću, položili su temelj novoj Crnoj Gori i pred svijetom je u ugledu podigli na stepen zatočnika balkanske slobode.

Ženidba

U januaru 1855. godine knjaz se oženio Darinkom Kvekić, iz ugledne srpske tršćanske porodice. Prva crnogorska knjeginja bila je veoma inteligentna, obrazovana i ambiciozna. Govorila je četiri strana jezika: italijanski, latinski, ruski i francuski, a pod njenim uticajem knjaz je počeo da uči ruski i francuski. Njenim dolaskom se umnogome promijenio život na crnogorskom dvoru. Imala je uticaja na spoljnu politiku, pa je i nerijetko bila na udaru ruske diplomatije. Ona je uticala da se ukine stari običaj javnog isticanja odsječenih glava neprijatelja. Josef Holeček u knjizi „Crna Gora u miru“, piše: „Glave sa Tablje su uklonjene u vrijeme knjaza Danila, na molbu njegove žene Darinke, kojoj se nije dopalo da ih ugleda svaki put kad pogleda kroz prozor."

Lazar Mamula, namjesnik Dalmacije bio je vjenčani kum crnogorskog kneza Danila. Mamula je u jednom izvještaju iz 1853. poslanom u Beč, između ostalog za Danila rekao: „On govori samo srpski i talijanski”. Knez Nikola je protjerao Darinku i kćer Olgu iz Crne Gore, nakon atentata na Danila.

Donošenje Zakonika

Godine 1855, na inicijativu kneza Danila donesen je „Zakonik Danila I, gospodara Crne Gore i Brda“ kasnije poznat kao „Danilov zakonik“, kojim je knjaz nastavio reforme u zemlji. Zakonik je štampan u Novom Sadu a potom i u Francuskoj, Italiji i Poljskoj. Najznačajnije odredbe su one koje se odnose na ustavnopravna pitanja- na položaj čovjeka i građanina, na položaj knjaza kao vrhovnog gospodara, na prava i položaj sudova, obaveze građana u odbrani otadžbine... Ovim zakonom je dovršeno rušenje patrijarhalnog načina života, ukinuta samostalnost plemena, učvršćena državna vlast, što nije prošlo bez otpora. Ovaj zakonik je imao 95 članova. Zakonik u pisanoj formi u 92. članu ne spominje srpsku narodnost, ali je u zvaničnoj, štampanoj verziji, pored ostalih dopuna izvršena i ta dopuna, koju neki etnički Crnogorci (koji se ne osjećaju Srbima) nazivaju falsifikatom. Pošto je štampana verzija bila u zvaničnoj upotrebi u Crnoj Gori, jasno je da nema govora o falsifikatu, već o dopuni.

Bitka na Grahovcu i razgraničenje

Godine 1858, Turska je opet poslala veliku vojsku, koju su u slavnoj bici na Grahovcu na Spasovdan Crnogorci potpuno potukli pod vođstvom velikog vojvode Mirka. Do tada je jedna međunarodna komisija regulisala granice između Crne Gore i Turske.

Atentat i razlozi atentata

Grob Knjaza Danila u Cetinjskom manastiru

U naponu snage svršio je tragičnom smrću od atentata, koji je, kao posljedica ličnih motiva, na njega izvršen u Kotoru 1. avgusta 1860. (po julijanskom kalendaru). Atentat je izvršio Todor Kadić, koga je neposredno nakon atentata uhvatio serdar Škrnjo (Filip) Kusovac. Todor Kadić je bio iz plemena Bjelopavlića. Razlog atentata je bio događaj sa Ostroga, na dan Svete Trojice (Pedesetnica) juna 1854. godine, kada je pijani Danilo silovao Kadićevu sestru, a ženu popa Puniše Pavićević iz Bjelopavlića, Danicu Pavićević, poznatiju kao Vilajetu, kojoj po ljepoti nije bilo ravne. To je bio i razlog pobune Brđana protiv Crnogoraca, jer su još tridesetak djevojaka, spremnih za prosidbu, silovane od perjanika, po odobrenju Danila, u manastirskim odajama. Običaj je bio da o tom prazniku roditelji dovode ćerke koje bi bile na dugačkoj klupi kamenoj pored crkve, i da sklapaju vjeridbe. Zbog atentata, sud u Kotoru je Kadića osudio na smrt vješanjem, a vojvoda Mirko je sve Kadiće prognao iz Crne Gore. Pobjegli su u srpsko selo Vraka, sjeverno od Skadra. Ostroški kaluđer Vladimir, pisao je u svome pismu od 27. decembra 1854. godine da su postupci knjaževi i njegove garde izazvali mržnju kod naroda „prema knjazu napasniku“. (Podaci su iz knjige Ilije Petrovića, „Crnogorska pohara Kuča“, gdje autor navodi više izvora koji potvrđuju istinitost navoda.)

Došlo je do zaoštravanja odnosa Crne Gore i Austrije, koja se bojala opšteslovenske propagande u turskim provincijama. Austrija je oslobodilačke pokrete na Balkanu smatrala revolucionarnom opasnošću. Zaoštravanje crnogorsko-austrijskih odnosa došlo je do usijanja u junu 1859, kada je 27 naoružanih političkih crnogorskih emigranata premešteno iz Zadra u Kotor. Crna Gora je uzalud protestovala kod austrijskih vlasti. Krajem jula 1860. knez Danilo je sa suprugom i tri pratioca otputovao na kraći odmor u Prčanj. Iz Prčnja je 12. avgusta 1860. doplovio čamcem u Kotor u kraću posetu. Zadržao se u Kotoru celi dan, a pred veče kada se ukrcavao u čamac, u leđa mu je sa dva koraka pucao Todor Kadić. Umro je 13. avgusta 1860.

Na upražnjeni prijesto poslije Danila došao je njegov sinovac knez Nikola I.

Srpstvo knjaza Danila

Knjaz Danilo (1826-1860)

U Zakoniku knjaza Danila ustanovljenom 1855, paragraf 92., piše: Iako u ovoj zemlji nema nikakve druge narodnosti do jedine srpske i nikakve druge vjere do jedine pravoslavne istočne.... U proklamaciji Kučima 1852, knjaz Danilo veli: Spomenite se, o junački narode starije srpskije junaka, kako su se oni hrabro borili, da ne robuju pod turskim igom... jer Srbin danas nema nikoga do Boga i svoga brata Srbina.. U pismu srpskom knezu Aleksandru Karađorđeviću, aprila 1856, knjaz Danilo zahvaljuje na poslatim udžbenicima: Djelo ovo da služi za zalog novog i krepkog bratskog jedinstva, koje će biti osnov budućoj našoj svezi bratskog soglasja, osnov boljoj budućoj sreći jednorodnog naroda srpskog. Knjaz crnogorski nosi na skrižali svojega srca urezano čuvstvo ljubavi i predanosti ne samo za svoj narod, već za sve Srpstvo i za sve ono, što se srpsko zove i imenuje. Krajem maja 1856. knjaz Danilo piše Napoleonu III o turskim zulumima: Da bi nas sebi potčinili glađu, oni su razjagmili srpske zemlje, oteli srpsko more; nama ostaju samo stijene i srce, koje nikada neće klonuti. Knjaz Danilo poručuje srpskom knezu Mihailu Obrenoviću: Neka samo započne knjaz Mihailo, ja mu sa svojim Crnogorcima pođoh na susret, da oslobodimo srpski narod, pa ma ja bio u vojsci knjaza Mihaila prosti vojnik.

Vidi još

• Orden knjaza Danila I

Literatura

• Berić, Dušan M. (1994). Ustanak u Hercegovini 1852-1862 (1. izd.). Beograd: SANU. 
• Berić, Dušan M. (2000). Srpsko pitanje i politika Austrougarske i Rusije (1848-1878). Beograd: Gutenbergova galaksija. 
• Jelavich, Barbara (1983). History of the Balkans:. Cambridge University Press. str. 252. ISBN 978-0-521-27458-6. 
• Ekmečić, Milorad (1981). „Srpski narod u Turskoj od sredine XIX veka do 1878”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 447—526. 
• Jovanović, Radoman (1981). „Crna Gora 1851-1878”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 423—446. 
• Mikavica, Dejan; Vasin, Goran; Ninković, Nenad (2013). Istorija Srba u Crnoj Gori 1496-1918. Novi Sad: Prometej. 
• Mikavica, Dejan; Vasin, Goran; Ninković, Nenad (2017). Srbi u Crnoj Gori 1496-1918. Nikšić: Institut za srpsku kulturu. 
• Ljušić, Radoš (2001). Istorija srpske državnosti. 2. Novi Sad: Ogranak SANU. 
• Pavićević, Branko (1990). Danilo I Petrović Njegoš, knjaz crnogorski i brdski, 1851-1860. Književne novine. 
• Morrison, Kenneth (2008). Montenegro: A Modern History. I.B.Tauris. ISBN 978-0-85771-487-9. 
• Newton, Michael (2014). Famous Assassinations in World History: An Encyclopedia. ABC-CLIO. str. 104. ISBN 978-1-61069-286-1. 
• Simonović, Budo (2000). Zeko Mali. Beograd: Stručna knjiga. 
• Stojančević, Vladimir (1971). Južnoslovenski narodi u Osmanskom carstvu od Jedrenskog mira 1829. do Pariskog kongresa 1856. godine. Beograd: Izdavačko-štamparsko preduzeće PTT. 
• Stojančević, Vladimir (1990). Srbija i oslobodilački pokret na Balkanskom poluostrvu u XIX veku. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. 
• Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium. 
• Stamatović, Aleksandar D. (2008). Tri pohare knjaza Danila (na Pipere, Bjelopavliće i Kuče). Podgorica: Srpsko narodno vijeće Crne Gore. 

Spoljašnje veze

• Istorijska biblioteka: Incident u Dugi