Pređi na sadržaj

Levica

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe, pogledajte Levica (višeznačna odrednica).

Politička levica ili levica, u političkoj teoriji, je naziv za poziciju na političkom spektru.

Označava političke ideje, političke stranke i političke pokrete koji po svojim temeljnim određenjima pripadaju političkoj levici.[1]

Sastanak Skupštine 5. maja 1789. godine u Versaju, Francuska

Politički pojmovi „levice“ i „desnice“ su skovani tokom Francuske revolucije (1789—1799), odnoseći se na raspored sedenja u Skupštini. Oni koji su sedeli sa leve strane uopšteno su se protivili feudalizmu, monarhiji, apsolutizmu, klerikalizmu i podržavali su antifeudalnu revoluciju, uključujući stvaranje republike i sekularizaciju, odnosno podržavali su progres i modernizaciju. A oni koji su sedeli sa desne strane podržavali su održavanje postojećeg stanja, odnosno tradicionalističke institucije starog poretka.[2][3]

U 19. i 20. veku kada se u svetu prevazilazio feudalizam i apsolutistička monarhija, a utvrđivao kapitalizam i republika (ili republikanizovana, ustavna monarhija), levica je počela da označava one koji su kritički nastrojeni prema kapitalizmu, i koji se zalažu za progres i modernizaciju u odnosima, što bi trebalo voditi prevazilaženju svetskog kapitalizma i uspostavljanju svetske zajednice sa većim stepenom demokratije i socijalne odgovornosti. Prema profesoru ekonomije, Beriju Klarku, levica tvrdi da ljudski razvoj može da procveta samo onda kada pojedinci i pojedinke stupe u saradnju, odnose međusobnog poštovanja, a koji se mogu razvijati samo kada se eliminišu prekomerne razlike u statusu, moći i bogatstvu.[4]

Mnogi istraživači i teoretičari ocenjuju eksperimentalne pokušaje gradnje antikapitalizma na autoritaran način u nerazvijenim, zaostalim, agrarnim i polufeudalnim zemljama u 20. veku, koji su se zasnivali na politici jednopartizma, boljševizma i lenjinizma različitih struja (tj. politici koja je u manjoj ili većoj meri uglavnom završila u staljinizmu) kao iskrivljenje i izopačenje pojmova antikapitalizma. Eksperimenti su u realnosti predstavljali jednopartijski državni kapitalizam u zasebnim zemljama u okviru svetskog kapitalističkog sistema i tržišta. Nakon toga, nastaje levica novih zamisli i promišljanja.[5][6]

Levica novih zamisli i promišljanja je pojam za modernu, progresivnu, radikalno-demokratsku i široku političku filozofiju nastalu na osnovu ideja koje su promovisali različiti aktivistički pokreti na Zapadu u drugoj polovini 20. veka, ali i teorija savremenih teoretičara levice.[7]

Uticaj socijalnih pokreta u drugoj polovini 20. veka

[uredi | uredi izvor]
Demonstracije protiv rata u Vijetnamu 21. oktobra 1967. godine u Vašingtonu
Demonstrantkinja nudi cvet vojnoj policiji na protestu protiv rata u Vijetnamu u Arlingtonu, Virdžinija, 21. oktobra 1967. godine

Nova levica je izraz kojim se opisuju nove zamisli, ideje i pokreti koji su se 1960-ih i 1970-ih pojavili ili razvili na levom delu političkog spektra, pre svega u Zapadnom svetu, a kojima je bilo zajedničko to da su, bilo po svojim krajnjim ciljevima ili taktici, predstavljali otklon od dotada dominantnog jednopartizma, boljševizma i lenjinizma različitih struja (tj. politike koja je u manjoj ili većoj meri uglavnom završila u staljinizmu). Zagovornicima nove levice je bilo zajedničko to da se kapitalističkom poretku suprotstavljaju ne samo kroz kontekst klasne borbe, nego i kroz borbu za prava i slobode ljudskog bića, odnosno kroz insistiranje na emancipatorskim ljudskim pravima i slobodama, slobodi izražavanja, slobodi okupljanja i protesta, rasnoj i rodnoj ravnopravnosti, seksualnim slobodama (pravo na korišćenje kontracepcije, pravo na abortus ili legalizacija prava LGBT+ osoba). Kao izvorište nove levice se najčešće spominju Sjedinjene Američke Države sredinom 1960-ih gde je upravo sazrevala tzv. generacija bejbi-bumera, prva koja je odrasla u društveno-ekonomskim okolnostima poratnog ekonomskog buma, dramatično drugačijim okolnostima od svojih roditelja, a što se odrazilo kroz generacijski jaz i odbacivanje njihovih vrednosti, te prihvatanje potkulture, kontrakulture i pokreta hipika, dece cveća i šezdesetosmaša, koji će često biti blisko povezivani sa novom levicom. Pokreti toga vremena su se protivili tradicionalnom autoritetu i neprikosnovenim vođama, podržavali slobodnu ljubav i legalizaciju pojedinih psihoaktivnih supstanci, protivili su se ratovima i militarizmu, promovisali mir, poštovanje različitosti, rodnu ravnopravnost, slobodu izražavanja, slobodu okupljanja i protesta, te zahtevali zaštitu i održivost prirode i životne sredine.[8][9]

Koncepti i ideje nove levice su se munjevito proširili po svetu, pa su tako u Francuskoj 1968. godine doveli do spektakularnih uličnih protesta, a koji su se, u većoj ili manjoj meri, ponovili širom sveta u gotovo svim zemljama, te ozbiljno narušili ili ugrozili tadašnje vlasti.[10][10]

Marš ženskog oslobođenja u Vašingtonu 1970. godine
Dugina zastava, simbol različitosti i LGBT+ zajednice, čija ljudska prava podržava i savremena levica

Na osnovu jakih i uticajnih iskustava širokog socijalnog pokreta javile su se leve ideje o postojanju međupovezanosti klasnog antagonizma sa diskriminacijom lica ili grupe lica po nekom stvarnom ili percipiranom osnovu različitosti, kao što su rasne, polne, rodne, seksualne, verske, etničke, nacionalne, dobne i druge različitosti, te je na taj način nastala nova levica koja pored svog primarnog promišljanja o klasnoj borbi i pored zalaganja za interese radničke klase (politika socijalne pravde) razvija i proširuje svoju sferu interesovanja zalaganjem i za ostvarenje, poštovanje, zaštitu i unapređenje emancipatorskih ljudskih prava i sloboda (politika identiteta i ljudskih prava i sloboda), zatim, insistiranjem na većoj demokratskoj participaciji stanovnica i stanovnika od najnižeg nivoa odlučivanja do najvišeg nivoa odlučivanja (participativna demokratija), te insistiranjem na većoj zaštiti životne sredine i održivom razvoju (zelena politika).[11][12][13]

Studentski pokreti, pokreti za ženska prava i žensko oslobođenje, mirovni i antiratni pokreti, radnički i sindikalni pokreti, ekološki pokreti i pokreti za emancipatorska ljudska prava i slobode, te prava svih neravnopravnih i potlačenih grupa društva (antirasistički, LGBT+ i ostali pokreti) čine široki socijalni pokret koji u svojim redovima okuplja onih 99 posto izrabljivanih u kapitalizmu, odnosno pokret koji se može izboriti za suštinsku promenu društvenog uređenja i prenošenje celokupne političke moći u ruke naroda - iz ruku političke elite, krupnog kapitala i banaka.

Levica u 21. veku

[uredi | uredi izvor]
Crvena zastava, simbol pokreta socijalne pravde i levice

Savremena levica teži umanjenju ili prevazilaženju svih društvenih stratifikacija. Savremena levica se zalaže za umanjenje neslobode, nejednakosti i nesolidarnosti u društvu, koje uzrokuje kapitalizam, a kao krajnji cilj svojih ideala zagovara prevazilaženje, koreniti raskid sa sistemom svetskog kapitalizma i uspostavljanje društveno-ekonomskog uređenja globalnog karaktera utemeljenog na demokratiji u političko-ekonomskoj sferi, te na demokratski planiranoj svetskoj proizvodnji i raspodeli.[14][15][16][17][18] U pitanju je, dakle, sistem proizvodnje i raspodele globalnog karaktera koji bi bio u skladu sa potrebama svake pojedinke i svakog pojedinca, te globalne zajednice kao celine, i koji bi uzimao u obzir nosive kapacitete i uslove regeneracije životne sredine. Koreniti raskid sa svetskim kapitalizmom bi uspostavio nekapitalističko besklasno uređenje zajednice, čija bi glavna obeležja trebala biti: globalni karakter, zajedničko vlasništvo, demokratsko upravljanje, proizvodnja samo za potrebe i besplatan pristup.

Zagovara dostizanje globalnog nekapitalističkog društva koje bi bilo bazirano na individualnoj i kolektivnoj slobodi, jednakosti, solidarnosti i međusobnoj pomoći, zbog čega teži umanjenju, prevazilaženju i konačnom raskidu sa svim oblicima represije, hijerarhije i vlasti pojedinca nad pojedincem. Pristalice ove politike smatraju da je za ostvarenje ovih ideja neophodno umanjiti, prevazići i ostvariti raskid sa svim oblicima autoritarnog načina organizovanja. Zbog toga se organizuju u nove levičarske političke stranke, organizacije i pokrete.

Pristalice savremene levice svoje vrednosti i ideale nadovezuju na viševekovnu tradiciju emancipatorskih borbi progresivnih pokreta i osoba, radnica i radnika, te svih obespravljenih, drugih i drugačijih.[19][20][21][22]

Prevazilaženje institucija kapitalizma sa krajnjim ciljem radikalnog raskida i korenite transformacije postojećeg sistema obeležavaju sledeće karakteristike levice:[23]

  • Na nivou preduzeća to znači razvijanje mehanizama demokratije na radnom mestu, odnosno na mestu proizvodnje, stvaralaštva i kreativnosti;
  • Na nivou ekonomije to znači razvijanje mehanizama društvene i demokratske koordinacije umesto „slepe“ tržišne proizvodnje;
  • Na nivou političkih i javnih institucija to znači širenje predstavničkog tipa demokratije sa mehanizmima direktne demokratije (npr. demokratska participacija na nižim i višim nivoima odlučivanja, mogućnost opoziva izabranih predstavnika nižih i viših nivoa vlasti);
„Radni ljudi sveta, ujedinite se!“, jedan od slogana levice

Kapitalizam je internacionalni i globalni sistem i sve više će to biti svojim daljim razvojem, tako da će i antikapitalizam moći da bude jedino internacionalni i globalni sistem. Pristalice ove političke filozofije smatraju da ova politika ne može opstati u jednoj zemlji ili u par zemalja, nego da mora dobiti globalni karakter i zbog toga se zalažu za prevazilaženje svetskog kapitalizma, tj. zalažu se za progresivni patriotizam i progresivni kosmopolitizam (progresivna saradnja i solidarnost među svim narodima i zemljama u gradnji pravednijeg sveta).[23]

Svetski kapitalizam se može prevladati jedino globalnim antikapitalističkim pokretom koji će u prvom zamahu prvenstveno uzdrmati najrazvijenije zemlje svetskog kapitalističkog centra, zato što su nerazvijene zemlje svetske kapitalističke periferije i zemlje u razvoju svetske kapitalističke poluperiferije u zavisnom i podređenom položaju u odnosu na najrazvijenije zemlje svetskog kapitalističkog centra.[24][25]

Razumevajući ovo stanje, to ne znači da se progresivne snage u nerazvijenim zemljama svetske kapitalističke periferije i zemljama u razvoju svetske kapitalističke poluperiferije do tada ne mogu zalagati za realne, neavanturističke i neizolacionističke konkretne i neposredne, progresivne i socijalne politike i mere, za modernizaciju, novu industrijalizaciju i brži razvoj svojih domaćih ekonomija putem aktivne ekonomske uloge javnog sektora, javnih propisa, programa i servisa.[26]

Na osnovu zalaganja za prevazilaženje svetskog kapitalizma pristalice ove politike se povezuju sa emancipatorskim i progresivnim pokretima i strankama iz celog sveta. Borba se smešta u svetski antikapitalistički pokret, kojeg čine različiti radnički i sindikalni pokreti, pokreti za emancipatorska ljudska prava i slobode, te nove levičarske stranke, organizacije i pojedinci.[27]

Svetski socijalni forum i moto „Drugačiji svet je moguć“

Emancipatorski i progresivni pokreti za promenu sistema se, naime, organizuju na dva načina. Sa jedne strane se organizuju kao stranke koje žele dobiti demokratsku političku moć i delovati kao antisistemska vlast, a sa druge strane se organizuju kao pokreti koji se kroz demonstracije, direktne akcije i pritiske bore za menjanje sistema, bez želje za formalnim preuzimanjem političke vlasti. Idealna pozicija je jednakovredno udruživanje obe strategije menjanja sistema za dostizanje istog cilja: onih koji deluju vaninstitucionalno, i vrše pritiske za menjanje dosadašnjih društvenih odnosa, i onih koji u formalnom institucionalnom političkom prostoru menjaju politike i same institucije koje vode korenitom raskidu sa postojećim sistemom.[23][28]

Postoje tendencije na levici da bi se savremene levičarske stranke trebale graditi i razvijati kao masovne, demokratske stranke bez neprikosnovenih vođa, sa unutrašnjom organizacijom zasnovanom na principima participativne demokratije od najnižeg do najvišeg nivoa, pokazujući tako svojom unutrašnjom organizacijom za kakvo društvo se zalažu.

Termini kao što su „nova levica“ ili „savremena levica“ se koriste i kao sinonimi za različite socijalističke, ekologističke i savremene marksističke stranke, organizacije i pokrete, ali se najčešći pridevi „nova“ i „savremena“ koriste za razlikovanje nove i savremene levice od koncepata jednopartijskog modela vlasti. Takve modele su zastupale takozvane boljševičko-komunističke partije 20. veka, zasnovane na boljševizmu i lenjinizmu različitih struja (tj. politici koja je u manjoj ili većoj meri uglavnom završila u staljinizmu). Njihovi eksperimentalni modeli pokušaja gradnje „socijalizma u zasebnim zemljama“, koji se u realnosti svode na jednopartijski državni kapitalizam u zasebnim zemljama u okviru svetskog kapitalističkog sistema i tržišta, smatraju se nedemokratskim i autoritarnim, te iskrivljenjem plemenite ideje socijalne pravde. Nema antikapitalizma bez demokratije i zato antikapitalizam može da bude samo demokratski i globalni.[5][6][29]

Načelna obeležja savremene levice su: aktivna demokratija i antiautoritarizam; antikapitalizam; društveni progresivizam i antikonzervativizam; antimilitarizam (antiratna orijentacija); feminizam i antipatrijarhalizam; sekularizam, humanizam i antiklerikalizam; antirasizam i antiksenofobija; progresivni patriotizam i progresivni kosmopolitizam (progresivna saradnja i solidarnost među svim narodima i zemljama u gradnji pravednijeg sveta); antinacionalizam, antišovinizam, antinacizam i antifašizam.

Vidi još

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ Bobbio, Norberto; Cameron, Allan (1997). Left and Right: The Significance of a Political Distinction. University of Chicago Press
  2. ^ Knapp, Andrew; Wright, Vincent (2006). The government and politics of France (5th ed.). London [u.a.]: Routledge. ISBN 978-0-415-35732-6. the government and politics of france.
  3. ^ Realms of memory: conflicts and divisions (1996), ed. Pierre Nora, "Right and Left" by Marcel Gauchet
  4. ^ Clark, Barry (1998) Political Economy: A Comparative Approach. Westport, Connecticut: Praeger Press ISBN 9780275958695
  5. ^ a b 'State Capitalism' in the Soviet Union. M.C. Howard and J.E. King
  6. ^ a b Binns, Peter (1986). "State Capitalism".
  7. ^ Carmines, Edward G., and Geoffrey C. Layman. 1997. "Issue Evolution in Postwar American Politics." In Byron Shafer, ed., Present Discontents. NJ: Chatham House Publishers.
  8. ^ Jeffrey W. Coker. Confronting American Labor: The New Left Dilemma. University of Missouri Press, 2002
  9. ^ Herbert Marcuse (1955). Eros and Civilization. Beacon Press. ISBN 9781135863715. Retrieved August 28, 2018.
  10. ^ a b Cynthia Kaufman (2003). Ideas For Action: Relevant Theory For Radical Change. South End Press. ISBN 9780896086937.
  11. ^ Radical Ambition: C. Wright Mills, the Left, and American Social Thought By Daniel Geary
  12. ^ Kenny, Michael. The First New Left: British Intellectuals After Stalin. London: Lawrence & Wishart.
  13. ^ Kołakowski, Leszek (1981). Main Currents Of Marxism: Volume III, The Breakdown. Oxford University Press. ISBN 0192851098. str. 416..
  14. ^ Hall, Stuart (January–February 2010). "Life and times of the first New Left". New Left Review. New Left Review.
  15. ^ Busky, Donald F. (July 20, 2000). Democratic Socialism: A Global Survey. Praeger. ISBN 978-0275968861.. Democratic socialism is the wing of the socialist movement that combines a belief in a socially owned economy with that of political democracy.
  16. ^ Eatwell & Wright, Roger & Anthony (March 1, 1999). Contemporary Political Ideologies: Second Edition. Bloomsbury Academic. ISBN 978-0826451736.
  17. ^ Alan Ryan (1981). Bertrand Russell: A Political Life. Macmillan.
  18. ^ Calaprice, Alice; Lipscombe, Trevor (2005). Albert Einstein: A Biography. Greenwood. ISBN 9780313330803.. He committed himself to the democratic-socialist goals that became popular among intellectuals in Europe at the time.
  19. ^ Peter Hain Ayes to the Left Lawrence and Wishart.
  20. ^ "Towards a Democratic Socialism," New Left Review I/109, May–June 1978.
  21. ^ "Tony Benn: Committed Democratic Socialist". Transnational Institute. 22 April 2014.
  22. ^ Ian Adams, Ideology and politics in Britain today (1998)
  23. ^ a b v www.demokraticni-socializem.si/
  24. ^ International Encyclopedia of Environmental Politics. Taylor & Francis.
  25. ^ www.radnickafronta.hr/
  26. ^ Neumayer, Eric (2004). "The environment, left-wing political orientation, and ecological economics" (PDF).
  27. ^ Anderson and Herr, Gary L. and Kathryn G.: Encyclopedia of Activism and Social Justice. SAGE Publications. 2007. ISBN 978-1412918121.
  28. ^ Crosland, Anthony, The Future of Socialism, (Constable, 2006)
  29. ^ Curian, Alt, Chambers, Garrett, Levi, McClain, George Thomas, James E., Simone, Geoffrey, Margaret, Paula D. (October 12, 2010). The Encyclopedia of Political Science Set. CQ Press. ISBN 978-1933116440..

Literatura

[uredi | uredi izvor]
  • Teodori, Massimo, ed., The New Left: A documentary History. London: Jonathan Cape (1970).
  • Oglesby, Carl, ur. (1969). The New Left Reader. ISBN 83-456-1536-8. . Grove Press . .  Influential collection of texts by Mills, Marcuse, Fanon, Cohn-Bendit, Castro, Hall, Althusser, Kolakowski, Malcolm X, Gorz & others.
  • Detlev Albers u.a. (Hg.), Otto Bauer und der "dritte" Weg. Die Wiederentdeckung des Austromarxismus durch Linkssozialisten und Eurokommunisten, Frankfurt/M 1979
  • Andrews, Geoff; Cockett, Richard; Hooper, Alan; Williams, Michael. New Left, New Right and Beyond. Taking the Sixties Seriously. Palgrave MacMillan. 1999. ISBN 9780333741474. 
  • Maass, Alan; Zinn, Howard (2010). The Case for Socialism (Revised ed.). Haymarket Books. ISBN 978-1608460731. str. 164.. The International Socialist Review is one of the best left-wing journals around..."
  • Schmidt, Michael; Van der Walt, Lucien (2009). Black Flame: The Revolutionary Class Politics of Anarchism and Syndicalism. Counter-Power. 1. AK Press. ISBN 978-1-904859-16-1. str. 128.. [...] anarchism is a coherent intellectual and political current dating back to the 1860s and the First International, and part of the labour and left tradition"
  • Neumayer, Eric (2004). "The environment, left-wing political orientation, and ecological economics" (PDF).
  • Barry, John (2002). International Encyclopedia of Environmental Politics. Taylor & Francis. ISBN 978-0415202855. . All surveys confirm that environmental concern is associated with green voting...[I]n subsequent European elections, green voters have tended to be more left-leaning...the party is capable of motivating its core supporters as well as other environmentally minded voters of predominantly left-wing persuasion...
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Левица&oldid=28933485”