Marcišor
| Marcišor | |
|---|---|
 Marcišor - mali predmet na crveno-beloj tračici | |
| Svetska baština Uneska | |
| Zvanično ime | Marcišor |
| Mesto | Republika Severna Makedonija, Bugarska, Rumunija, Moldavija |
| Kriterijum | Nematerijalno kulturno nasleđe: |
| Referenca | 1287 |
| Upis | 2012. (17. sednica) |
| Veb-sajt | https://ich.unesco.org/en/RL/cultural-practices-associated-to-the-1st-of-march-01287 |
Marcišor (rum. mărțișor) je tradicionalni prolećni praznik koji se slavi svakog 1. marta širom Rumunije. Toga dana običaj je da se daruje mala amajlija, marcišor ili marcišorul (rum. mărțișorul)[1] - mali predmet zakačen za crveno-belu tračicu - šnur (rum. șnur). Ova amajlija se nosi tokom celog meseca marta. Veruje se da će osoba koja nosi ove crveno-bele ukrase cele naredne godine biti uspešna i zdrava.[2]
Sličan običaj je prisutan i u Severnoj Makedoniji, Bugarskoj, Moldaviji, i okolnim zemljama gde živi bugarska nacionalna manjina, mada u nešto izmenjenom obliku. U Bugarskoj se ovaj ukras naziva se martenica, a u Makedoniji martinka.[3] U Rumuniji ovu amajliju nose samo žene, dok je kod Makedonaca i Bugara nose svi. Etnolozi smatraju da ovaj običaj među rumunskom populacijom datira još od Rimljana ili Dačana. Da li su i kako ova dva praznika u vezi i dalje je predmet rasprave među etnolozima.
Običaji vezani za proslavu 1. marta u Rumuniji, Moldaviji, Bugarskoj i Severnoj Makedoniji uvršteni su 2012. godine na Uneskovu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečanstva, kao „kulturni događaji povezani sa proslavom 1. marta”.[4]
Naziv[uredi | uredi izvor]
Naziv Marcišor je deminutiv od rumnunske reči za mesec mart (rum. martie).[2]
Poreklo običaja[uredi | uredi izvor]
Prema nekim arheološkim istraživanjima, marcišor ima tradiciju dužu od 8.000 godina. Neki etnolozi veruju da proslava ima rimsko poreklo, dok drugi podržavaju teoriju da je to stara dačka tradicija. U starom Rimu početak nove godine se slavio 1. marta, a sam mesec je dobio ime u čast boga Marsa, koji nije bio samo bog rata već i bog poljoprivrede i ponovnog rađanja vegetacije. Ova dvojnost je zabeležena u bojama martisora - bela znači mir, a crvena rat.[1] Dačani su prvog dana marta takođe slavili dolazak nove godine. Ovom događaju posvećeno je obilje prolećnih proslava.[2]
Legenda[uredi | uredi izvor]
U rumunskoj kulturi postoji legenda koja priča kako je Sunce sišlo na zemlju u liku lepe devojke, gde ga je zarobio zmaj. Da bi oslobodio sunce, snažni junak se borio sa zmajem krv se prolila po snegu. Kada se Sunce ponovo ispelo na nebo sneg se otopio, a na mestima gde su bile krvave mrlje pojavile su se visibabe - vesnici proleća.[1]
Tradicija[uredi | uredi izvor]
.jpg)
Marcišor, mali predmet okačen o crveno-belu tračicu, poklanja se ženama 1. marta, kao vesnik proleća, simbol ponovnog rađanja prirode, a u poslednje vreme i kao znak poštovanja i divljenja prema ženama.
Nekada je amajlija bila napravljena samo od dve upletene niti vune, jedne crvene i jedne bele, a kasnije je dodat i mali ukras - komad nakita, novčić ili neki mali, ručno rađeni predmet.[1] U početku su ti predmeti bili napravljeni od malih rečnih oblutaka obojenih u belo i crveno i nanizanih na konac, koji su se nosili oko vrata da bi doneli sreću i lepo vreme.
Marcišor se nosio od 1. marta do pojave prvih cvetova na drveću. Tada bi se amajlije skidale i kačile o grane procvetalih stabala. Danas se marcišor nosi tokom celog meseca marta, jer se veruje da donosi snagu i zdravlje u godini koja dolazi.[1]
Običaji povezani sa marcišorom[uredi | uredi izvor]
Donedavno je, posebno u ruralnim sredinama, običaj bio da se crveno-bele tračice kače na kapije, prozore, rogove stoke i štale, radi zaštite od zlih duhova, a verovalo se da se na taj način priziva i regenerativna snaga prirode.
U istočnoj Rumuniji običaj je da se o crveno-belu tračicu okači mali, zlatni ili srebrni novčić. Žene su ovaj ukras nosile 12 dana, a zatim su njime kupovale mladi sir, koji su jele kako bi im koža bila zdrava i lepa tokom cele godine.[2]
Kulturološki značaj[uredi | uredi izvor]
Postoje mnoge varijante ove tradicije koja simbolizuje proleće i predstavlja radosni događaj, posebno deci. Simbol je novog života, začeća, plodnosti i pre svega novog života. Boje simbolizuju čistoću i harmoniju života.[5] U ovim običajima učestvuju svi članovi zajednica u kojima se praktikuju, bez obzira na njihovu starost, što doprinosi socijalnoj koheziji, međugeneracijskoj razmeni i interakciji sa prirodom, negujući različitost i kreativnost. Običaj se danas najčešće prenosi putem neformalnog obrazovanja. U ruralnim područjima najčešće kroz generacije ženskih članova porodice, dok u urbanim sredinama, osim u krugu porodice, takođe i šegrti uče od majstora zanatlija. U novije vreme različite institucije kulture, poput etnografskih muzeja, organizuju radionice izrade martenica i druge kulturne projekte u cilju očuvanja ove lepe tradicije.[4]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d „In Romania – Mărţişorul”. survivalbg.info. Pristupljeno 27. 5. 2021.[mrtva veza]
- ^ a b v g „Mărțișor”. RomaniaTourism.com. Pristupljeno 27. 5. 2021.
- ^ „Istinskata istoriя za Baba Marta i pъrvata martenica”. Edna.bg. 1. 3. 2021. Pristupljeno 26. 5. 2021.
- ^ a b „Cultural practices associated to the 1st of March”. UNESCO. Pristupljeno 17. 5. 2021.
- ^ „Nosenje martinka kako del od bitolskata tradicija”. babambitola.mk. 1. 3. 2017. Pristupljeno 26. 5. 2021.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- „In Macedonia – Martinka (Martinka)”. survivalbg.info. Pristupljeno 27. 5. 2021.[mrtva veza]
- „In Bulgaria – Martenitsa”. survivalbg.info. Pristupljeno 27. 5. 2021.[mrtva veza]
